07/08/2025 Mevzuat bölümü
Kanun Yönetmelik Tüzük
Kanun Hükmünde Kararname (KHK)
Mevzuat Listesi
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ İÇTÜZÜĞÜ (1)
Milletmeclisi Karar Tarihi : 5.3.1973, No: 584
Yayımlandığı R. Gazetenin Tarihi: 13.4.1973, No: 14506
Yayımlandığı Düsturun Tertibi : 5, Cildi : 12, S. 1850
BİRİNCİ KISIM
Genel hükümler ve tarifler
Dönem, yasama yılı, birleşim ve oturum:
MADDE 1 - Yasama dönemi, Türkiye Büyük Millet Meclisinin iki milletvekili
genel seçimi arasındaki süre olup, bu süre, Anayasa uyarınca uzatılmadığı veya
seçimler yenilenmediği takdirde, beş yıldır.
Yasama yılı, 1 Ekimde başlayıp 30 Eylülde sona eren süredir.
Birleşim, Genel Kurulun belli bir gününde açılan toplantısıdır.
Oturum, bir birleşimin ara ile bölünen kısımlarından her biridir. (2)
Üye tamsayısı:
MADDE 2 - Üye tamsayısı beşyüzellidir. Türkiye Büyük Millet Meclisi üyelik-
lerinde boşalma olması üye tamsayısını değiştirmez.
Ancak bu İçtüzükte öngörülen seçimler için, siyasi parti gruplarının ve si-
yasi parti grubu mensubu olmayanların yüzde oranlarının hesaplanmasında üye tam-
sayısından açık milletvekilliklerinin çıkarılması suretiyle bulunan sayı
esastır.(2)
İlk toplantı ve andiçme:
MADDE 3 - Milletvekili genel seçimi kesin sonuçlarının Yüksek Seçim Kuru-
lunca Türkiye Radyo ve Televizyon Kurumu Kanallarında ilanını takibeden beşinci
gün saat 15.00 de Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Kurulu çağrısız olarak
toplanır. Bu birleşimde önce milletvekillerinin andiçme töreni yapılır.
Andiçme töreninde bulunmayan milletvekilleri, katıldıkları ilk birleşimin
başında andiçerler.
Andiçme,her milletvekilinin, Anayasa`daki metni kürsüden yüksek sesle okuma-
sı suretiyle olur.
Ara seçimde milletvekili seçilenler, katıldıkları ilk birleşimin başında
andiçerler.
Milletvekilleri, seçim çevresi, soyadı ve adlarının alfabe sırasına göre
andiçerler. (2)
Yasama yılının başlaması:
MADDE 4 - Türkiye Büyük Millet Meclisi, 3 üncü maddede yazılı olan durum
dışında her Ekim ayının birinci günü çağrısız toplanır.(2)
-------------
(1)(a) 7 Kasım 1982 tarih ve 2709 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasasına göre
kurulan Türkiye Büyük Millet Meclisinin toplantı ve çalışmaları için ken-
di içtüzüğünü yapıncaya kadar Millet Meclisinin 12 Eylül 1980 tarihinden
önce yürürlükte bulunan içtüzüğünün Anayasaya aykırı olmayan hükümlerinin
uygulanması Anayasanın geçici 6 ncı maddesi hükmü gereğidir.
(b) 24/5/1996 tarih ve 22645 sayılı R.G.`de yayımlanan TBMM`nin 16/5/1996
tarih ve 424 sayılı Kararıyla; bu Tüzüğün başlığında ve içinde geçen;
"Millet Meclisi" ibareleri "Türkiye Büyük Millet Meclisi",
"Divan Üyesi" ibareleri, "Katip Üye", "İdareci Üye" ibareleri
"İdare Amiri", "Çekinser" kelimesi "Çekimser" olarak değiştirilmiş ve
metne işlenmiştir. "Cumhuriyet Senatosu", "Cumhuriyet Senatosu Başkanı",
"Cumhuriyet Senatosu Başkanlık Divanı", "Cumhuriyet Senatosu Üyeleri" ve
"Senatör" ibareleri ise metinden çıkarılmıştır.
(2) TBMM`nin 16/5/1996 tarih ve 424 sayılı Kararıyla; bu maddelerde geçen,
"1 Kasım - 31 Ekim" ibaresi, "1 Ekim - 30 Eylül" ve "4 yıl" ibaresi
"5 yıl"; "dörtyüzelli" sayısı, "beşyüzelli"; "Kasım" kelimesi "Ekim"
Tatil:
MADDE 5 - (Değişik: 16/5/1996 - 424 S.Karar/2 md.)
Tatil, Türkiye Büyük Millet Meclisinin çalışmalarının belli bir süre erte-
lenmesidir.
Danışma Kurulunun önerisi üzerine Genel Kurulca başka bir karar alınmadıkça
Türkiye Büyük Millet Meclisi 1 Temmuz günü tatile girer.
Bir yasama yılı içinde üç aydan fazla tatil yapılamaz.
Ara verme :
MADDE 6 - Ara verme, Türkiye Büyük Millet Meclisinin onbeş günü geçmemek
üzere çalışmalarını ertelemesidir.
Türkiye Büyük Millet Meclisinin araverme kararı alması, Danışma Kurulunun
bu konudaki görüşü alındıktan sonra teklifi Genel Kurulca oylanması suretiyle
olur.
