İkinci Dünya Savaşı’ndan sonraki yıllarda yaygınlaşan ve gerek Anglo Amerikan hukuklarında gerekse Kara Avrupası hukuklarında geniş uygulama alanına sahip olan leasing sözleşmesi, hukukumuzda, “Finansal kiralama sözleşmesi” adı altında 28.06.1985 tarih ve 18795 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe giren 3226 sayılı Finansal Kiralama Kanunu ile bağımsız bir sözleşme tipi olarak pozitif bir düzenlemeye kavuşmuş bulunmaktadır.

 

Türk hukukunda Finansal Kiralama Sözleşmesinin tanımı FKK m. 4’te yapılmiştır. Buna göre; “Sözleşme; kiralayanın, kiracının talebi ve seçimi üzerine üçüncü kişiden satın aldığı veya başka suretle temin ettiği bir malın zilyetliğini, her türlü faydayı sağlamak üzere ve belli bir süre feshedilmemek şartı ile kira bedeli karşılığında, kiracıya bırakılmasını öngören bir sözleşmedir” Kanunda yapılan Finansal kiralama sözleşmesinin bu tanı mından sözleşmenin unsurlarını da çıkarmak mümkündür. Buna göre sözleşmenin unsurlarını şu şekilde sıralayabiliriz:

 

FKK m. 10’a göre, “Kiralayan şirketler yalnızca anonim ortaklık şeklinde kurulabilirler. (f.1) Kiralayan şirketlerin kuruluş ve bube açmaları ile yabancı şirketlerin Türkiye’de bube açması Hazine ve Dış Ticaret Müsteşarlığı nın bağlı bulunduğu Bakanlığın ön iznine bağlıdır. (f. 2) 6224 sayılı Yabancı Sermayeyi Teşvik kanunu hükümleri saklıdır. Kiralayan şirketler ile yabancı kiralayan şirketlerin Türkiye’deki bubeleri Hazine ve Dış Ticaret müsteşarlığının bağlı bulunduğu Bakanlığın denetimine tabidir. (f. 3) Ön iznin verilme şekill ve şartları ile kiralayan şirketlerin denetimine dair hükümler

çıkarılacak yönetmelikte gösterilir. (f. 4) Bu kanun hükümlerine göre izin almadan kiralama faaliyetinde bulunanlar … cezalandırılırlar. Bu eylemi ika edenler tüzel kişi ise ceza bizzat faaliyette bulunanlar ve kararı vermiş olanlar hakkında uygulanır. (f. 5)” Maddenin 4. fıkrasında (ayrıca kanunun 12 ve 32. maddelerinde de) öngörülen yönetmelik, “Finansal Kiralama, Faktoring ve Şnansman Şirketlerinin

Kuruluş ve Faaliyet Esasları Hakkında Yönetmelik” adı altında yayımlanmiş bulunmaktadır.1 Bu yönetmelikte Finansal kiralama faaliyetinde bulunmak amacıyla kurulacak şirketler ile yabancı şirketlerin Türkiye’de bube açmalarının tabi olacakları kural ve kaideler belirlenmiştir. Ayrıca yönetmeliğin 22/a maddesinde “şirketler, ana faaliyet konuları dışında faaliyette bulunamazlar.” denmek suretiyle bankaların Finansal kiralama faaliyetinde bulunamayacakları dolaylı olarak belirtilmiştir. Eski yönetmelikte bulunan, “mevduat kabul etmeyen kalkınma ve yatırım bankaları

ile özel Şnans kurumlarının bakanlıktan izin almak kaydıyla Finansal kiralama faaliyetinde bulunabilecekleri” hükmü yeni yönetmelikte bulunmamaktadır.

 

FKK m. 5’te,“Sözleşmeye taşınır veya taşınmaz mallar konu olabilir. Patent gibi Şkri ve sınai haklar bu sözleşmeye konu olamazlar.” Denmek  suretiyle, genel bir anlatımla taşınır ve taşınmaz malların sözleşmeye konu olabilecekleri belirtilmiştir. Yatırım malları ile tüketim malları arasında, sözleşmeye konu olabilme anlamında, bir ayırım yapılmamiştir. Ancak doktrinde genellikle kabul edildiği üzere, Finansal kiralamanın konusunu yalnızca yatırım malları oluşturur. Bu nitelikte olmayan mallar,

özellikle şahsi ve ailevi ihtiyaçlar için tedarik edilen tüketim malları Finansal Kiralama Kanununun kapsamı dışında tutulmalıdır.2 Ayrıca, Finansal kiralama konusunun, makineleriyle, teçhizatıyla ve personeliyle birlikte bir işletmenin bütünü olması imkanı da vardır.3 Finansal kiralama

konusu malın yeni olması da şart değildir. İkinci el mallar da Finansal kiralamaya konu olabilirler.

 

Finansal kirama sözleşmesi bu unsuru dolayısıyla kullanma ve yaralanma hakkı veren bir sözleşme niteliğindedir.4 FKK m. 4’e göre, Finansal kiralama şirketinin, Finansal kiralama konusu malı kiracının talebi ve seçimi üzerine üçüncü kişiden satın alabileceği gibi, söz konusu malı baş kaca herhangi bir

suretle temin etmesi de mümkündür. Ancak, üçlü ilişkiye dayanan Finansal kiralama işleminde kiralayan, genellikle kiracının seçimi ve talebi üzerine bir malın mülkiyetini üçüncü kişiden satın alır ve

o malın kullanma ve yaralanma hakkını belli bir kira bedeli karşılığı kiracı ya devreder. Kiracının bu haklarını kullanabilmesi için de hiç şüphesiz malın zilyetliğinin kendisine devri gerekmektedir. Nitekim bu yükümlülük de kiralayanın sözleşmeden kaynaklanan en temel borçlarından biridir. Bu borç ifa edilip, mal kiracıya teslim edilmedikçe, kiracının ne kira bedelini ödeme borcu ne de diğer borçları muaccel hale gelir.

 

Finansal kiralama sözleşmesi bu unsuru dolayısıyla da ivazlı kullanma ve yararlanma hakkı veren sözleşmelerdendir. FKK, kira bedelini sözleşmenin esaslı bir unsuru ve kiracının asli bir borcu olarak düzenlemiş olmakla beraber, kira miktarı, ödeme zaman ve şekli gibi konularda bir düzenleme

getirmeyerek, tarafarı bu konularda serbest bırakmiştir. Ancak yurt dı- şından yapılacak Finansal kiralamada, kiralama bedelinin 25.000 Amerikan Doları karşılığı Türk Lirasından az olamayacağı, bu miktarı da arttırmaya ve eski değerine indirmeye Bakanlar Kurulunun yetkili olduğu (FKK

m. 6/III) belirtilerek bu serbestiye de bir sınır getirilmiştir. Kira bedelinin Türk lirası ile belirlenmesi mümkün olduğu gibi, Merkez Bankasınca alım ve satımı yapılan döviz cinsinden belirlenmesi de mümkündür.

 

İncelememizin konusu olan “Finansal kiralama sözleşmesi”, kiralayan  şirket ile kiracının karşılıklı anlaşmasından doğan bir sözleşmedir. Bu nedenle bu unsur, yani tarafarın anlaşması, Finansal kiralama sözleşmesinin zaten kurucu unsurudur. Tarafar, Finansal kiralama konusu malın kiracı-

ya bırakılacağı ve bunun karşılığında kiracının bir bedel ödeyeceği konuları nda anlaşmış, sözleşmeyi noterlikçe düzenleme şeklinde hazırlamış ve gerekli tescil ve şerh işlemlerini yapmişlarsa sözleşme kurulmuştur.

 

FKK m. 7’ye göre, “Sözleşmeler en az dört yıl süre ile feshedilemezler.” Hükümde belirtilen bu süre asgari süre olup, tarafar daha uzun bir süre de kararlaştırabilirler. Ancak tarafar dört yıldan daha az bir süre kararlaştı rmışlarsa dört yıl geçmeden sözleşme feshedilemeyecektir. Yine de dört yıldan önce feshedilirse, sözleşme sona erecek ancak bu sözlemle 3226 sayılı kanun kapsamında bir sözleşme sayılmayacaktır. Yani sona ermenin hüküm ve sonuçları bu kanuna tabi olmayacaktır. FKK m. 7,

dört yıllık asgari bir süre öngörmüşse de 2. cümlesinde, bu sürenin kısalacağı hallerin yönetmelikle belirleneceğini hüküm altına almıştır. Bu haller ise yönetmeliğin5 21. maddesinde belirlenmiştir.

“Finansal kiralama sözleşmesinin, konusuna göre, otomobil leasingi, makine leasingi, fabrika leasingi gibi çeşitlere ayrılması mümkündür. Bazı durumlarda ise sözleşme konusu, Finansal kiralama şirketi tarafından  başka hiçbir işleme gerek kalmadan bir yeni model ile değiştirilir. Buna revolving lease (değiştirilebilir leasing) adı verilir.6 Temel leasing tipleri olarak da Şnansman leasingi ile günlük işlem leasingi (operating-leasing) sayı labilir.Şnasman leasingde kiralayan, bir yatırımı Şnanse etmek için yatırım mallarının tümünü veya bir kısmını, böyle bir sözleşmeyle kiracılara intikal ettirir. Günlük işlem leasingi ise kısa süreli, çok defa mevsimlik, her iki tarafın belli önellere uyarak feshi ihbar etmeye yetkili oldukları   bir leasing tipidir.”7

 

FKK m. 8/I,c.1’de Finansal kiralama sözleşmesinin noterlikçe düzenleme şeklinde yapılacağı hükme bağlanmiştir. Dolayısıyla, Finansal kiralama konusu malın menkul ya da gayrimenkul olmasına bakılmaksızın, noterlikçe düzenleme şeklinde yapılmasıyla, sözleşmenin geçerliliği için

gerekli ilk şekill şartı yerine getirilmiş olacaktır. FKK m. 8/I,c.2’de ise, Finansal kiralama sözleşmesinin, özel sicile tescil edileceği ya da tapuya şerh verileceği öngörülmüştür. Buna göre, taşı-

nır mala dair sözleşmenin, kiracının ikametgahı noterliğinde düzenlenen özel sicile tescil edileceği; taşınmaz mala dair sözleşmenin, taşınmazın kayıtlı bulunduğu tapu kütüğündeki beyanlar hanesine, gemilere dair sözleşmenin ise gemi siciline şerh edileceği kabul edilmiştir. Kiralayan şirketin yurt dışında bulunması ve Türkiye’de bubesinin olmaması durumunda ise, sözleşmelerin Hazine ve Dış Ticaret Müsteşarlığının bağlı bulunduğu bakanlıkça tescil edileceği (maddenin 3.fıkrası) kabul edilmiştir. Finansal kiralama sözleşmelerinin geçerliliği için, sözleşmenin noterce düzenleme biçiminde hazırlanmasından ayrı olarak tescil veya şerh muamelesinin de gerçekleşmiş olması gerekmektedir. Bu açıdan şerhin kurucu fonksiyonu vardır.8 Yani sözleşmenin kurulmuş olması için noterce

düzenleme şeklinde yapılmiş olması ve tescil/şerh işlemlerinin tamamlanmış bulunması  Gerekmektedir.

