PAYLI MÜLKİYETİN TASFİYESİ Edinilmiş mallara katılma rejimi , her eşin edinilmiş malları ile onların kişisel mallarını kapsar(TMK Mad.218). Paylı mallar305 edinim şekline göre eşlerin kişisel yada edinilmiş mal grupları arasında yer alabilir ancak bunlar katılma rejiminde ayrı bir mal türü olarak ele alınamaz. Mal rejiminin tasfiyesi sadece mal rejimi sürecinde edinilmiş mallar için öngörüldüğü için paylı malların tasfiyesi buna ilişkin olan özel hükümlere tabidir306 (TMK Mad.688 vd.) Ancak eşlere ait olan paylı mülkiyet konusu mallar hakkında , genel hükümlerden ayrılınarak katılma rejimi kapsamında bir takım özel düzenlemelere yer verilmiştir. Örneğin TMK Mad. 688.f.3 hükmüne göre “paydaşlardan her biri kendi payı bakımından malik hak ve yükümlülüklerine sahip olur .” Bunun sonucu olarak da bu paylarını devredebilirler , rehin verebilirler, alacaklıları da bu pay üzerine haciz koydurabilir. Oysa TMK Mad. 223.f.2 hükmüyle bu genel kuraldan sapılmış ve eşlerden birinin diğerinin rızası olmadan paylı mülkiyet konusu malı üzerinde tasarrufta bulunamayacağı hükme bağlanmıştır. Burada yasadan kaynaklanan bir sınırlama söz konusudur.Bu kısıtlama sadece eşin satış işlemlerinde değil eşin payı üzerindeki her türlü tasarrufuna getirilmiş bir sınırlamadır. Bu nedenle paydaş eş müşterek mal hissesi üzerinde yapacağı her türlü işlemde diğer eşin rızasını almalıdır307. TMK Mad. 226 “ Tasfiye sırasında paylı mülkiyete konu bir mal varsa eşlerden biri kanunda öngörülen diğer olanaklardan yararlanabileceği gibi ,daha üstün bir yararı olduğunu ispat etmek ve diğerinin payını ödemek suretiyle o malın bölünmeden kendisine verilmesini isteyebilir.’’hükmünü içermektedir.Yasa koyucu paylı mülkiyet konusu mal üzerindeki ortaklığın sona erdirilmesi hususunda eşlere önce Medeni Kanunun diğer hükümlerinden yaralanabileceklerini hatırlatmaktadır.Bu nedenle paydaş/ eşler anlaşamamaları halinde , mahkemeye baş vurarak paylı mülkiyet konusu malın aynen(mümkünse) veya nakden paylaştırılmasını talep edebilirler . Ancak bunun dışında yasa koyucu evlilik sona erdiği halde eşlerin malda paydaşlıklarının devam etmesini uygun bulmayıp308 TMK Mad. 226 ile eşlere bir de yasal alım hakkı tanımıştır. A.YASAL ALIM HAKKI TMK Mad. 226 “...... eşlerden biri ...... ,daha üstün bir yararı olduğunu ispat etmek ve diğerinin payını ödemek suretiyle o malın bölünmeden kendisine verilmesini isteyebilir.’’ Hükmüyle paydaş eşlere alım hakkı tanımıştır. Paydaş eşlerin bu alım hakkı bizzat yasadan kaynaklanmakta309 olup bu hakkın doğumu için eşlerin ayrıca sözleşme yapmalarına gerek yoktur. Yasal alım hakkı , hak sahibine , karşı tarafa yöneltilecek tek taraflı beyanla , paylı mülkiyet konusu malın alıcısı olma hakkı verir. Hak sahibi eşin bu yöndeki iradesi diğer eşe ulaştığında paydaş eşler arasında bir satım sözleşmesi kurulmuş olur310. Yasal alım hakkı , niteliği itibariyle kurucu yenilik doğuran bir haktır. Payını devretmekle yükümlü olan eş buna yanaşmazsa , bu hususta mahkemenin vereceği karar payı devretmekle yükümlü olan eşin iradesi yerine geçecektir311. B.YASAL ALIM HAKKININ KULLANILABİLME KOŞULLARI Mal rejimi sistematiği