Tatilde veya aravermede toplantı:
MADDE 7 - (Değişik: 16/5/1996-424 S.Karar/3 md.)
Türkiye Büyük Millet Meclisi, tatil veya araverme sırasında Cumhurbaşkanı
veya Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanı tarafından toplantıya çağrılması ha-
linde, belirtilen gün ve saatte toplanır.
Cumhurbaşkanı, toplantı çağrısını doğrudan doğruya veya Bakanlar Kurulunun
istemi üzerine yapar.
Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanı doğrudan gerek görürse toplantı çağrı-
sına karar verebilir. Üyelerin beşte birinin imzasını taşıyan gerekçeli önerge-
deki çağrı istemini ise en geç yedi gün içinde yerine getirir.
Bu çağrılarda, toplantı gün ve saatinin ve bu toplantıyı gerektiren konunun
belirtilmiş olması şarttır.
Birleşim yeterli çoğunlukla açılabildiği takdirde, Başkan, ilk önce
çağrı yazısını okutur ve bu toplantıyı gerektiren konu görüşülür. Konu üzerinde
gerekli işlemler tamamlanınca, Türkiye Büyük Millet Meclisi çalışmalarına devama
karar vermediği takdirde, tatile veya ara vermeye devam olunur. Yeterli çoğun-
luk sağlanamazsa çağrı düşer.
İKİNCİ KISIM
Türkiye Büyük Millet Meclisinin Kuruluşu
BİRİNCİ BÖLÜM
Başkanlık Divanı
Geçici Başkanlık divanı:
MADDE 8 - Yasama döneminin birinci birleşiminin ilk oturumundan başlayarak
Başkan seçilinceye kadar en yaşlı Milletvekili Geçici Başkanlık görevini yapar.
İkinci derecede en yaşlı üye,Başkanvekilliği görevini yerine getirir.
En geç altı milletvekili de, geçici olarak Katip Üyelik yaparlar.
Başkanlık Divanının kuruluşu:
MADDE 9 - Başkanlık Divanı, Bir Başkan; dört Başkanvekili; yedi Katip
üye; üç İdare Amirinden kurulur.
Gerektiğinde, Genel Kurul, Danışma Kurulunun teklifi üzerine Katip üyele-
rin veya İdare Amirlerinin sayısını artırabilir.
Başkan seçimi ve süresi
MADDE 10 - (Değişik: 16/5/1996-424 S.Karar/ 4 md.)
Başkanlık için bir yasama döneminde iki seçim yapılır. İlk seçilenin gö-
rev süresi iki, ikinci devre için seçilenin görev süresi üç yasama yılıdır.
Siyasi parti grupları Başkanlık için aday gösteremezler.
Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkan adayları, Meclis üyeleri içinden, Mec-
lisin toplandığı günden itibaren o gün içinde Başkanlık Divanına bildirilir.
Başkan seçimi gizli oyla yapılır. İlk iki oylamada üye tamsayısının üçte iki
ve üçüncü oylamada üye tamsayısının salt çoğunluğu aranır. Üçüncü oylamada
salt çoğunluk sağlanamazsa, bu oylamada en çok oy alan iki aday için dördüncü
oylama yapılır; dördüncü oylamada en fazla oy alan üye, Başkan seçilmiş olur.
Başkan seçimi aday gösterme süresinin bitiminden itibaren on gün içinde ta-
Parti gruplarının Başkanlık Divanında temsili:
MADDE 11 - Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanı, siyasi parti gruplarının
parti grupları toplam sayısı içindeki yüzde oranlarını ve bu oranlara göre her
siyasi parti grubuna düşen Başkanlık Divanındaki görev yeri sayısını tespit
eder ve Danışma Kuruluna bildirir.
Başkanlık Divanındaki görev yerleri, Başkanvekillikleri için - iki adedi
Türkiye Büyük Millet Meclisi üye tamsayısının salt çoğunluğuna sahip siyasi
parti grubuna ait olmak üzere - oranı en yüksek olandan başlayarak sıra ile
dağıtılır.
Katip Üyeliklerle, İdare Amirlikleri için görev yerleri dağıtımı Danışma
Kurulunun görüşü alındıktan sonra Genel Kurulca kararlaştırılır.
Siyasi parti grupları kendilerine düşen yerler için adaylarını gösterir. Bu
adayları gösteren listenin Genel Kurulca işaret oyuyla oylanması suretiyle seçim
tamamlanmış olur.
(Değişik cümle: 16/5/1996-424 S.Karar/5 md.) Türkiye Büyük Millet Meclisi
Başkanvekillikleri, Katip Üyelikleri ve İdare Amirlikleri için, bir yasama döne-
minde iki seçim yapılır. İlk seçilenlerin görev süresi iki, ikinci devre için
seçilenlerin görev süresi üç yasama yılıdır. Bu görevlerde herhangi bir suretle
boşalma olması halinde, yeni seçilen Divan Üyesi, eskisinin görev süresini ta-
mamlar.
Başkanlık Divanında boşalma:
MADDE 12 - Başkanlıkta boşalma halinde, yeni Başkan seçilinceye kadar, en
yaşlı Başkanvekili, Geçici Başkanlık görevini yerine getirir.