Maddenin 2. fıkrasında ise “tescil veya şerhten sonra”, üçüncü kişilerin Finansal kiralama konusu mal üzerindeki ayni hak iktisaplarının kiralayana karşı ileri sürülemeyeceği hüküm altına alınmiştir. Bu sayede kiralayan şirket, özellikle menkul mal üzerindeki mülkiyet hakkını üçüncü kişilerin iyi niyetle ayni hak iktisaplarına karşı ileri sürebilecektir. Taşı nmaz mal ve gemilerin sözleşmeye konu yapılmaları durumunda bu hükmün uygulanması mümkün olmakla beraber; taşınmazlarda, üçüncü

kişilerin kiracıdan iyi niyetle ayni hak iktisap etmeleri söz konusu olmadığı ndan, bu hükmün uygulanması imkanı da bulunmamaktadır.

 

Bilindiği gibi, Finansal kiralama sözleşmesinde, kiralayan tarafta,  Türkiye de kurulmuş bir Finansal kiralama şirketi ile yabancı bir Finansal kiralama şirketinin Türkiye’de açtığı bubesi bulunacaktır. (FKK m. 10, 11)  FKK m. 10 hükmüne bakıldığında, kiralayan olarak sadece “Finansal kiralama şirketi”nden söz edildiği, bankaların bu faaliyette bulunamayacakları na dair yasaklayıcı özel bir hükme yer verilmediği görülecektir. Bununla beraber, yönetmeliğin9 22. maddesinde,”Şirketler, ana faaliyet

konuları dışında faaliyette bulunamazlar” denmek suretiyle, dolaylı olarak, ticari bankaların Finansal kiralama faaliyetinde bulunamayacakları belirtilmiştir.10 Zira bankaların yalnızca Finansal kiralama işlemleri yapmayacakları, diğer bankacılık faaliyetlerini de sürdürmek durumunda olacakları açıktır. Bu suretle ticari bankaların Finansal kiralama işlemlerinde bulunmaları yönetmelikle yasaklanmiş bulunmaktadır. Ancak bu tür bankaların, sermayesinin tamamını ellerinde bulundurabilecekleri iştirakleri eliyle bu işlemleri yürütmelerine hiçbir engel bulunmamaktadır. Bu nedenle uygulamada birçok bankanın kendi Finansal kiralama şirketlerini kuruduklarını ve Finansal kiralama faaliyetlerini bu şirketleri eliyle yürüttüklerini görmekteyiz. Bu anlamda ülkemizde kurulmuş ilk şirketler olan İktisat Finansal Kiralama A.Ş. (İktisat Bankası kurulubu) ile Yapı Kredi Finansal Kiralama A.Ş.(Yapı-Kredi Bankası kurulubu), bankaların yavru şirketleri olarak karşımıza çıkmaktadırlar.  28.4.1992 tarihli“Finansal Kiralama Şirketlerinin Kuruluş ve Faaliyetlerine  İlişkin Yönetmelik”in 11. maddesinde, mevduat kabul etmeyen Kalkı nma ve Yatırım Bankaları ile Özel Şnans Kurumlarının, Hazine Müsteşarlığı nın bağlı bulunduğu bakanlıktan izin almak kaydıyla Finansal kiralama  faaliyetinde bulunabilecekleri kabul edilmişse de, 10.10.2006 tarihli yeni yönetmelikte bu yönde bir madde bulunmamaktadır. Yeni yönetmeliğin 32. maddesi ile eski yönetmelik yürürlükten kaldırılmiştır.

 

28.06.1985 tarih ve 18795 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanan 3226 sayılı Finansal Kiralama Kanunu, Finansal kiralama sözleşmesini yeni bir sözleşme tipi olarak emredici ve tamamlayıcı hükümlerle düzenlemiştir. Bu nedenle, Finansal kiralama sözleşmesinin hukuki niteliği hakkında ileri sürülen Fikir ve tartışmalar, bu konuda herhangi bir düzenlemenin bulunmadığı, Alman ve İsviçre hukuklarının aksine, Türk hukuku bakı- mından önem taşımamaktadır. Bununla birlikte, Finansal kiralama sözleşmesinin hukuki niteliği hakkında özellikle İsviçre ve Alman Hukukları nda ileri sürülen görüşlerden bazılarına değinmekte yarar görmekteyiz.

 

Bazı yazarlar, Finansal kiralama bedelleri toplamının, malın satış bedelini tamamen karşılayıp hatta onu aşmasını ve hasarın ve bakım yükümlülüğ ünün sözleşme gereği kiracıya ait olmasını öne sürerek, bu sözleşmeyi, mülkiyeti devir sözleşmesi olarak nitelendirmektedirler. Sözleşme

süresi sonunda kiralayana malın değeri kural olarak ödenmiş olaca- ğından, burada yalnızca ekonomik değil, hukuki açıdan da kendine özgü bir mülkiyeti devir sözleşmesinin var olduğunun kabulü gerekir.11

 

Bu görüşe göre, Finansal kiralama sözleşmesi, kira sözleşmesinin esaslı unsurlarını içermekle beraber, özellikle, kiralayanın borçlarında önemli değişiklikler yapmiş olması nedeniyle kendine özgü kullanım hakkı nın devri sözleşmesi olarak nitelendirmek gerekmektedir. Bu nedenle

sözleşmeye kira hükümlerinin yanında vekalet ve satım hükümlerinin de kıyasen uygulanması gerekmektedir.12

Bu görüşe göre, kiralayan kiracı adına istediği malları satın aldığından, ona kredi veren bir vekil durumundadır. Kredi veren yalnızca malik olarak kalmakta, malın aynına ilişkin yükümlülükten kurtulmaktadır.Bu yükümlülükler ise kullanıcıya geçmekte ve mülkiyetin kiralayanda kalması

nın bir tek teminat fonksiyonu kalmaktadır. Sonuçta ise malın ekonomik ömrü ile sözleşme süresi aynı olacağından, mülkiyetin kullanıcıya geçmesi bir anlam taşımayacaktır.13

Tarafar, sözleşme yaparken, malın mülkiyetinin ileride bir tarihte kiracı ya geçeceği düşüncesiyle hareket etmişlerse, burada kendine özgü

taksitle satım sözleşmesi vardır. Buna karşılık tarafar bu niyetle sözleşme yapmamışlarsa, ilişkiyi kendine özgü bir kullandırma sözleşmesi olarak nitelemek gerekmektedir.14

3226 sayılı Finansal Kiralama Kanununun 1. maddesinde,15 kanunun amacının Şnansman sağlamaya yönelik olduğu; 2. maddesinde,16 kanunun, sözleşmesinin hukuki yapısını, tarafarın karşılıklı hak ve yükümlülüklerini düzenleyen hükümler içerdiği ifade edilmiştir. Kanunun 4. maddesinde ise Finansal kirama sözleşmesinin tanımı yapılmiştir. Finansal kiralama sözleşmesinin, yani malın maliki olan Finansal kiralama şirketi ile kiracı arasında yapılan sözleşmenin tabi olacağı hükümler

ise Finansal Kiralama Kanununun 26. maddesinde şu şekilde izah edilmiştir: “Sözleşmeye, bu kanunda hüküm olmayan hallerde Borçlar Kanununun genel hükümleri, sözleşmenin hükümlerine uygun düştükleri oranda ise özel hükümleri uygulanacaktır.” Sözleşmeye öncelikle Finansal

Kiralama Kanunu hükümlerinin uygulanacağı, bu kanunda bir hüküm bulunmaması halinde ise Borçlar Kanununun genel hükümleri ve niteliklerine uygun düştükleri oranda da özel hükümlerinin uygulanacağı maddede hüküm altına alınmiştir. Bu noktada, Finansal Kiralama

Kanununda hüküm bulunmayan hallerde, Borçlar Kanununun özel hükümlerinden

olan adi kira ve hasılat kirasına ilişkin hükümlerin sözleşmenin niteliğine uygun düşeceği kabul edilebilir. Finansal Kiralama Kanununun 27. maddesinde ise; taksitle satıma ilişkin BK m. 222, 223, 224 hükümlerinin; mülkiyeti saklı tutma sözleşmesine ilişkin MK m. 764, 765, 760 (eski 688, 689, 690) hükümlerinin; adi kirada malın sonradan başkasına temliki durumunda yeni malikin

kira sözleşmesiyle bağlı tutulamayacağını öngören BK m. 254 hükmünün ve nihayet 6570 sayılı Gayrimenkul Kiraları Hakkında Kanun hükümlerinin bu sözleşmeye uygulanamayacağı, yani bu sözleşmenin niteliğine uygun düşmedikleri ifade edilmiştir.

Yukarıdaki tanımdan da anlaşılacağı üzere, Finansal kiralama ilişkisinde, kiracının kendisinin görüp seçtiği malı, kiracı adına kiralayan şirket satın almakta ve kiracıya bir bedel karşılığı kullandırtmaktadır. Yani bu ilişkide kiralayan, kiralama konusu malın malikidir. Finansal Kiralama Kanunu m. 917 ve 17’de18 de kira konusu malın mülkiyetinin kiralayana ait olduğu açıkça belirtilmiştir.19 Ancak kiralayan, hukuken malik olmakla beraber, kullanabileceği yetkiler bakımından adeta intifa hakkındaki malik gibi, malın çıplak mülkiyetine sahip bir kişi durumundadır.20 Zira, aşağıda açıklanacağı üzere, malı kullanma ve ondan yararlanma hakkı tümüyle kiracıya devredilmektedir.21

Kiralayanın mülkiyet hakkının yasal dayanağı olan FKK m. 9 ve m. 17’ye yukarıda değinildiği için burada tekrar üzerinde durulmayacaktır.22

Finansal kiralama sözleşmesinin kurulması ile birlikte kiralayan, FKK m. 4 uyarınca kira konusu malın, doğrudan (vasıtasız) zilyetliğini kiracı ya geçirme borcu altına girer. Bu, kiralayanın temel borçlarından biridir ve bu borç ifa edilmeden ne Finansal kiralama sözleşmesinin süresi

 

işlemeye Başlar, ne de kiracının ücret ödeme borcu –ve diğer borçları- muaccel olur.23 Kiracı, Finansal kiralama konusu mal üzerinde kullanma ve yararlanma hakkına sahip bulunduğundan, onun, kişisel nitelikte olan bu hakkını kullanabilmesi için malın vasıtasız zilyetliğine sahip olması gerekli ve yeterlidir. Ancak vasıtasız zilyetliğin kiracıya, bizzat kiralayan tarafından geçirilmesi zorunlu olmayıp, satıcı tarafından geçirilmesi de mümkündür.24 Nitekim uygulamada da malın vasıtasız zilyetliğinin,

kiralayan ile satıcı/yapımcı arasında kurulan “satım sözleşmesi” uyarınca satıcı tarafından kiracıya geçirileceği kararlaştırılmaktadır.25 Malın, satıcı veya kiralayan tarafından posta veya diğer bir kimse (taşı yıcı) aracılığıyla kiracıya gönderilmesi halinde ise, posta idaresi veya taşı yıcı, kural olarak gönderenin temsilcisi sayılacağından, o şey gönderilene (kiracıya) verilene kadar, gönderen zilyet olmakta devam eder. Bu durumda mal kiracıya teslim edilmedikçe, kiracı, zilyet durumuna giremeyeceğ inden, üçüncü kişilerin mala karşı girişecekleri haksız eylemlerin önlenmesi için dava açamayacak, o, sadece kiralayandan malın kendisine teslimini –veya teslim edilmemesinden doğan zararının tazminini- talep edebilecektir.26