içinde (TMK Mad. 226) düzenlenen yasal alım hakkı ile TMK 732. Maddede düzenlenen yasal ön alım hakkı karıştırılmamalıdır. Her iki müessese birbirinden farklı uygulama koşullarına sahiptir. TMK Mad 732 ‘de düzenlenen yasal ön alım hakkı eşya hukukundan doğan ve paylı mülkiyette bir paydaşın taşınmaz üzerindeki payını tamamen veya kısmen üçüncü kişiye satması halinde , diğer paydaşların kullanabileceği bir haktır312 . Oysa TMK Mad.226 da düzenlenen yasal alım hakkının kullanılabilmesi için paylı malın gayrımenkul olması gibi bir zorunluluk olmadığı gibi söz konusu hak , payını üçüncü kişiye devretmeyi düşünmeyen paydaş eşe karşıda ileri sürülebilir. Eşler TMK Mad.732 den de yararlanabildiği halde , TMK Mad. 226’ da düzenlenen yasal alım hakkı sadece paydaş eşlerin kullanabileceği bir haktır. Bir eşin paylı malın tamamının kendisine verilmesini talep edebilmesi için bazı şartların gerçekleşmesi gerekir. Bu şartlardan ikisi TMK Mad. 226 ‘da belirtilmediği halde hükmün konuluş amacından çıkarılmakta , diğer ikisi ise yasada açıkça belirtilmektedir. 1. Katılma Rejimi Sona Ermelidir Katılma rejimini sona erdiren hallerden birinin gerçekleşmesi ile diğer şartlar da varsa paydaş eşlerden biri paylı malın kendisine devredilmesini diğer eşten talep edebilir. Katılma rejimi sona erdiği halde evlilik birliğinin devam ettiği durumlar da vardır. Ancak yasa koyucu yasal alım hakkını eşlere tanırken , katılma rejiminin sona ermesiyle evlilik birliğinin de sona ereceği inancıyla , eşler arasındaki birliğin paylı mülkiyete konu bir mal nedeniyle örtülü olarak devamının hayatın olağan akışına uygun olmayacağı fikrinden hareket etmiştir313. 2.Paylı Mülkiyet Konusu Bir Mal Bulunmalıdır Yasal alım hakkının kullanılabilmesi için ortada paylı malın314 bulunması gerekir. Bir malın paylı mal olup olmadığının anlaşılmadığı durumlarda karine (TMK. Mad. 222.f.2) gereği o mal paylı mal sayılacağı için , bu mallar üzerinde de yasal alım hakkı kullanılabilir. 3.Daha Üstün Yarar Kanıtlanmalıdır TMK Mad.226 yasal alım hakkını , bunda daha üstün yararı olan eşe tanımıştır.Yasada hangi durumlarda eşin üstün yararının varlığının kabul edileceği sayılmamıştır. Üstün yarar her olayda farklı şekillerde ortaya çıkacağından hakim önüne gelen olayın özelliğine göre eşin üstün yararının olup olmadığını saptayacaktır.Örneğin payı satın almak isteyen eşin sanatı, sağlık durumu, eğitimi vb. durumlar üstün yararın olup olmadığını tespitte işe yaracaktır. 4.Pay Bedeli Ödenmelidir Yasal alım hakkının kullanılabilmesi için katılma rejiminin sona ermesi gerekirse de ,bu hakkın kullanımı , hakkı kullanacak eşin tasfiye neticesinde katılma alacağı yada değer artış payı olup olmaması ile ilgili değildir. Menfaati üstün olan eş , tasfiye neticesinde katılma alacağı olmasa dahi yukarıda saydığım diğer şartlar gerçekleşmişse yasal alım hakkını kullanılabilir.Ancak yasal alım hakkını kullanacak eşin aynı zamanda katılma alacağı yada değer artış payı alacağı varsa takas talebinde bulunabilir. Böyle bir alacağı olmayan eş diğer eşin payının rayiç değerini ödemek zorundadır. Bu bedel eşlerin paylarının toplam değerinin üstünde olabilir315.