Başkanlık Divanının diğer üyeliklerinde boşalma halinde, noksan üyelik
tamamlanıncaya kadar Divanın görev ve yetkisi aynen devam eder.
Noksan üyelik en kısa zamanda tamamlanır.
Mensup olduğu siyasi parti ile üyelik bağı sona eren veya Türkiye Büyük
Millet Meclisinde grup kurma hakkını kaybeden bir siyasi parti mensubu üye-
nin, Başkanlık Divanındaki görevi kendiliğinden sona erer. Bu takdirde de yuka-
rıdaki fıkra hükmü uygulanır.
Genel Kurulda siyasi parti gruplarının oranlarında değişiklik olması sonu-
cunda, bunların Başkanlık Divanında sahiboldukları üyeliklerin sayısı ve görev
yerleri değişen oranlara uymuyorsa, Başkan, bu durumu tespit eder. Bunun üzeri-
ne, 11 inci madde uyarınca gereken işlem yapılır.
Başkanlık Divanının görevleri:
MADDE 13 - Başkanlık Divanı, kanunlar ve İçtüzük gereğince verilen görevle-
ri yerine getirir.
Genel Kuruldaki oylamalarda ve seçimlerde önemli bir yanlışlık olduğu iddia
edilirse, Başkan usul görüşmesi açabilir ve gerekirse oya başvurarak düzeltme
yapar. Yanlışlık birleşimden sonra anlaşılırsa Meclis Başkanı, Divanı toplaya-
rak takibedilecek yolu kararlaştırır.
Başkan, kendisine ait görevlerin yerine getirilmesi bakımından gerekli gö-
rürse, Divanın görüşünü alabilir.
Başkanlık Divanının toplantı yeter sayısı üye tamsayısının, karar yeter sa-
yısı ise hazır bulunan üyelerin salt çoğunluğudur;
Ancak Başkanlık Divanı Üyelerinin tek başlarına üzerlerine aldıkları işler-
den dolayı yapılacak şikayetler için toplantı yeter sayısı, hakkında şikayette
bulunulan üyenin dışındaki bütün üyelerin tamamıdır.
Başkan veya vekil olarak görevlendirdiği Başkanvekili hazır bulunmadan Di-
van toplanamaz ve karar alamaz.
Başkanın görevleri:
MADDE 14 - Başkanın görevleri şunlardır:
1. Türkiye Büyük Millet Meclisini Meclis dışında temsil etmek;
2. Genel Kurul görüşmelerini yönetmek;
3. Tutanak dergisi ile tutanak özetini düzenlenmesini denetlemek;
4. Başkanlık Divanına başkanlık etmek ve Divanın gündemini hazırlamak;
5. Danışma Kuruluna başkanlık etmek;
6. (Değişik: 16/5/1996-424 S.Karar/6 md.) Türkiye Büyük Millet Meclisi ko-
misyonlarını denetlemek; işlerde birikme olması halinde komisyon başkanı ve üye-
lerini uyarmak ve durumu Genel Kurulun bilgisine sunmak;
7. Başkanlık Divanı kararlarını uygulamak;
8. Türkiye Büyük Millet Meclisinin idari ve mali işleri ile kolluk işlerini
yürütmek ve denetlemek;
9. (Değişik: 16/5/1996-424 S.Karar/6 md.) Başkanlık Divanı bünyesinde oluş-
turulacak "Türkiye Büyük Millet Meclisi Kültür, Sanat ve Yayın Kurulu" aracılı-
ğıyla Meclisi ve çalışmalarını yurt içinde ve yurt dışında tanıtıcı tedbirler
almak ve yayın yapmak;
10. Kendisine Anayasa, kanunlar ve içtüzükler gereğince verilen görevleri
yerine getirmek.
Başkan, özürlü olduğu veya Türkiye Büyük Millet Meclisi toplantı halinde
iken Ankara dışında bulunduğu zaman, görevlerini yerine getirmek üzere, Başkan
vekillerinden birisini kendisine yaziyle vekil olarak tayin eder.
Başkan, Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığına ayrılan resmi konaklarda
oturur.
Başkanvekillerinin görevleri:
MADDE 15 - Başkanvekillerinin görevi, Başkanın yerine Genel Kurul görüşme-
lerini yönetmek ve yönettiği oturumlarla ilgili tutanak dergisi ile tutanak
özetinin düzenlenmesini gözetmektir.
Başkanvekillerinin hangi birleşim veya oturumları yöneteceklerine Başkan
karar verir.
Katip Üyelerin görevleri:
MADDE 16 - Katip Üyelerin görevleri şunlardır:
1. Tutanakların tutulmasını denetlemek;
2. Tutanak özetlerini yazmak;
3. Genel Kurulda evrak okumak;
4. Yoklama yapmak;
5. Oyları saymak;
6. Seçimlerin düzen ve dürüstlük içinde geçmesini denetlemek;
7. Söz sırasını kaydetmek.(1)
İdare Amirlerinin görevleri:
MADDE 17 - İdare Amirlerinin görevleri şunlardır:
1. Türkiye Büyük Millet Meclisinin idari ve mali işleri ile kolluk işlerini
Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanının talimatına uygun olarak yürütmekle Baş-
kana yardımcı olmak:
2. Özel törenleri idare etmek;
3. Türkiye Büyük Millet Meclisi bütçesine ilişkin tekliflerini Başkana sun-
mak;
4. Genel ve özel giriş kartlarını dağıtmak;
İdare Amirleri; sükün ve düzenin korunması, görüşmelerin açıklık ve serbestli-
ğinin sağlanması ve gereken hallerde Muhafız taburunun ve emniyet kuvvetinin
kullanılmasında Başkanlığın yürütme vasıtalarıdır; ortak sorumluluk içinde gö-
rev yaparlar ve yetki kullanırlar; tatil ve araverme sırasında sıra ile Anka-
ra`da otururlar, bu sırayı Başkan tespit eder.