Kiralayanın teslim borcunu yerine getirmemesi durumunda uygulanacak müeyyide ise FKK m. 16’da şu şekilde ifade edilmiştir:”Finansal kiralama konusu malın, kiralayanın, malın imalatçısı veya satıcısı ile zamanı nda sözleşme yapmaması veya gerekli ödemeyi zamanında yerine getirmemesi

veya diğer sebepler ile kiracıya teslim edilmemesi halinde Borçlar Kanununun 106. maddesi hükmü uygulanır.” Maddenin ifadesinden de anlaşıldığı üzere, eğer kiralayan, satıcı ile zamanında sözleşme yapmaz veya sözleşme yapmakla beraber malın bedelini ödemekte gecikir veya başka herhangi bir nedenden dolayı mal kiracıya teslim edilmezse, kiracı BK m. 106’nın tanıdığı yetkileri kiralayan aleyhine kullanabilecektir. BK m. 106, karşılıklı sözleşmelerde borçlu temerrüdünü düzenleyen hükümlerdendir. Bilindiği üzere karşılıklı sözleşmelerde borçlu temerrüdü BK m. 106-108 arasında düzenlenmiştir. Dolayısıyla FKK m. 16 sadece BK m. 106’nın uygulanmasını öngörmekle, BK m. 107 ve 108 hükümlerinin Finansal kiralama sözleşmesinde uygulanamayacağı izlenimi yaratmaktadı

r; ancak bu sonuç, hem Finansal kiralama sözleşmesinin hukuki niteliğine hem de FKK m. 26’nın düzenleme tarzına aykırıdır. Bu neden-

le, FKK’nın 16. maddesinde geçen “106. madde” ifadesinin “106-108.

maddeler” şeklinde anlaşılması yerinde olacaktır.27, 28

 

Buna göre, kiracı, malın tesliminin gecikmesi üzerine, kiralayana göndereceği bir ihtarla29 onu hem temerrüde düşürüp hem de ifayı yerine getirmesi için kendisine uygun bir süre30 verir. Bu süre içerisinde de ifanı n gerçekleşmemesi halinde;

a) Aynen ifa ve zarar ziyanın tazmini talebi: Kiracı her zaman aynen ifa ile beraber, gecikmeden dolayı uğradığı zarar ve ziyanın tazminini kiralayandan talep edebilir. Kiracı bu talebini verilen süreden sonra da yapabilir.

b) Aynen ifadan vazgeçerek müspet zararının31 tazmini talebi: Kiracı, aynen ifa ile zarar ve ziyan talep hakkından vazgeçip, sözleşmenin ifa edilmemesinden doğan müspet zararının ödenmesini talep edebilir. Bu zarar, sözleşme ifa edilmiş olsaydı, kiracının mal varlığının alacağı durum ile halihazırdaki durumu arasındaki farktan oluşmaktadır.

c) Sözleşmenin feshi ile menŞ zararın32 tazmini talebi: Kiracı, yine aynen ifa ile zarar ve ziyan talep hakkından vazgeçerek, sözleşmeyi feshedip, menŞ zararının tazminini talep edebilir.Buradaki zarar da kiracının, sözleşmenin ifa edileceğine güvenerek yaptığı masraşardan oluşmaktadır. Ancak kiracı hangi seçimi yaptığını gönderdiği ihtarda açıkça belirtmelidir. BK m. 107 uyarınca, kiralayanın davranışından süre tayininin faydasız olacağı açıkça anlaşılıyorsa veya kiralayanın temerrüdü sözleşmenin aynen ifasını alacaklı için faydasız hale getirmişse yahut borcun ifası için sözleşmede kesin bir vade tayin edilmiş ise kiracı, süre tayinine gerek kalmaksızın seçimlik haklarını kullanabilecektir. BK m. 108’de ise sözleşmeden dönmenin (sözleşmenin feshinin) sonuçları düzenlenmiş olup, bu konu ileride sözleşmenin sora ermesi bölümünde incelenecektir.33

Ancak FKK m. 16 hükmü uyarınca kiralayanın sorumlu tutulabilmesi için, satım sözleşmesinin kurulmamasının veya bedelin zamanında ödenmemesinin kendi kusuruna dayanması gerekmektedir. Örneğin, kiralayanın, satım sözleşmesinin kurulmasından sonra, satıcıya, malı kiracı ya teslim etmemesi yolunda talimat vermesi üzerine mal zamanında kiracı ya teslim edilmezse, kiracı FKK m. 16 uyarınca BK m. 106 vd. Hükümlerine başvurabilecektir.34 Sözkonusu durumların yerine getirilmemesi kiralayanın kusurundan ileri gelmiyorsa, BK 106 hükmünün uygulanması sözkonusu değildir.35 Aynı şekillde maddede geçen “diğer sebepler” deyimi de kiralayanın kusuruna dayanan sebepler olarak anlaşılmalı dır.36

“Kiralayanın şahsi kusuru olmaksızın satım sözleşmesinin zamanında kurulamaması veya sözleşmenin kurulmasına rağmen, malın zilyetli- ğinin satıcı tarafından zamanında veya hiç kiracıya geçirilmemesi halinde ne olacağına dair bir hükme FKK’da rastlanılmamaktadır. Tarafarca

sözleşmede konuya ilişkin herhangi bir düzenleme de öngörülmediği takdirde, m. 26 uyarınca uygulanacak olan kira sözleşmesine ilişkin hükümler gereğince kiralayan sözkonusu gecikmeden veya ifa etmemeden sorumlu olacaktır.37 Avrupa ülkelerinde yazarların çoğunluğu tarafından, satıcının, teslim işlemleri sırasında kiralayanın (BK m. 100 anlamında) yardımcı şahsı sayılması gerektiği ve onun kusurlarından kiralayanın da sorumlu olacağı ileri sürülmüştür. Zira yapımcı bir yandan - satım sözleşmesinden doğan - edimini ifa ederken, aynı zamanda kiralayanın Finansal kiralama sözleşmesinden doğan ana edimin ifasına da katılmaktadı r. Objektif olarak bakıldığında, kiralayanın, Finansal kiralama sözleşmesinden doğan malı sağlama yükümlülüğünü ancak satıcının aracılığı

ile yerine getirilebileceği görülmektedir; Finansal kiralama sözleşmesi gereğ i Finansal kiralama konusu malın zilyetliğini kiracıya sağlamak da kiralayanı n ana yükümüdür.”38,39 Öğretide, formüler sözleşmelere konacak bir genel işlem şartı ile kiralayanı n kendi kusuruna dayanmayan geç ifa veya hiç ifa etmeme hallerinde kendisinin sorumluluğunu tamamen ortadan kaldırıp, onun yerine satım sözleşmesi gereği satıcıya karşı geç ifa veya hiç ifa etmeme nedeniyle sahip olduğu taleplerini veya bunların kullanılmasını kiracıya devrettiğini görülmektedir.40

Finansal kiralama konusu malın, satıcı tarafından kiracıya ayıplı olarak teslim edilmesi halinde, bundan hem kiracı hem de kiralayan şirket zarar görür. Gerçekten kiracı böyle bir durumda, ayıplı ya da sözleşmeye uygun olmayan maldan istediği verimi alamaz, bu durumda elde edeceği gelir azalır ve kira bedellerini ödemesi zorlaşır. Aynı şekillde sözleşme sonunda malı kiralayana iade ederken bu ayıp nedeniyle bir tazminat ödemek zorunda kalabilir. Kiralayan şirketin zararı ise, kiracının ödeme güçlüğ ü içerisine düşmesinin sonucu olarak alacaklarını tahsil edememesi ve alacağını tahsil imkanı sağlayan teminatların azalmasından kaynaklanı r. Ayrıca maddi hukuk açısından da malın mülkiyetinin kiralayana ait olması, mala ilişkin her türlü değer kaybının onun malvarlığında bir azalma

olarak ortaya çıkması sonucunu doğurur.41 Finansal kiralamaya konu malın ayıplı çıkması halinde geleneksel kural ve kavramlar içerisinde tarafarın aşağıdaki gibi davranmaları beklenecektir.

Kiracı, kiralayan ile aralarındaki Finansal kiralama ilişkisine dayanarak, kiralanan malın ayıplı çıkmasından ötürü, FKK m. 26’nın genel atfı dolayısıyla adi kira sözleşmesinde kiralayanın ayıplardan sorumluluğunu düzenleyen BK m. 249/f. 242, f. 343 ve BK m. 25044 hükümleri uyarınca kiralayana

başvuracak, ondan ya ayıbın uygun süre içerisinde giderilmesini isteyecek bu yapılmadığı takdirde de sözleşmeyi feshedecek; ya da ücretten ayıp oranında uygun bir miktarın indirilmesini talep edecektir.45

Kiralayan ise, Şnansmanını yaptığı malın alıcısı sıfatı ile satıcıya karşı yine FKK m. 26’nın atfı dolayısı ile BK m. 20246’deki haklarını kullanmak yetki ve yükümünde olacaktır.  Şu halde leasingli malın, satıcı tarafından ayıplı olarak teslim edilmiş olması, hem onunla Finansal kiralama şirketi arasındaki satım sözleşmesinin hükümlerini, hem de Finansal kiralama şirketi ile kiracı arasındaki

Finansal kiralama sözleşmesinin hükümlerini harekete geçiren bir olay olacaktır.47

Konumuz Finansal kiralama sözleşmesi olup, kiralayan şirket ile kiracı arasındaki sözleşmeyi kapsadığından, ayıplı teslim halinde kiracının kiralayana karşı ileri sürebileceği ve yukarıda bahsedilen taleplere biraz değinmek gerekmektedir. Ayıplı mal teslimi halinde, kiracının, FFK’nın 26. maddesinin

genel atfı dolayısıyla BK’nun adi kiraya ilişkin 249 vd. Maddelerine  istinaden kiralayana başvurabileceği yukarıda ifade edildi.48 Kiracının, kiralayana  başvurarak ileri sürebileceği talepler ise kısaca şöyledir:

a) Kiracı, evvela kiralanandaki ayıpların giderilmesini, yani malın tamirini kiralayandan isteme hakkına sahiptir. Sözkonusu ayıbın giderilmesi için kiracı, kiralayana uygun bir süre vermelidir. Giderilmesi gereken ufak-tefek tamirlerde, verilen uygun süre içerisinde kiralayan ayıpları gidermezse, kiracı bunları kiralayan hesabına giderebilir. (BK m. 251/II) Ayrıca burada hakimin iznini almaya da gerek yoktur. Ancak “önemli ayıplar” sözkonusu olduğunda, kiracı, kiralayan hesabına hareket

edebilmek için, BK 97/I hükmü gereğince hakimden izin almak zorundadı r. İstisnai olarak kiralayanın bulunmaması veya başka bir sebepten dolayı haberdar edilmesinin imkansız olması veya faydalı olarak müdahale etmesinin mümkün olmaması halinde, kiracı, sözkonusu ayıpları n giderilmesi için gerekli onarımları tam vekaletsiz iş gören sıfatıyla yapabilmelidir. 49 Verilen süre sonunda kiralanandaki ayıplar giderilmediği  takdirde kiracı sözleşmeyi feshedebilecektir. Bunun için ayıbın kiralayanı

n kusurundan ileri gelmiş olması şart değildir.

b) Kiracı ayıbın giderilmesini isteyecek yerde veya bunu istemiş olması na rağmen ayıbın  giderilmemesi halinde, kullanımın azalması oranında kira bedelinin indirilmesini talep edebilir. Bu talep için de kiralayanının kusurlu olmasına gerek yoktur. Kullanmayı önemli ölçüde azaltmayan

ayıplarda, kiracı kira bedelinin indirilmesini talep edemez. Kiracı, kiralayanı n kusuru varsa, fesih veya kiranın indirilmesi talebiyle beraber, tazminat da talep edebilir.50  Öte yandan kiracının muayene ve ihbar külfetlerini yerine getirmemesinin hukuki sonuçları üzerinde de durulması gerekmektedir. Gerçekten, Finansal kiralama ilişkisinde mal satıcı/yapımcı tarafından doğrudan doğruya kiracıya teslim edildiğinden malı muayene ve ayıplı ise ihbar etmek külfetlerini kiracı yerine getirmektedir. Ancak kira sözleşmelerinde, satım sözleşmelerinin aksine, kesin bir muayene külfeti bulunmamakta-

dır. Bununla birlikte, zamanında ihbarda bulunmamak ayıba karşı tekeffülden  feragat anlamına geldiğinden, ihbar külfetinin varlığını kabul etmek gerekmektedir. Kiracı, bu yükümlülüğü yerine getirirken satıcı/yapı mcıya karşı kiralayanın temsilcisi olarak hareket etmektedir. İhbar külfetinin

yerine getirilmemesi halinde, kiracı için ayrıca malın zamanında tamir edilememesi nedeniyle kiralayanın uğradığı zararı tazmin yükümlülüğüne de yol açar. Zamanında durumu tespit ederek ihbarda bulunmak, “kiracının malı, aldığı durumda geri verme borcu” konusundaki ispat

yükümlülüğü bakımından da ona kolaylık sağlar.51

FKK m.13/I hükmüne göre “kiracı, sözleşme süresince Finansal kiralama konusu malın zilyedi olup, sözleşmenin amacına uygun olarak her türlü faydayı elde etme hakkına sahiptir.” Bu hükmün tersine yorumundan, kiralayanın sözleşme süresince kiracının maldan yaralanmasına engel olacak davranışlardan kaçınma borcu olduğu anlaşılmaktadır. Finansal kiralama konusu malın satıcı tarafından kiralayana taksitle satıldığı durumlarda, mal kiracıya teslim edilip, sözleşme işlerlik kazandıktan bir süre sonra, kiralayanın satış bedelinin taksitlerini ödememesi üzerine,

satıcının satım sözleşmesini temerrüt hükümlerine dayanarak feshedip malı geri alması halinde, kiracı, kiralayanın, sözleşme süresince kendisinin maldan yararlanmasına engel olacak davranışlarda bulunmama borcuna aykırı davrandığı gerekçesi ile FKK m. 23/II uyarınca sözleşmeyi

feshedip, m. 25/II uyarınca tazminat talep edebilecektir. Finansal kiralama sözleşmesinde, malın bakımı ve sözleşme süresince oluşan hasar ve ziyaa katlanma yükümü kiracıya aittir. (FFK m. 14/I)

Kiralayanın, malda meydana gelen ve kiracının sözleşmeden her türlü faydayı elde etmesine engel olan eksiklikleri giderme yükümlülüğü yoktur.

Bu nedenle kiralayan, ancak kendisinden kaynaklanan engelleyici  davranışlardan sorumlu olup, bunun dışında herhangi bir sorumluluğu bulunmamaktadır.52

Finansal Kiralama K. m. 18’e göre; “Sözleşmede aksi öngörülmemişse kiralayan, malın mülkiyetini bir üçüncü kişiye devredemez.”(f.1) “Sözleşmede bu yetkinin tanınması halinde, devir ancak başka bir kiralayana yapı labilir. Devralan sözleşme hükümlerine uymak zorundadır.”(f.2)“Devrin

kiracıya karşı geçerli olması onun haberdar edilmesine bağlıdır.”(f.3)

FKK m. 18’de – FKK m. 15’te kiracı için öngörülen malın zilyetliğini devir yasağına kobut olarak - kiralayanın da Finansal kiralama konusu malın mülkiyetini bir üçüncü kişiye devredemeyeceği öngörülmüş, ancak bunun aksinin sözleşmede kararlaştırılabileceği kabul edilmiştir.53 Finansal

kiralama işlemlerinin mutlaka bir Finansal kiralama şirketi aracılığı ile sürdürülmesi ilkesi benimsendiğinden, sözleşme ile kiralayana mülkiyeti devretme yetkisi tanınmiş olsa bile, kiralayanın bunu herhangi bir kişiye değil, ancak bu tür bir şirkete yapabileceği öngörülmüştür.54 Öte yandan

devrin kiracı için doğurabileceği sakıncaları gidermek üzere, FKK m.

18/II c. 2’de devralanın sözleşme hükümlerine uymak zorunda olduğu, 3.

fıkrada da devrin kiracıya karşı geçerli olmasının onun haberdar edilmesine

bağlı bulunduğu öngörülmektedir.55 Her iki hükmün beraberce de-

ğerlendirilmesinden çıkan anlama göre mülkiyetin devri aynı zamanda Finansal

kiralama sözleşmesinin devri sonucunu doğurmaktadır.56 Nitekim

maddenin gerekçesinde, “Finansal kiralama işlemlerinin mutlaka bir Finansal

kiralama şirketi aracılığı ile sürdürülmesi ilkesi benimsenmiş olduğ

undan, bu devrin de bir Finansal kiralama şirketine yapılabileceğinin

kabul edildiği; ancak Finansal kiralama işlemlerinin izlenmesini kolaylaştı

rmak ve bu yolla, ortaya çıkabilecek kötü ve yanıltıcı uygulamaları önlemek

üzere mülkiyetin devri ile beraber, Şnasal kiralama sözleşmesinin

de devralana geçeceğinin hükme bağlandığı” belirtilmektedir.57

Ancak sözkonusu düzenleme, FKK m. 8’de yer verilen tescil veya şerh

işlemlerinin gerçekleştirildiği tipik Finansal kiralama sözleşmeleri düşünülerek

öngörülmüştür. Bu nedenle ancak gerekli tescil ve şerh işlemleri

yapıldığı takdirde, malı devralan yeni malikin sözleşme hükümlerine uyması

gerekir. Aksi halde, sözleşmeden habersiz olan yeni maliki, varlığından

habersiz olduğu veya haber alma imkanına sahip bulunmadığı bir

sözleşme ile bağlı tutmak bugünkü hukuk sistemimiz ile bağdaşmaz.

Böyle bir ihtimalde, yeni malikin talebi üzerine kiracı, henüz sözleşme süresi

dolmadan malı ona geri vermek zorunda kalabilir. Bu durumda ise

kiracı, sözleşmeye aykırı davranmiş olan kiralayana karşı, sözleşmeyi

FKK m. 23/II uyarınca feshedip, uğradığı zararı m. 25/I uyarınca tazmin

ettirebilir.58

FKK m. 17/II:“Kiralayan şirket mülkiyeti kendisine ait olan Finansal

primlerinin ödenmesi kiracıya aittir.” Maddenin gerekçesinde, malın

Finansal kiralama şirketi için bir teminat teşkil etmesinin, onun kendisi

tarafından sigorta ettirilmesi zorunluluğunun getirilmesine sebep olduğu;

malı ise kiracı elinde bulundurduğundan ve bunu ihtimamla kullanmak

zorunda olduğundan, sigorta primlerinin onun tarafından ödenmesi mecburiyetinin

kabul edildiği belirtilmiştir.

Sigorta primleri kiracı tarafından ödeneceğinden, kiralayanın yapacağı

sigorta sözleşmesinde kararlaştırılan primlerin normal ölçülerde olması

na dikkat etmesi gerekmektedir. Kiralayanın buna dikkat etmeyip de

sigorta şirketi ile anlaşarak primleri yüksek miktarda belirlemesi durumunda,

kiracı MK m. 2’deki dürüstlük kuralına dayanarak, buna itiraz

edebilir.59 “Finansal kiralamaya ilişkin yasal bir düzenlemenin bulunmadığı

Almanya ve İsviçre’de, formüler Finansal kiralama sözleşmelerine konan

bir genel işlem şartı ile primleri ödemenin yanı sıra sigorta sözleşmesini

kurmanın da – başkası hesabına sigorta şeklinde - kiracıya yüklendiğ

ini görmekteyiz. Bu nedenle Almanya ve İsviçre’de yukarıda değinilen

sorun ortaya çıkmamaktadır.”60 Bizde de FKK m. 17/II’deki kiralayana sigorta

sözleşmesini bizzat kurma zorunluluğu getiren hükmün emredici

nitelikte olmadığı ve formüler Finansal kiralama sözleşmelerine konacak

bir hüküm ile kiracıya sigorta sözleşmesini bizzat kurma yükümlülüğünün

öngörülmesinin geçerli sayılması gerektiği ifade edilmektedir.61

“Kiralayanın, malı sigorta ettirme yükümlülüğünü yerine getirmemesi

durumunda, sigortasız malın, kiracının elinde iken hasar veya ziya uğraması

halinde, kiracının sorumluluğu, - FKK m. 14/I, 262nin kıyasen uygulanması

sonucu – meydana gelen zarardan, mal sigortalı olsa idi, sigorta

şirketi tarafından ödenmesi gereken sigorta tazminatının düşülmesinden

sonra kalan miktar ile sınırlı olacak, geri kalan miktara yasal sigorta yap-

tırma yükümlülüğünü yerine getirmeyen kiralayan katlanacaktır.”63 Ancak

böyle bir durumda sözleşmeye devam edilmesini kendisi için daha yararlı

bulan kiracının, BK m. 97/I gereğince hakimden alacağı izinle, kuruluş

masraşarını sonradan faiziyle beraber kiralayandan talep etmek kaydıyla,

sigorta sözleşmesini bizzat – başkası hesabına sigorta şeklinde - kurması-

nın mümkün olduğu ifade edilmektedir.64 Keza kiracının, sözleşmeyi devam

ettirmesinin kendisinden beklenemeyeceğini ispat etmesi şartı ile,

FKK m. 23/II65 uyarınca sözleşmeyi feshetmesi de mümkündür.