İKİNCİ BÖLÜM
Siyasi parti grupları ve Danışma Kurulu
Siyasi parti gruplarının kuruluşu:
MADDE 18 - En az yirmi milletvekili bulunan siyasi partiler Türkiye Büyük
Millet Meclisinde grup kurma hakkında sahiptirler.(1)
Siyasi parti grubunun ilk kuruluşunda grup iç yönetmeliği ile her yasama
dönemi başında, o gruba mensup milletvekillerinin ad, soyadı ve seçim çevrele-
rini gösterir liste gruplarca Meclis Başkanlığına verilir.
Sonradan meydana gelecek değişiklikler hakkında da en kısa zamanda aynı iş-
lem yapılır.
---------------------
(1) TBMM`nin 16/5/1996 tarih ve 424 sayılı Kararıyla, 18 inci maddede yeralan
"on milletvekili", "yirmi milletvekili" olarak değiştirilmiş ve metne iş-
lenmiştir. Aynı Kararla 16 ncı madde numarası 17, 17 madde numarası da
16 olarak değiştirilmiştir.
Danışma Kurulu:
MADDE 19 - (Değişik : 19.9.1978-674 S.Karar/1 md.)
Danışma Kurulu, Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanının başkanlığında
siyasi parti grup başkanları veya vekillerinden birisi veya onların yazılı
olarak görevlendirdiği birer milletvekilinden kurulur.
Bu Kurul, İçtüzükte kendisine verilen görevleri yerine getirir ve Başkanın
istemi üzerine danışma niteliğinde görüş bildirir.
Gerektiğinde bir Hükümet temsilcisi veya Meclis Başkanvekilleri de Danışma
Kuruluna çağırılabilir.
Danışma Kurulu, Başkanının gerekli görmesi veya bir siyasi parti grubu baş-
kanlığının istemi üzerine en geç yirmidört saat içinde Başkan tarafından toplan-
tıya çağırılır.
İçtüzükte Danışma Kurulunun tespitine, teklifine veya görüş bildirmesine
bağlanmış olan bütün hallerde, Danışma Kurulu, yapılan ilk çağırıda toplanamaz,
oy birliğiyle tespit, teklif yapamaz veya görüş bildiremezse, Meclis Başkanı
veya siyasi parti grupları ayrı ayrı, istemlerini doğrudan Genel Kurula suna-
bilirler. Bu durumda istemin oylanması ilk birleşimin gündemindeki Başkanlık
sunuşlarında yer alır ve Genel Kurul işaret oyuyla karar verir.
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
Komisyonlar
Komisyonların adları:
MADDE 20 - (Değişik : 16/5/1996-424 S.Karar/7 md.)
Türkiye Büyük Millet Meclisi Komisyonları şunlardır:
1. Anayasa Komisyonu;
2. Adalet Komisyonu;
3. Milli Savunma Komisyonu;
4. İçişleri Komisyonu;
5. Dışişleri Komisyonu;
6. Milli Eğitim, Kültür, Gençlik ve Spor Komisyonu;
7. Bayındırlık, İmar, Ulaştırma ve Turizm Komisyonu;
8. Çevre Komisyonu;
9. Sağlık, Aile, Çalışma ve Sosyal İşler Komisyonu;
10.Tarım, Orman ve Köyişleri Komisyonu;
11.Sanayi, Ticaret, Enerji, Tabii Kaynaklar, Bilgi ve Teknoloji Komisyonu;
12.Türkiye Büyük Millet Meclisi Hesaplarını inceleme Komisyonu;
13.Dilekçe Komisyonu;
14.Plan ve Bütçe Komisyonu;
15.Kamu İktisadi Teşebbüsleri Komisyonu;
16.İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu.
(14) ve (15) inci bentlerdeki komisyonlar hariç, komisyonların her birinin üye
sayısı, Danışma Kurulunun teklifi üzerine Genel Kurulca işaret oyuyla belirle-
nir.
Komisyonlar için, bir yasama döneminde iki seçim yapılır. İlk seçilenlerin
görev süresi iki, ikinci devre için seçilenlerin görev süresi üç yasama yılı-
dır. Görev süreleri yenileri seçilinceye kadar devam eder.
Parti gruplarının komisyonlarda temsili:
MADDE 21 - Başkan, 11 inci maddenin ilk fıkrasında belirtilen oranlara göre,
komisyonlarda da siyasi parti gruplarına düşen üye sayısını tespit eder.
Bir siyasi parti grubu, herhangi bir komisyonda kendisine düşen üyelikten
vazgeçebilir.
Siyasi parti grupları, adaylarını belli edilecek bir süre içerisinde Baş-
kanlığa bildirirler. Bütün komisyonlar için, siyasi parti gruplarınca bildirilen
adayların isimlerini gösterir listelerin Genel Kurulca, işaret oyu ile onaylan-
ması suretiyle seçim tamamlanmış olur.