Finansal kiralama ilişkisinde, kiralayan, bir Şnansman kurumu olarak,

kiracının gereksinim duyduğu bir yatırım malının temin edilmesini Şnanse

etmektedir. Bu Şnansmanı da, gereksinimi duyulan malın mülkiyetini

satıcı/yapımcıdan almak ve bilahare bunun yalnızca kullanımını, ekonomik

ömrüne uygun bir süre ile ve bir bedel karşılığında her türlü yararı

elde edebilmesi ve mülkiyet hakkına bağlı tüm riskleri üstlenmesi kaydı

yla kiracıya devretmek suretiyle gerçekleştirmektedir. Böylece kiracı,

hukuken malik sıfatını kazanmamakla beraber ekonomik açıdan aynen

bir malikin hukuki durumu içine sokulmuş olmaktadır. Böylesine bir düzen,

esasında kiralayan ve kiracının mala karşı olan ilgilerinin farklılığından

kaynaklanmaktadır. Gerçekten kiralayanın mala karşı ilgisi, bunu

kullanmak suretiyle bir yarar elde etmeye yönelmişken, kiracı malın bizzat

kendisine ilgi duymaktadır. İşte tarafarın sözleşme konusu mala karşı

ilgilerindeki bu farklılık, malın hukuki mülkiyetinin kiralayana, bundan

her türlü ekonomik yarar elde etme yetkisinin, kısaca bunun ekonomik

mülkiyetinin ise kiracıya ait olması şeklinde tecelli etmektedir.66

Finansal Kiralama Kanunu, kiracının, malın hukuki değil fakat ekonomik

mülkiyetine sahip olduğu düşüncesinden hareketle, 13. maddesinin

1. fıkrasında, kiracının kiralama konusu malın zilyedi olup, bundan

her türlü faydayı elde etme hakkına sahip bulunduğunu açıklamaktadır.

Esasında, madde, yalnızca kiracının zilyet olduğundan söz etmektedir.

Oysa kiracının zilyet olabilmesi için malın zilyetliğinin kendisine devri gerekmektedir.

Malın zilyetliğinin kiracıya devrinin ise mutlaka Finansal kiralama

şirketi tarafından gerçekleştirilmesi zorunlu değildir. Gerçekten,

Finansal kiralama şirketinin malla olan ilgisi kural olarak sağladığı Şnansmanı

n teminatını oluşturmasından öteye gitmemektedir. Bu bakımdan

malın kendisi ile asıl ilgili olan kiracıdır. Malı yapımcı/satıcı nezdinde

arayan, niteliklerini belirleyen ve nihayet seçen odur. Malı gereksini-

mine uygun olarak kendisi seçmiş olduğundan ve kiralayan şirketin malla

ilgisi sınırlı bulunduğundan, mal satıcı/yapımcı tarafından doğrudan

doğruya kiracıya teslim edilir. Bu suretle bir yandan kiracı, zilyetliği; öte

yandan da Finansal kiralama şirketi mülkiyeti kazanmiş olur. Görülüyor

ki bu aşamada kiracı malı, bundan yararlanacak kişi olarak kendi adına;

fakat aynı zamanda şirketin vekili olarak onun adına teslim almaktadır.67

Kiracı, kendisine zilyetliği devredilen malı FKK m. 13/I68 gereği bundan

her türlü yararı elde edecek şekillde kullanmak hakkını haiz bulunmaktadı

r.69 Ancak Finansal Kiralama Kanunu, malın hukuki mülkiyetinin

kiralayana ait olduğunu göz önüne alarak “her türlü faydayı elde etme

yetkisini” sözleşmenin amacı ile sınırlandırmaktadır. Böylece kiracı,

malı hangi yatırım ve hangi işler için öngörmüşse, ancak o yatırımda ve

o işler için kullanmak durumundadır. Ayrıca kanun, ekonomik mülkiyet

düşüncesinin bir sonucu olarak 20. maddesinde kiralayanın işası veya

aleyhine icra yoluyla takip yapılması halinde, sözleşme süresi içinde, sözleşmenin

işas masasına karşı geçerliliğini sürdüreceğini veya malın haczedilemeyeceğ

ini kabul etmektedir.70

Kiracının Finansal kira sözleşmesindeki haklarını bu şekillde izah ettikten

sonra, şimdi, kiracının bu sözleşmeden kaynaklanan borçlarına

geçebilir ve bunları başlıklar halinde şu şekilde sıralayabiliriz.

Finansal kiralama bedeli Finansal kiralama sözleşmesinin esaslı unsurları

ndan biridir. Kira bedeli, FKK’un 6. maddesinde sözleşmenin bir

unsuru olarak düzenlenmiş, kanunun 4. maddesinde de Finansal kiralama

sözleşmesi, “kiralananın zilyetliğinin bir kira bedeli karşılığında kiracı

ya devredilmesi” şeklinde tanımlanmiştır. Kiralama bedelini Finansal kiralama

sözleşmesinin esaslı bir unsuru olarak düzenleyen kanun koyucu,

bununla birlikte, gerek miktarın belirlenmesinde, gerekse ödeme zaman

ve şeklinin tespitinde tarafarı serbest bırakmiştır.

Finansal kiralama bedelinin ilk taksiti, kira konusu malın kiracıya

teslimi esnasında ödenir. Satıcının malı geç teslim etmesi halinde, kiracı-

nın kiralayana olan kira bedeli borcu da gecikmiş olarak muacceliyet kazanı

r.71

Kiralama bedelini ödemede temerrüde düşen kiracıya karşı kiralayanı

n sözleşmeyi feshetme hakkı bulunmaktadır. Bu husus FKK m. 23/I’de

şu şekilde ifade edilmiştir. “Kiralayan, Finansal kiralama bedelini ödemede

Kiralayan, temerrüde düşen kiracıya bir ihtarname göndererek, ifa

için m. 23/I uyarınca 30 günlük süre vermelidir.72 Bu sürenin semeresiz

geçmesi halinde başvurulacak hukuki yaptırımların da ihtarda açıkça belirtilmesi

gerekmektedir. Verilen sürenin ödemesiz geçmesi halinde kiralayan,

FKK m. 23/I ve m. 26’nın atfı dolayısıyla BK m. 106 vd.’ındaki üçlü

seçim hakkına sahip bulunmaktadır. Kiralayanın başvurabileceği hukuki

yollar kısaca şöyledir:

a) Aynen ifa ve gecikme tazminatı talebi: Kiralayan aynen ifa ile birlikte

gecikme tazminatını isteyebilir. Bu durumda sözleşme ilişkisi devam

etmekte olup, kiralayan kendi karşı edimini ifaya devam eder. Kiralayan

verilen süreden sonra da bu talepte bulunabilir.

b) Aynen ifadan vazgeçerek müspet zararın tazmini talebi: Kiralayan

aynen ifa ile birlikte gecikme tazminatı talep hakkından vazgeçip, sözleşmenin

ifa edilmemesinden doğan müspet zararının tazminini isteyebilir.

Bu zarar kiralayanın malvarlığının mevcut durumu ile sözleşmenin ifa

edilmesi halinde içinde bulunacağı durum arasındaki farktan ibarettir.

Kiralayanın müsbet zararının tazmini talep etmesi halinde, kira sözleşmesi

devam etmekte, ancak sözleşmenin ihtiva ettiği asli edim yerine tazminat

geçmektedir.73

c) Sözleşmenin feshi ile menŞ zararın tazmini talebi: Kiralayan, yine

aynen ifa ile gecikme tazminatı talebinden vazgeçip, sözleşmeden dönerek

(sözleşmeyi feshederek)74 menŞ zararının tazminini isteyebilir. MenŞ

zarar, kiralayanın Finansal kira sözleşmesinin ifa edileceğine güvenerek

yaptığı masraşardan oluşmaktadır.

Finansal kiralama bedelinin ödeme yeri ve biçimi konusunda ise,

FKK’unda herhangi bir düzenlemenin bulunmadığını ve bu konularda tarafarı

n serbest bırakıldığını yukarıda ifade etmiştik. Ancak tarafar bu

konularda sözleşme ile herhangi bir hüküm öngörmedikleri takdirde,

FKK m. 26’nın genel atfı dolayısıyla Borçlar Kanununun genel hükümleri

ve sözleşmenin mahiyetine uygun düştüğü ölçüde özel hükümleri uygulanacaktı

r. Buna göre Finansal kiralama bedeli kural olarak kiralaya-

nın ikametgahında ödenir. (BK m. 73/I) Kiralayan kabul etmedikçe bir ticari

senetle (bono, poliçe, çek) ödemede bulunmak geçerli değildir.75 Aynı

şekillde posta havalesi ancak ikametgahta ödemeli olarak yapılırsa geçerli

olur ve bu durumda havale ücreti kiradan indirilemez. Kiralayanın kira

parasını almada temerrüde düşmesi halinde, kiracı BK m. 91 uyarınca

sulh hakimine bir tevdi mahalli tayin ettirebilir. Bunu yapmaksızın,

kira parasını kiralayan adına bir bankaya ve notere tevdi eden kiracı borcundan

kurtulmuş olmaz. Kiralayanın ihtirazi kayıt ileri sürmeksizin,

herhangi bir ayın bedeli için makbuz vermesi halinde, BK m. 88 uyarınca

önceki aylara ait bedellerinin de alınmiş olduğu kabul edilmektedir,76

ancak kiralayanın bu karinenin aksini ispatlaması mümkündür.77

FKK m. 13/II, “kiracı, Finansal kiralama konusu malı sözleşmede öngörülen

şart ve hükümlere göre itinayla kullanmak zorundadır” demek

suretiyle mülkiyetin kiralayan için teminat oluşturduğunu göz önüne

alarak, kiracının malı, sözleşmede öngörülen şart ve hükümlere göre itinayla

kullanmak zorunda olduğunu hükme bağlamiştır. Kiracının bu

borcunun kapsamının tespitinde, Borçlar kanununun adi kiraya ve hası

lat kirasına ilişkin hükümlerinden yaralanılabilir.78 Buna göre kiracı,

kiralananı kullanırken tam bir özenle hareket etmek ve kira konusu

maldan tahsis amacına uygun olarak yaralanmak zorundadır. (BK m.

276, 278) Kiracı, alışılmiş kullanma dışında malın özünü etkileyen, ona

zarar veren, değerini azaltan veya varlığını tehlikeye sokan hareketlerde

bulunamayacağı gibi; malda kira süresinden sonra da etkisi kalacak şekillde

değişiklikler yapamaz. Kiracı, malın tahsis amacını değiştiren ve

normal ömründen önce yıpranması sonucunu doğuran davranışlardan

da kaçınmak zorundadır.79

FKK m. 13/III uyarınca, “Sözleşmede aksine hüküm yoksa kiracı, malı

m masraşarı kiracıya aittir.” Kiracının bu borcunun kapsamının belirlenmesinde

de Borçlar Kanununun adi kira ve hasılat kirasına ilişkin hükümlerinden

yararlanmak mümkün olmakla80 beraber; Finansal Kirala-

ma Kanununun bazı noktalarda Borçlar Kanunu hükümlerinden ayrıldı-

ğı görülmektedir.81 Gerçekten, adi kira ve hasılat kirasında, kiracı, ancak

alelade kullanım için gerekli olan ufak tefek bakım ve onarımları gerçekleştirmek

zorundadır. Bu sınırlar dışında kalan büyük bakım ve onarımlar

ise kiralayana ait bulunmaktadır.(BK m. 258/II; 279/II) FKK m. 13/III’te

ise alelade kullanımın gerektirdiği ufak tefek bakım ve onarım ile büyük

bakım ve onarım ayırımına yer verilmemiş; sözleşme süresince Finansal

kiralama konusu malın her türlü bakım ve onarımından kiracı sorumlu

tutulmuştur.82

“Malın, bakım ve onarımındaki eksiklikler nedeni ile, üçüncü kişilere

verdiği zararlardan kimin sorumlu olacağı konusunda FKK’da herhangi

bir hüküm yer almamaktadır. FFK m. 26 doğrultusunda akla BK m.

58’in83 uygulanabileceği gelmekte olup, bu hükme göre bir bina veya imal

olunan herhangi bir şeyin maliki, o şeyin fena yapılmasından veya bakı-

mındaki eksiklikten dolayı – kendi bizzat kusurlu olmasa da – sorumludur.

Madde hükmünün lafzından hareket edildiğinde, Finansal kiralama

konusu malın maliki olan kiralayanın sözkonusu zararlardan sorumlu

olması gerektiği sonucuna varılacaktır. Ancak BK m. 58 hükmü,”nimet

karşılığı risk” esası üzerine kurulduğundan, öğretide bu madde anlamında

sorumlu malik araştırılırken, malik sözcüğünden her zaman ve mutlaka

eşya hukuku anlamında teknik bir ifadeyi anlamamak, malın ekonomik

tahsis amacına göre kimin Şili hakimiyeti altında bulunduğunu ve

malın bakımını kimin üstlenmesi gerektiğini araştırmak gerektiği vurgulanmaktadı

r. Bu görüş doğrultusunda Finansal kiralama ilişkisi incelendiğ

inde, kiralayanın, malı kiracının seçimi doğrultusunda satın aldığının,

maldan ekonomik yararlanma süresinin büyük bölümünde tamamen kiracı

nın yararlandığının ve malın onun Şili hakimiyeti altında olduğunun,

nihayet en önemlisi FKK m. 13/III uyarınca malın sözleşme süresince her

türlü bakım ve onarımından kiracının sorumlu olduğunun görüleceği ve

bu nedenle malın bakım ve onarımındaki eksiklikler nedeniyle oluşacak

zararlardan da kiracının sorumlu olması gerektiği sonucuna varılacağı

kanısındayız.”84

FKK m. 14 hükmüne göre; “Malın sözleşme süresi içinde hasar ve ziyaı

bedelleri ile ödemek zorundadır.” Maddeye göre, Finansal kiralama konusu

malın sözleşme süresi85 içerisinde hasar ve ziyaı sorumluluğu86 kiracı-

ya aittir.87 Bu özellik Finansal kiralama sözleşmesinin kendine özgü yapı-

sını ve dolayısıyla olağan kira sözleşmesinden farklılığını ortaya koymaktadı

r. Gerçekten üçlü taraf sistemine dayanan Şnasal kiralama ilişkisinde,

sözleşme konusu malı üçüncü kişi nezdinde arayan, bulan ve seçen

bizzat kiracıdır. Kiralama şirketi ise malın yalnız bedelini ödemekle, yani

malın Şnansmanını sağlamakla yetinmektedir. Mal kiracıya teslim edilmekle

beraber, malın mülkiyeti Finansal kiralama şirketinde kalmaktadır.

Finansal kiralamanın bu işleyiş biçimi, işleyiş sırasında ortaya çıkacak

riskleri paylaştırma biçimini de tayin etmektedir. Buna göre, malın seçimi

ve kullanılmasına ilişkin risklere kiracı; kiracının ödeme güçlüğü riskine

de kiralayan katlanmak durumundadır. Malın seçimi ve kullanılması

risklerinin kiracıya ait olmasının sonucu olarak, mal, (kiracının ve kiralayanı

n kusurunun olmadığı) herhangi bir nedenden dolayı tamamen

veya kısmen yok olur ya da kullanılamaz hale gelirse, kiracı kararlaştırı-

lan bedeli ödemekten kaçınamaz. Ancak kiracının kira bedellerini ödeme

borcu, ödenen sigorta tazminatı ile karşılanmayan kısım ile sınırlıdır. Finansal

kiralama işleminin niteliğinden kaynaklanan bu özelliğin FKK m.

14’te de aynen benimsendiğini görmekteyiz.88 Ancak bu kuralın uygulanabilmesi

için kiralananın sözleşme hükümlerine uygun olarak kiracıya

teslim edilmiş olması gerekmektedir. Aksi halde genel kural olan BK m.

117/II,c.1’deki kuralın (sözleşmenin kurulmasından sonra, fakat kiralananı

n kiracıya tesliminden önce, kiralanan malın ziya ve hasarından, kiralayanı

n sorumlu olacağı şeklindeki kuralın) uygulanması sözkonusu

olacaktır.89

FKK m. 14’te bir açıklık olmamakla beraber, sözleşmenin zayıf ve korunması

gereken tarafının kiracı olduğu göz önüne alındığında, sözkonusu

bu hükmün aksinin tarafarca kararlaştırılabileceğinin kabul edilmesi

yerinde olur.90

FKK m. 17/II uyarınca; “Kiralayan şirket mülkiyeti kendisine ait olan

r. Sigorta primlerinin ödenmesi kiracıya aittir.” Gerek madde metninde

gerekse gerekçede bir açıklık bulunmamakla beraber, kanunun ifadesinden

sigorta primlerinin doğrudan sigorta şirketine ödenmesi gerektiği

anlaşılmaktadır. Kiracının primleri doğrudan sigorta şirketine ödemede

temerrüde düşmesi halinde, durum sigorta şirketi tarafından derhal kendisine

bildirilen kiralayan, primleri bizzat ödeyerek, sigortanın devamını

sağlayabilir.91 Bu durumda ödediği sigorta primlerini faiziyle birlikte kiracı

dan talep edebilecektir. Ancak, kiracının sigorta primlerini ödeme borcu,

malın kiralayan tarafından sigorta edilmiş olmasına bağlıdır. Kiralayan

malı sigorta ettirmemişse, kiracı malı bizzat sigorta ettirmek ve sigorta

primlerini ödemek zorunda değildir.92

FKK m. 15’e göre; “Kiracı, Finansal kiralama konusu maldaki zilyetli-

ğini bir başkasına devredemez”93 Böylece, kural olarak, Finansal kiralama

sözleşmesinin kiracıya tanıdığı kiralananı kullanma ve ondan yararlanma

hakkı, kanunen temliki yasaklanan alacak haklarından olma niteliğini

kazanmiştir. Kiracı, kiralanan üzerindeki kullanma ve yararlanma hakkı-

nı başkasına temlik edemeyeceği gibi, kiralanan üzerinde bir başkasının

zilyetliğini sağlayacak kira, ariyet gibi bir sözleşme de yapamaz.94 Kiracı-

nın üçüncü şahıslarla yaptığı bu tür sözleşmelerin, kiralayana karşı ileri

sürülmesi mümkün değildir. FKK m. 15’te öngörülen kural bu şekilldedir.

Ancak 06.03.2007 tarihli Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlülüğe

giren, 5582 sayılı “Konut Şnansmanı Sistemine İlişkin Çeşitli Kanunlarda

Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun”’un 26. maddesi ile, FKK m. 15’e

bu fıkra eklenmiştir: Ancak, tüketicilerin konut edinmesine veya yatırımlara

devredebilir.” Maddede öncelikle, malın zilyetliğinin devri, kiracılık sıfatı-

nın devri ve sözleşmeden doğan haklar ile yükümlülüklerin devri ayırımı

yapılmiştir. İkinci ayırım ise konut edinmeye ilişkin Finansal kiralama,

yatırımlara Şnansman sağlayan Finansal kiralama ve diğer Finansal kiralama

ayırımıdır. Kanun maddesine eklenen bu fıkra ile kiracı, malın zilyetliğ

ini, kiracılık sıfatını ya da sözleşmeden doğan hak ve/veya yükümlülüklerini

bir bütün olarak ya da bir veya birkaç tanesini maddede ayı-

rımı yapılan sözleşme türüne göre öngörülen şartlarla bir başkasına devredebilir.

Kiracının belirtilen şartlara riayet etmeksizin malı üçüncü kişiye devretmesi

halinde, kiralayan FKK m. 23/II uyarınca sözleşmeyi feshedip m.

25/I uyarınca da tazminat talep edebilir. Malın zilyetliğini devralan üçüncü

kişiye karşı da kiralayan, tecavüzün ref’i veya menkul davaları açarak

malın kendisine verilmesini ve uğradığı zararın tazminini isteyebilir.

FFK m. 24’te “Sözleşme sona erdiğinde, sözleşmeden doğan satın alma

konusu malı derhal geri vermekle mükelleftir.” şeklinde düzenlenen

kiracının bu borcu, Finansal kiralama sözleşmesinin sona ermesi üzerine

muaccel olacağından, konuyu sözleşmenin sona ermesine ilişkin bölümde

açıklamayı uygun bulduk.

Tarafarın işası veya icra takibine uğramalarının Finansal kiralamaya

konu mal üzerindeki etkisi FKK’nın 19 ve 20. maddelerinde düzenlenmiştir.

FKK m. 19’a göre; “Kiracının işası halinde, işas memuru, İcra ve İşas

bir ay içinde karara bağlanır.” İcra ve işas memurunun, malların ayrılması

na veya takip dışı tutulmasına kendiliğinden karar verebilmesi için,

sözleşmenin, FKK m. 18/I uyarınca özel sicile veya tapuya kaydedilmiş

olması gerekmektedir. İşas veya icra memuru bunu özel sicile bakarak

yapacaktır. Eğer tescil veya şerh yapılmamışsa, ayırma veya takip dışında

tutma işlemini bizzat icra veya işas memurunun yapamayacağı kabul

edilmektedir.95

İcra ve işas memurunun, sözleşme konusu malın İİK 2212’e göre masadan

ayrılmasına veya takip dışında tutmasına karar vermemesi halinde,

FKK’da bir hüküm olmadığı için, kiralayanın, haciz halinde İİK m. 96-

99, işas halinde ise İİK m. 228 uyarınca istihkak iddiasında bulunabileceğ

i kabul edilmektedir.96

FKK m. 20’e göre; “Kiralayanın işası halinde, sözleşme kararlaştırılan

mallar, sözleşme süresi içinde haczedilemez.” İşasın ilanından itibaren kiracı

kira bedellerini işas masasına öder. Bu halde işas masası, sözleşme

sonuna kadar sözleşmeyi ifa zorunda olup, bu konuda bir seçme hakkı

bulunmamaktadır. Zira, kiracının sözleşmeden doğan şahsi hakkı sicile

tescil edilerek veya tapuya şerh verilerek kuvvetlendirilmiştir ve herkese

karşı ileri sürülebilir. Sözleşme özel sicile tescil veya tapuya şerh edilmemişse,

bu takdirde FKK m. 26 uyarınca BK 254/I97 uygulama alanı bulur.

Buna göre kiracı sözleşmeye devam etmek istediğini işas idaresine bildirir

ve işas idaresi de masanın menfaatini gözeterek bir karar verir, sözleşmenin

devamına karar verilirse sözleşme tarafar arasında devam eder.

Kiralayan aleyhine takip icra takibi yapılması halinde de, Finansal kiralama

konusu malların sözleşme süresinde haczedilememesi için de sözleşmenin

özel sicile tescil veya tapuya şerh verdirilmiş olması gerekmektedir.