Plan ve Bütçe Komisyonu ve Dilekçe Komisyonu üyeliğine seçilen milletvekil-
leri, Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlık Divanı ve Bakanlar Kurulu üyele-
ri, Meclis Komisyonlarında görev alamazlar. (1)
Komisyon üyeliklerinde boşalma:
MADDE 22 - Bir komisyonun üyeliklerinde boşalma olursa yenisi seçilinceye
kadar komisyonun görev ve yetkisi aynen devam eder.
Noksan üyelik en kısa zamanda tamamlanır.
Mensubu olduğu siyasi parti ile üyelik bağı sona eren veya Türkiye Büyük
Millet Meclisinde grup kurma hakkını kaybeden bir siyasi partiye mensubolan
milletvekilinin,komisyon üyeliği kendiliğinden sona erer.
Genel Kurulda siyasi parti gruplarının oranlarında değişiklik olması sonu-
cunda bunların bir komisyonda sahiboldukları üyeliklerin sayısı değişen oran-
lara uymuyorsa, Başkan bu durumu tespit eder. Bunun üzerine 21 inci madde uya-
rınca gereken işlem yapılır.
Komisyonlara havale, esas ve tali komisyonlar
MADDE 23 - (Değişik: 16/5/1996-424 S.Karar/8 md.)
Tasarı, teklif veya kanun hükmünde kararnamelerin hangi komisyonlarda
görüşüleceği, esas ve tali komisyonların hangisi olacağı, işin komisyonlara
havalesi sırasında Başkanlık tarafından tespit edilir.
Raporu Genel Kurul görüşmelerine esas olacak komisyona esas komisyon de-
nir. Tali komisyonlar, işin kendilerini ilgilendiren yönü veya maddeleri üze-
rinde esas komisyona görüş bildiren komisyonlardır.
Başkanlıkça, esas komisyona ve diğer komisyonlara havale birlikte yapılır.
Tali komisyonların hangi yönden veya hangi maddeler hakkında görüş bildire-
cekleri havale sırasında belirtilmemiş ise, bu komisyonlar görüşlerini kendi-
leriyle ilgili gördükleri hususlar üzerinde bildirirler.
Tali komisyonlarca süresi içinde görüş bildirilmemesi; esas komisyonun ra-
porunu hazırlamasına engel değildir.
-----------------------
(1) TBMM`nin 16/5/1996 tarih ve 424 sayılı Kararıyla, bu maddede yeralan
"Türkiye Büyük Millet Meclisi" ibaresi ile "Karma" ibareleri metinden
çıkarılmıştır.
Komisyon başkanı, başkanvekili, sözcü ve katibinin seçimi: (1)
MADDE 24 - Üye seçimi tamamlanınca, komisyonlar, Türkiye Büyük Millet
Meclisi Başkanı tarafından toplantıya çağırılırlar.
Bu toplantıda komisyonlar, başkan, başkanvekili, sözcü ve katiplerini seçer-
ler.
Bu seçim için toplantı yetersayısı, komisyon üye tamsayısının salt çoğunlu-
ğudur.
Seçim gizli oyla yapılır. Seçilmek için, toplantıda hazır bulunanların salt
çoğunluğunun oyu gereklidir.
Gereken hallerde, komisyon başkanının teklifi üzerine belli bir konu için
özel sözcüler veya bir özel katip toplantıda hazır bulunanların salt çoğunluğu-
nun oyu ile seçilir.
(Ek: 16/5/1996-424 S.Karar/9 md.) Yeni kurulan bir hükümetin güven oyu alma-
sından itibaren on gün içinde iktidar grubu veya gruplarının istemi üzerine ko-
misyonların başkan, başkanvekili, sözcü ve katip seçimleri yenilenir.
Tatil ve ara verme sırasında komisyonların çalışması:
MADDE 25 - Hangi komisyonların tatil ve ara verme sırasında çalışacağı, Baş-
kanın teklifi üzerine Genel Kurulca tespit edilir.
Komisyonların toplantıya çağrılması:
MADDE 26 - Komisyonlar, kendi başkanlarınca toplantıya çağrılır.
Zorunluluk olmadıkça komisyon toplantısı için çağrı, en az iki gün önceden
yapılır. Bu çağrıda komisyon başkanınca hazırlanan gündem de belirtilir. Ancak,
komisyon gündemine hakimdir. (Ek ibare: 16/5/1996-424 S.Karar/10 md.) üyeleri
tarafından gündeme alınması teklif edilen işler hakkında karar verir.
Bu çağrı ve gündem komisyon üyelerine, Başbakanlığa, ilgili bakanlıklara ve
parti gruplarına ve diğer ilgili komisyonların başkanlıklarına ve teklifleri
gündemde yer alan kanun teklifi sahibi Türkiye Büyük Millet Meclisi üyelerinden
ilk imza sahibine gönderilir; ayrıca ilan tahtasına asılır.
(Ek: 16/5/1996-424 S.Karar/10 md.) Üyelerinin üçte biri tarafından Komisyona
teklif edilecek gündem üzerine de komisyonlar, Başkanlarınca toplantıya çağrı-
lır.