Aksı halde BK 254/I uyarınca kiracı, kiralayanın şahsi alacakları-

nın malları haczetmesine engel olamaz, sadece kiralayandan sözleşmenin

ifa edilmemesinden doğan zararlarının tazminini talep edebilir.

Ancak Finansal kiralama sözleşmelerinde kiralayanın şahsi alacaklı-

ları, Finansal kiralama bedellerini haczettirebilirler. Bu durumda alacaklı

tarafından kendisine haciz ihbarnamesi gönderilen kiracı, Finansal kiralama

bedellerini artık kiralayana değil, icra dairesine ödemek zorundadı

r. (İİK m. 89/I)

Finansal Kiralama Kanunu, “Sözleşmenin Sona Ermesi” başlığını taşı

yan üçüncü bölümde sözleşmenin sona erme halleri ise sona ermenin

sonuçlarını düzenlemektedir. Sözleşmenin sona erme hallerini de, sözleşmeyi

kendiliğinden sona erdiren haller ve sözleşmenin feshi olarak ikiye

ayırmıştır. Ancak hemen belirtelim ki, bundan başka, diğer borç sözleş-

melerinde olduğu gibi, tarafarın anlaşması ile sözleşmenin sona erdirilmesi

de her zaman mümkündür.

FKK m. 21 ve m. 22’de Finansal kiralama sözleşmesinin kendiliğinden

sona erme halleri; m. 24’te de kendiliğinden sona ermenin sonuçları

düzenlenmiştir. Gerçekten m. 21’de “Sözleşme, kararlaştırılan sürenin

na bağlıdır.” şeklindeki hükmüyle sözleşmenin “sürenin bitimi sebebiyle”

sona ermesini; m. 22’de “Sözleşme; şirketin sona ermesi, tüzelkişiliğinin

erer.” şeklindeki hükmüyle sözleşmenin “diğer sebeplerle” sona ermesini

düzenlemiş bulunmaktadır. Finansal Kiralama Kanununda öngörülen

kendiliğinden sona erme nedenleri, adi ve hasılat kiralarındaki sona erme

nedenlerine benziyor görünse de, Finansal Kiralama işleminin kendine

özgü yapısından kaynaklanan bazı farklılıklar mevcuttur. Ayrıca,

sözleşmeyi kendiliğinden sona erdiren sebepler sayılmakla birlikte ilgili

maddelerde bu hükümlerin aksinin kararlaştırılabileceği de öngörülmektedir.

Böylece tarafara, anlaşarak sözkonusu sona erme nedenlerini

bertaraf etme yetkisi bizzat kanun koyucu tarafından verilmiş bulunmaktadı

r. Bu nedenle, tarafar anlaşarak, bu sebeplerin sözleşmeyi sona

erdirmeyeceğini veya bu durumda tarafara bir fesih hakkının tanındığı

nı geçerli olarak kararlaştırabilirler.98

FFK m. 21, Finansal kiralama sözleşmesinin, sürenin dolması ile sona

ereceğini hükme bağlanmiştir. Ancak maddenin 2 ve 3. cümlelerinde

tarafardan birinin, sürenin bitiminden en az üç ay önceden bildirmek

kobuluyla, mevcut veya yeni şartlarla sözleşmenin uzatılmasını talep

edebileceği ve bu durumda sözleşmenin uzatılmasının tarafarın anlaşması

na bağlı olduğu ifade edilmiştir. Sürenin bitiminden en az üç ay önceden

bildirimde bulunma zorunluluğu, uzatmanın tarafarın anlaşması

na bağlı bulunması karşısında hiçbir anlam ifade etmemektedir. Zira

sözleşmenin uzatılabilmesinin tek şartı, bu konuda taraf iradelerinin

uyuşması olup, böyle bir irade uyuşması ise hiçbir süreye bağlı değildir.

Sözleşme süresi sona erdikten sonra da tarafarın bu yolda anlaşması,

sözleşmenin uzatılmasını sağlayabilir; üç aylık süreye uyulup uyulmadı-

ğı önem taşımaz.99

Adi kira sözleşmelerine ilişkin olarak BK’un 263. maddesinde “susma

ile yenileme” müessesesi düzenlenmişken, FKK’da bu yolda bir yenileme

tarzı öngörülmüş değildir. Zira, FKK m. 21 uyarınca sözleşmenin yenilenmesi

ancak tarafarın anlaşması ile olacaktır.

Yenileme sonucu kurulan sözleşmeyi de bir Finansal kiralama sözleşmesi

olarak kabul etmek gerekir.100 Ayrıca, Yönetmeliğin 21. maddesine

göre, sözleşmenin haklı nedenle sona ermesi ya da feshi halinde, sözleşmeye

konu malın asgari dört yıl süresini doldurması kaydıyla aynı kiracı

veya başka bir kiracı ile yeniden Finansal kiralama konusu yapılması halinde

asgari sürenin 4 yıldan az olabileceğini belirterek, buna bir alt sınır

getirmemiştir. Yani, sözleşmenin yenilenmesi yoluyla dört yıldan az bir

süre için Finansal kiralama sözleşmesi yapılabilecektir.

FKK m. 22’de yer alan bu neden, Borçlar Kanununun kira düzenlemesinde

bulunmamaktadır. Bu maddeye göre Finansal kiralama şirketinin

sona ermesi veya tüzel kişiliğini kaybetmesi halinde, aksi kararlaştı-

rılmadıkça, sözleşme kendiliğinden sona erer.

Madde, sözleşmenin sona erme nedeni olarak hem şirketin sona ermesini

hem de tüzel kişiliğini kaybetmesini saymaktadır. Ancak kiralayan

şirket kanun gereği daima Anonim Şirket şeklinde kurulmuş bir tüzel

kişi olacağına göre, şirketin sona ermesi ile tüzel kişiliğini kaybetmesi

arasında bir fark bulunmamaktadır.

Diğer taraftan, kiralayan şirketin sona ermesi veya tüzel kişiliğini yitirmesinin

doğrudan sözleşmenin sona ermesi sonucunu doğurması, kiracı

bakımından tehlikeli olabilir. Zira kiracı, Finansal kiralama işleminin, işletmesi

için gerekli istikrar ve güveni daha iyi sağlayabileceğini düşünerek,

yatırım kararında adi kira yerine şartları daha ağır ve daha masraşı olan

Finansal kiralamayı seçmiştir. Bu bakımdan kiralayanın kendi iradesi ile

kendi yaşamına son vermesi durumunda, sözleşmesinin kanun gereği kendiliğ

inden sona ermesi, kiracının çıkarlarına aykırı düşer. Bu konuda akla

gelebilecek çözümler, sözleşmeye konacak bir hükümle, sona eren şirketin

tasŞyesini sözleşmenin sonuna kadar uzatmak ya da, Finansal kiralama konusu

malın, tasŞye sırasında FKK m. 18/II doğrultusunda ancak bir başka

kiralama şirketine satılarak, sözleşmenin onunla kiracı arasında kararlaştı

rılan sürenin sonuna kadar devamının sağlanması olabilir.101

Borçlar Kanunu, kira sözleşmelerinin sona erme nedenlerinden biri

olarak yalnızca kiracının işasını ele alırken (BK m. 261); FKK m. 22, kiracı

nın işasının yanında ayrıca aleyhine yapılan icra takibinin semeresiz

kalması nedenine de yer vermektedir. FKK m. 22’ye göre, kiracının işası

halinde sözleşmede aksine bir düzenleme yoksa Finansal kiralama sözleşmesi

sona erer. Ancak, kuralın aksinin kararlaştırılması mümkün oldu-

ğundan, uygulamada sözleşmeye konan bir madde ile, kiracının işası veya

ekonomik durumunun kira bedellerinin ödenmesini tehlikeye düşürecek

ölçüde kötüleşmesi halinde kiralayana sözleşmeyi feshetme hakkı tanı

nmaktadır.102 Bu durumda sözleşme kendiliğinden sona ermemekte, kiralayan

bir fesih hakkına sahip bulunmaktadır.

Borçlar Kanununun kira sözleşmesiyle ilgili düzenlemesinden farklı

olarak, FKK m. 22, kiracının ölümü yanında ayrıca onun Şil ehliyetini

kaybetmesi, veya işletmesini tasŞye etmesini de Finansal kiralama sözleşmesini

sona erdiren nedenler arasında saymaktadır. Bu düzenleme biçimi,

işlemin Şnansman özelliğinden ileri gelmektedir. Gerçekten işletmenin

sağlıklı çalışması, bireysel işletmelerde büyük oranda bunun sahibine

bağlı olup, sahibinin yeteneksizliği, işletmenin de başarısızlığına ve

dolayısıyla kiralama bedellerinin ödenmemesine yol açacaktır. Bundan

dolayı, Finansal kiralama şirketi, bireysel işletme sahibi ile Şnansman ilişkisine

girerken hem işletmenin yapısını hem de sahibinin kişiliğini göz

önüne almak ve değerlendirmesini buna göre yapmak durumundadır. Finansal

kiralama ilişkisinin kurulmasından sonra, değerlendirmede

önemli bir unsur olarak ele alınan kiracının işletmesi ile Şili ilgisinin kesilmesine

yol açacağından ölümünün, Şil ehliyetini kaybetmesinin veya

işletmesini tasŞye etmesinin, Finansal kiralama ilişkisinin de sona ermesine

yol açması gerektiği açıktır.103

Ancak sözleşmelere aksi düzenlemeleri içeren kayıtların konması

mümkündür. Bu nedenle m. 22’de sayılan sebeplerin gerçekleşmesi halinde

kira sözleşmesinin kendiliğinden sona ermeyeceği, ancak kiralayanı

n fesih hakkına sahip olduğu kararlaştırılabilir ve bu tür kayıtlar geçerli

olarak hüküm doğururlar.

FKK m. 24, “sözleşme sona erdiğinde, sözleşmeden doğan satın alma

konusu malı derhal geri vermekle yükümlüdür.” demek suretiyle, Finansal

kiralama sözleşmesinin kendiliğinden sona ermesinin hüküm ve sonuçları

nı kısmen eksik bir biçimde düzenlemiştir. Gerçekten söz konusu

madde, yalnızca malın geri verilmesi sorununa değinmekle yetinip, kiralama

bedelleri hakkında herhangi bir hüküm ihtiva etmemektedir. Oysa

Finansal kiralama sözleşmesinin, sürenin dolması dışındaki nedenlerle

sona ermesi halinde, henüz muaccel olmamış kiralama bedelleri ile daha

önce ödenmiş kiralama bedellerinin akibetleri sorusu ortaya çıkmaktadı

r.104 Kuşkusuz bu sorunun çözümü büyük ölçüde Finansal kiralama

sözleşmesinin hukuki niteliğine bağlıdır. Bu sözleşme bir kira sözleşmesi

olarak kabul edildiği takdirde, kiracı, malı geri verecek, kiralayan da

sona erme tarihine kadar aldığı kiralama bedellerini artık talep edemeyecektir.

105

Maddede görüldüğü üzere FKK, geri verme yükümlülüğünü kiracıya

tanınan satın alma hakkı ile sınırlandırmaktadır. Sözleşme ile kiracıya

satın alma hakkı tanınmiş ve o da bu hakkını kullanmiş ise, kiracının geri

verme yükümlülüğü söz konusu değildir. Ancak kiracının satın alma

hakkını kullanabilmesi, Finansal kiralama sözleşmesinin FKK m. 21 anlamı

nda sürenin dolması sebebiyle sona ermesine, başka bir deyişle sözleşmede

öngörülen şartları yerine getirmesine, özellikle tüm kira bedellerini

ödemiş olmasına bağlıdır.106

Finansal kiralama konusu malın sözleşme süresince kullanılması sonucu

meydana gelen normal yıpranma dışında, aynen teslim alındığı şekillde

iade edilmesi gerekir. Adi kirada malın ayıplı olarak geri verilmesi

halinde kiralayanın bunu kural olarak kabulden kaçınamayacağı, yalnızca

tazminat talebini saklı tutabileceği ileri sürülmektedir. Ancak malın

eski haline getirilmesi orantısız derecede aşırı masraf gerektiriyorsa, malı

n kiracıya bırakılarak kiracıdan tam tazminat istenebileceği de kabul

edilmektedir.107 Bu görüşlerin, Finansal kiralama işlemi için de geçerli olabilmesi

gerekmektedir. Bunun dışında, malın iade yükümlülüğünün kiracı

ya ait olmasından hareketle söz konusu geri verme işlemi ile ilgili tüm

masraşarın kiracıya ait olduğunun kabulü yerinde olacaktır.108

Kiracının, Finansal kiralama sözleşmesinin uzun süreceğini dikkate

alarak, kira konusu mala bir takım masraşar yapması ve onu ıslah etmesi

mümkündür. Böyle bir durumda sözleşme FKK m. 22’deki nedenlerden

dolayı süresinden önce sona ermişse, kiracı yapmış olduğu harcamaları

sebepsiz zenginleşme hükümlerine göre isteyebilir. Ancak, sözleşmenin

süresinden önce sona ermesine kiracı kendi kusuru ile sebebiyet vermişse,

bu durumda sebepsiz zenginleşme hükümlerine dayanarak talepte

bulunması iyiniyet kurallarına aykırı olacağından, bu talepte bulunamamalı

dır.109

“Finansal kiralama sözleşmesinin, FKK m. 22’deki nedenlerden biriyle

kendiliğinden sona ermesi halinde, tarafarın birbirlerinden tazminat

isteyip isteyemeyecekleri hususunda da FKK m. 24’te bir açıklık yoktur.

Ancak, FKK m. 22’de sayılan nedenlerden hiç biri sözleşmeye aykırılık

oluşturmadığından kural olarak tarafar birbirlerinden sözleşmenin erken

sona ermesi nedeniyle tazminat isteyemezler.”110

Kiracı tarafından Finansal kiralama konusu mal kendisine verilen kiralayan,

bu malı istediği gibi değerlendirebilir. Bir üçüncü kişiye satabileceğ

i gibi, üçüncü kişiyle ikinci el Finansal kiralama veya adi kira sözleşmesi

kurabilir ya da hurda olarak değerlendirebilir. Bu değerlendirme sonucu

elde edilen bedel ile daha önce kiracı tarafından ödenmiş kira bedellerinin

toplamının, sona eren Finansal kiralama sözleşmesi ile öngörülen

kira bedelleri toplamından fazla veya az olması durumunda, aradaki

lehte veya aleyhteki farkın kiracıdan istenip istenemeyeceği yahut ona

ödenip ödenmeyeceği konusunda FKK m. 24’te bir açıklık yoktur. Bu husus,

malın teminat fonksiyonu gözönüne alınarak açıklığa kavuşturulabilir.

Malın değerlendirilmesi sonucu elde edilen değer ile daha önce

ödenmiş kiralama bedelleri toplamı, kiralayan şirketin, sözleşme normal

şekillde sona erse idi elde edeceği miktardan fazla ise, bu fazlalığın kiracı

ya veya mirasçılara ödenmesi zorunluluğu teminat fonksiyonunun gereğ

idir.111 Aksine arada aleyhte bir farklılık olduğu takdirde, sözleşmenin

erken sona ermesi kiracının kusuruna dayanıyorsa, bu farkı kiracıdan

talep edecek; aksi halde kiralayan, artık kiracıdan veya mirasçılarından

bir talepte bulunamayacak, buna kendisi katlanacaktır.112

Finansal Kiralama sözleşmesinde, gerek kiracının gerekse kiralayanı

n borçlarından birini ihlal etmesi durumunda; diğer tarafın tek tarafı

olarak sözleşmeyi feshetme hakkı vardır. Gerçekten FKK m. 23/2’ye göre

i durumlarda, sözleşme feshedilebilir.” şeklinde, tarafarın sözleşmeye

aykırı harekette bulunması temel fesih sebebi olarak öngörülmüştür.

Bunun dışında, “kiralananın kiracıya zamanında teslim edilmemesi” ve

“kiracının Finansal kiralama bedelini ödemede temerrüdü” halleri de

FKK’da birer fesih sebebi olarak öngörülmüştür.113

FKK m. 4 uyarınca kiralayan, Finansal kiralama sözleşmesinin kurulması

yla birlikte, kira konusu malı kiracıya sağlama borcu altına girmektedir.

Sözkonusu malın, kiralayan tarafından üretici veya satıcı ile zamanında

sözleşme yapılmamiş veya gerekli ödemenin zamanında yerine getirilmemiş

olması veya başka nedenlerden dolayı teslim edilmemesi halinde, FKK

m. 16 uyarınca kiracı, BK m. 106’daki seçimlik haklarını kullanabilir. Bu

seçimlik haklar yukarıda114 izah edildiği için burada tekrar üzerinde durmuyoruz.

Ancak bu haklardan birinin “sözleşmenin feshi ile menŞ zararı-

nın tazminini talep hakkı” olduğunu hatırlatmakla yetiniyoruz.

FKK m. 23/I’e göre; Kiralayan, Finansal kiralama bedelini ödemede temerrüde

115 Kiralayan, kira bedelini vaktinde ödemeyen kiracıya göndereceği

temerrüt ihtarında otuz günlük süre vererek, süre sonunda da sözleşmeyi

feshedebileceğini bildirebilir. Fesih ihbarıyla birlikte, menŞ zararının

tazminini de talep edebilir. Maddede yalnızca sözleşmenin feshi öngörülmüş

olmakla beraber, kiralayanın FKK m. 26 delaletiyle BK m. 106 vd.

hükümleri uyarınca üçlü seçim hakkına sahip olduğu da kabul edilmektedir.

Ancak bunlar yukarıda anlatıldığı için burada tekrar üzerinde durmuyoruz.

116

Kiralayanın kiracıya tanıdığı otuz veya altmiş günlük süreler içerisinde

kira borcunun ödenmiş olması, kiralayanın, kiracının temerrüdü nedeniyle

sözleşmeyi feshetme imkanını ortadan kaldırmaktadır.Böylece

sözleşme süresi zarfında, kiracının sözleşme ihlali sayısı ne olursa olsun,

sözleşmenin bu nedenle kiralayan tarafından feshi de kural olarak mümkün

görülmemektedir. Ancak, kiracının sözleşme süresince kira bedelini

ödeme sürekli temerrüdü halinde, kiralayanın, artık sözleşme ile bağlı

kalmasının kendisinden beklenemeyeceğini belirterek FKK m. 23/II uyarı

nca sözleşmeyi feshedebileceği düşünülebilir.117

Finansal kiralama sözleşmesinde gerek kiracının gerekse kiralayanı

n, borçlarından birini ihlal etmesi yani sözleşmeye aykırı davranması

halinde, diğer tarafın tek tarafı, kanundan kaynaklanan bozucu yenilik

doğuran hakkını kullanarak sözleşmeyi feshetme hakkı vardır. Gerçekten

FKK m. 23/II’ye göre; “tarafardan birinin sözleşmeye aykırı harekette bulunduğ

beklenemeyeceği durumlarda, sözleşme feshedilebilir.” Madde

metninden de açıkça anlaşıldığı gibi, sözleşmeye aykırılık fesih için zorunlu

olmakla beraber yeterli değildir. Bu aykırılığın, ayrıca diğer tarafın

sözleşme ilişkisine devam etmesinin beklenemeyeceği bir durum yaratması

gerekmektedir.Çekilmezlik halinin ortaya çıkıp çıkmadığını hakim

MK m. 2 çerçevesinde, her bir somut olayın özelliklerini göz önünde bulundurarak

takdir eder.118

FKK m. 25/I, Finansal kiralama sözleşmesinin kiralayan tarafından

feshinin sonuçlarını düzenlemektedir. Sözleşmenin kiralayan tarafından

feshi halinde, kiracı malı iade ile birlikte vadesi gelmemiş Finansal kiralama

bedellerini ödemek yükümlülüğü altında olup, ayrıca kiralayanın bunu

aşan zararını da ödemek zorundadır. Kiracının, tüm kira bedellerini

ödemesi, onun kusurlu olup olmamasına bağlı değildir. Ancak, kiralayanı

n bunu aşan zararlarının karşılanması için kiracının, sözleşmenin feshinde

kusurlu olması lazımdır.119

FKK m. 25/II ise, sözleşmenin kiracı tarafından feshedilmesinin sonuçları

nı düzenlemektedir. Sözkonusu hükme göre fesih halinde, kiracı,

malı geri vermekle beraber, uğradığı zararın tazminini kiralayandan talep

edebilir. Hüküm kiracının malı satın alma hakkının sözkonusu olduğu

hallere değinmeyerek, yalnızca malın geri verilmesinden söz etmekte

olup, bu haliyle yetersizdir. Ancak malı satın alma hakkının kiracıya tanı

nmaması onun için çok ağır bir sonuç olduğundan, kiralamaya konu

malı burada da satın alma hakkının tanınması gerekmektedir.

• Altop Atilla, Özellikle Taşınır Yatırım Mallarına İlişkin Finansal Kiralama (Leasing)

Sözleşmesi, Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü, Ankara

1990.

• Kocaağa Köksal, Türk Özel Hukukunda Finansal Kiralama (Leasing) Sözleşmesi,

Yetkin Yayınları, Ankara 1999.

• Köteli M.Argun, Karşılaştırmalı Hukuk ve Türk Hukukunda Finansal Kiralama

(Leasing Sözleşmeleri), Kazancı Kitap Ticaret A.Ş., İstanbul 1991.

• Kuntalp Erden, Finansal Kiralama Kanununa Göre Finansal Kiralama (Leasing)

Tanımı ve Hükümleri, Türkiye Bankalar Birliği Yayınları, Ankara 1988.

• Yavuz Cevdet, Türk Borçlar Hukuku, Özel Hükümler, Yenilenmiş 4. Baskı, Beta

Basım Yayım Dağıtım A.Ş., İstanbul 1996

• Başyiğit Özgür, Finansal Kiralama Sözleşmesinin Sona Ermesi ve Hukuki Sonuçları,

Legal Hukuk Dergisi, 2006/38 sayı

• Reisoğlu Safa, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 13. Bası, Beta Basım Yayım

Dağıtım A.Ş. İstanbul 1999

• Oğuzman M.Kemal/Öz Turgut, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, Şliz Kitabevi,

İstanbul 1995