Komisyon başkanı, toplantı ve karar yeter sayısı:
MADDE 27 - Komisyonlar, başkanlarının yönetiminde çalışır. Başkan bulunma-
dığı zaman başkanvekili, o da yoksa sözcü, komisyona başkanlık eder.
Komisyonlar, üye tamsayısının üçte biri ile toplanır ve hazır bulunan üye-
lerin salt çoğunluğu ile karar verir.
Komisyonlara devam:
MADDE 28 - Komisyon üyeleri, komisyon toplantılarına devama mecburdurlar.
Komisyon devam cetvelleri, Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığına ve
siyasi parti grubu başkanlıklarına sunulur.
-------------------
(1) TBMM`nin 16/5/1996 tarih ve 424 sayılı Kararıyla, 24 üncü maddenin tamamı
metinden çıkarılmış, 25inci madde numarası 24 olarak değiştirilmiş ve madde
numaraları buna göre teselsül ettirilmiştir.
İzinsiz veya özürsüz olarak üst üste üç toplantıya veya bir yıl içindeki
toplantıların üçte birine katılmayan komisyon üyesi, mensubu olduğu siyasi parti
grubunca komisyondan geri çekilebilir.
Bu suretle boşalan üyelik en kısa zamanda tamamlanır.
Komisyonlarda söz alma:
MADDE 29 - Komisyonlarda istem sırasına göre söz verilir.
Komisyon başkanı ve komisyondaki Hükümet temsilcisi, söz sırasına bağlı de-
ğildir. Komisyonca çağrılmış uzmanlara, komisyon başkanı, gerekli gördüğü zaman
söz verebilir.
Komisyonlarda Hükümetin temsili ve uzman çağrılması:
MADDE 30 - Komisyon toplantılarına Başbakan veya bir bakan katılabilir.
Başbakan veya bakan, gerekli görürse, kendi yerine, yüksek dereceli bir kamu
görevlisine yazılı temsil yetkisi verebilir.
Komisyonlar fikirlerini almak üzere uzmanlar çağırma yetkisine sahiptirler.
Komisyon toplantılarına girebilecek olanlar:
MADDE 31 - Komisyon toplantıları Türkiye Büyük Millet Meclisi üyelerine,
Bakanlar Kurulu üyelerine ve Hükümet temsilcilerine açıktır.
Komisyonlarda, Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri ve Bakanlar Kurulu
üyeleri söz alabilirler. Ancak, komisyon üyeleri dışında kimse değişiklik
önergeleri veremez ve oy kullanamaz.
Her milletvekili üyesi olmadığı bir komisyonun belgelerini görüp okuyabi-
lir. (1)
Komisyonlarda kapalı oturum:
MADDE 32 - Bir komisyonda kapalı oturum yapılmasını ilgili bakan yahut ko-
misyon üyelerinin üçte biri isteyebilir.
Kapalı oturumda komisyon üyelerinden ve bakanlardan başkası bulunamaz.
Kapalı oturum yapılması, görüşmelerin sır olarak saklanmasına söz vermek de-
mektir.
Komisyon tutanakları:
MADDE 33 - Komisyon katibi görüşmelerin tutanak özetini düzenler ve komisyon
başkanı ile birlikte imzalar. Bu tutanak özetine oturumda hazır bulunan komisyon
üyeleri, varsa yazılı itirazlarını ekliyebilirler.
Komisyon katibinin bulunmadığı hallerde, hazır bulunan en genç komisyon üye-
si, geçici olarak katiplik görevini yerine getirir.
Komisyon karar verirse, tam tutanak tutulur.
------------------
(1) TBMM`nin 16/5/1996 tarih ve 424 sayılı Kararıyla, bu maddede yeralan
"teklifte imzası bulunan senatörler" ibaresi metinden çıkarılmıştır.
Görüş alma, görüş bildirme:
MADDE 34 - Bir komisyon, kendisine havale edilen tasarı veya teklifi, başka
bir komisyonun ihtisası dahilinde görürse, gerekçeli olarak tasarı veya tekli-
fin o komisyona havale edilmesini istiyebilir.
Bir komisyon, kendisine havale edilen tasarı veya teklif yahut herhangi bir
mesele için, bir başka komisyonun düşüncesini öğrenmeyi gerekli görürse, tasarı
veya teklifin o komisyonda görüşüldükten sonra iadesini isteyebilir.
Bir komisyon, başka bir komisyona havale edilmiş bir tasarı veya teklif
yahut herhangi bir mesele için düşüncesini belirtmekte yarar görürse, o tasarı
veya teklifin kendisine havale edilmesini isteyebilir.
Böyle hallerde, ilgili her iki komisyon aynı görüşte iseler, Meclis Başkanı
gereğini yerine getirir ve Genel Kurula bilgi verir.
İki komisyon arasında uyuşmazlık çıkarsa, mesele Meclis Başkanı tarafından
Genel Kurula sunulur ve görüşme yoluyle halledilir.
Komisyonların yetkisi, toplantı yeri ve zamanı:
MADDE 35 - Komisyonlar, kendilerine havale edilen kanun tasarı veya teklif-
lerini aynen veya değiştirerek kabul veya reddedebilirler; birbirleriyle ilgili
gördüklerini birleştirerek görüşebilirler ve Türkiye Büyük Millet Meclisi bina-
sında, Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığınca kendilerine ayrılan salonlarda
toplanırlar.
Ancak, komisyonlar, 90 ıncı maddedeki özel durum dışında kanun teklif ede-
mezler, kendilerine havale edilenler dışında kalan işlerle uğraşamazlar, Baş-
kanlık Divanının kararı olmaksızın Genel Kurulun toplantı saatlerinde görüşme
yapamazlar ve kanun tasarı ve tekliflerini bölerek ayrı ayrı metinler halinde
Genel Kurula sunamazlar.
Bekleme süresi:
MADDE 36 - Komisyonlara havale edilen işlerin görüşülmesine havale tari-
hinden itibaren kırksekiz saat sonra başlanabilir. Komisyona havale edilen
evrak, komisyon başkanlığınca re`sen veya komisyon üyelerinden beşi tarafından
yazıyla istenirse, bastırılarak komisyon üyelerine dağıtılır. Bu takdirde, söz
konusu süre, dağıtım tarihinden itibaren başlar.
Danışma Kurulunun tavsiyesi veya bir kanun tasarı veya teklifinin tümünün
veya belli hükümlerinin komisyona geri alınması veya geri verilmesi hallerinde,
yukarıdaki fıkrada yazılı süre kaydına uyulmayabilir.
Komisyonlarda inceleme süresi
MADDE 37 - (Değişik:16/5/1996-424 S.Karar/11 md.)
Tasarı veya tekliflerle kanun hükmünde kararnamelerin esas komisyonlara
havale gününden itibaren en geç kırkbeş gün içinde sonuçlandırılması gerekir.
Bu sürenin bitiminde, tasarı, teklif ve kanun hükmünde kararnamenin doğrudan
Genel Kurul gündemine alınmasını Hükümet veya teklif sahipleri isteyebilirler.
Bu istemler üzerine komisyon, Hükümet, teklif sahibi ve bir milletvekili beşer
dakikayı geçmemek üzere söz alabilir. Genel Kurul işaret oyuyla karar verir.
Süresi içinde komisyonda görüşülmeyen kanun hükmünde kararnameler, doğrudan
Genel Kurul gündemine alınmak üzere Meclis Başkanlığınca Danışma Kuruluna götü-
rülür.
Başkanlıkça esas komisyon dışında, tali komisyonlara da havale edilmiş olan
bir konu bu komisyonlarca on gün içinde sonuçlandırılır. Bu süre Başkanlıkça
kısaltılabileceği gibi komisyonun müracaatı halinde en çok on gün daha uzatıla-
bilir.
Anayasa`ya uygunluğun incelenmesi:
MADDE 38 - Komisyonlar, kendilerine havale edilen tasarı veya tekliflerin
ilk önce Anayasa`nın metin ve ruhuna aykırı olup olmadığını tetkik etmekle yü-
kümlüdürler.
Bir komisyon, bir tasarı veya teklifin Anayasa`ya aykırı olduğunu gördüğü
takdirde gerekçesini belirterek maddelerin müzakeresine geçmeden reddeder.
Erteleme:
MADDE 39 - Bir kanun tasarı veya teklifinin görüşülmesi sırasında, Hükümet
temsilcisinin bulunmaması sebebiyle, komisyon gerekli görürse, görüşme bir de-
faya mahsus ertelenebilir. Erteleme yazı ile Başbakanlığa veya ilgili bakanlığa
bildirilerek, gelecek toplantıda ilgili temsilcinin hazır bulundurulması iste-
nir.
Başbakanlığa haber verme:
MADDE 40 - Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığına verilen kanun teklifle-
ri, derhal Başbakanlığa gönderilir.
Bakanlıklarla yazışma:
MADDE 41 - Komisyonlar, bütün bakanlıklarla doğrudan doğruya yazışabilirler
ve kendilerine havale edilen işlerin sonuçlandırılması için gerekli bilgiler
bakanlıklardan isteyebilirler.
Komisyon raporları:
MADDE 42 - Komisyonlar, karara bağlandıkları işler için birer rapor düzen-
lerler. Rapor başkan veya komisyon sözcüsü yahut o iş için seçilen özel sözcü
tarafından yazılır. Raporda konu hakkında komisyonun düşünceleri ile komisyon-
ca yapılan değişikliklerin gerekçeleri yer alır.
Raporlar konu hakkındaki son oylamaya katılan komisyon üyelerince imzalanır.
Daha önceki toplantılara katılmış olup tasarı veya teklifin tümünün son oy-
lamasında hazır bulunamıyan komisyon üyeleri varsa gerekçeli muhalefetlerini de
yazarak raporu imzalıyabilirler. Bu durumda olan üyelerin son toplantıya katıl-
madıkları belirtilir.
Komisyon raporunda imzası bulunan komisyon üyesi,diğer komisyonlarda ve Ge-
nel Kurulda, çekimser veya aykırı olduğunu rapor
metninde yazıyle belirttiği hususlar dışında, sözcüden soru soramaz ve komis-
yon raporuna aykırı konuşma yapamaz.
Komisyon raporları bastırılıp milletvekillerine dağıtılır ve Genel Kurulda
görüşülmesine başlandığı ilk birleşimin tutanağına eklenir.
Komisyon raporunun tümüne veya belli kısımlarına çekimser veya muhalif
kalan komisyon üyeleri rapora çekimserlik veya aykırılık görüşlerini eklemek
hakkına sahiptirler. Bu üyeler, raporda tasarı veya teklifin hangi maddesine
aykırı olduklarını yazmak zorundadırlar.
Üyeler,komisyon raporuna katılmakla beraber,raporda yer almayan görüşleri-
ni rapora eklemek hakkına da sahiptirler.(Ek Cümle:16/5/1996-424 S.Karar/1 md.)
Şu kadar ki, bu haklarını Komisyon Başkanının belirleyeceği uygun süre içinde
kullanmaları gerekir.
Komisyonlarda yeniden görüşme:
MADDE 43 - Komisyon, bir gündem maddesinin görüşülmesini tamamlamadan önce,
o konu ile ilgili belli bir hususun yeniden görüşülmesini, hazır bulunan üye-
lerin salt çoğunluğunun oyuyla kararlaştırabilir.
Komisyon, belli bir gündem maddesinin görüşülmesini tamamladıktan sonra,
aynı konunun komisyonda yeniden görüşülmesi, komisyon raporu Meclis Başkanlığına
verilmeden önce, komisyon üye tamsayısının salt çoğunluğunun gerekçeli ve yazı-
lı istemi üzerine bir defa için mümkündür.
Eski raporun benimsenmesi:
MADDE 44 - Seçimi yenilenen komisyon, aynı komisyonca daha evvel verilmiş
rapor hakkında yeni bir karar alacağını, görev bölümü yaptıktan sonra en geç
bir ay içinde Meclis Başkanlığına bildirmemiş olursa eski raporu benimsemiş
sayılır.
Genel Kurulda komisyonların temsili:
MADDE 45 - Komisyonlar, Genel Kurulda başkan veya başkanvekili veya o konu
için seçilmiş özel sözcü veya sözcüler tarafından temsil olunurlar.
Komisyon sıralarında, toplantı yetersayısını temin edecek sayıda komisyon
üyesi yer almamışsa, komisyon temsilcisi; komisyon metninin değiştirilmesini
isteyen önergelerin reddini veya komisyona iadesini isteyebilir.
Komisyon taplantılarının düzeni:
MADDE 46 - Bir komisyonda söz kesilir, şahsiyatla uğraşılır ve düzeni
bozma hareketlerinden bulunulursa komisyon başkanı düzeni sağlar; gerekiyorsa
toplantıya ara verir veya erteleyerek durumu gereği yapılmak üzere Türkiye Büyük
Millet Meclisi Başkanına bildirir.
Komisyonlar bülteni:
MADDE 47 - Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığı yılda iki defa komisyon-
lar bülteni yayımlar. Bu bültende, komisyonlara havale edilmiş veya komisyonlar-
ca Genel Kuruldan geri alınmış yahut Genel Kurulca komisyonlara geri verilmiş
işlerin hangi safhada olduğu belirtilir. Bu bülten, Genel Kurul tutanağına
eklenir.
Arşive verilecek komisyon dosyaları:
MADDE 48 - Konu, Türkiye Büyük Millet Meclisince nihai olarak karara
bağlandıktan sonra, komisyonlara havale edilen dosyalar ile bu işlerle ilgili
komisyon tutanakları, komisyon başkanlığınca yazılmış yazılar, komisyona ge-
len yazı ve önergeler, o dosya ile birlikte arşivde saklanmak üzere Türkiye
Büyük Millet Meclisi Başkanlığına verilir.
ÜÇÜNCÜ KISIM
Genel Kurul Çalışmaları
Gündem:
MADDE 49 - Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Kurulunun gündemi şu kısımlar-
dan ibarettir.
1. Başkanlığın Genel Kurula sunuşları.
2. Özel gündemde yer alacak işler.
3. Seçim.
4. Oylaması yapılacak işler.
5. Meclis Soruşturması Raporları (1)
6. Genel Görüşme ve Meclis Araştırması yapılmasına dair öngörüşmeler.
7. Sözlü sorular.
8. Kanun tasarı ve teklifleri ile komisyonlardan gelen diğer işler.
Danışma Kurulunun teklifi ve Genel Kurulun onayı ile 6. ve 7. kısımların
her biri için haftanın belli bir gününde belli bir süre ayrılabilir.
3. ve 4. kısımlardaki seçimler ve oylamalar içinde haftanın belli bir günü
ayrılabilir.
Gündemdeki işlerin görüşme sırası Başkanlıkça alınış tarihlerine göre tes-
pit edilir.
Başkanlıkça lüzum görülen hallerde, 8. bentteki işlerin görüşme sırası
Danışma Kurulunca Genel Kurula teklif olunabilir. Hükümet, esas komisyonlar ve
kanun teklifi sahiplerinin bu konu ile ilgili istemleri de Danışma Kurulunda
görüşülür.
Danışma Kurulunun bu konudaki görüşü Genel Kurulun onayına sunulur.
Başkan birleşimi kapatırken, gündemde bulunan hususlardan hangilerinin ge-
lecek birleşimde veya birleşimlerde görüşüleceğini Genel Kurula bildirir. Bu
husus ayrıca ilan tahtasında ilan edilir
--------------
(1) TBMM`nin 16/5/1996 tarih ve 424 sayılı Kararıyla, bu maddeye 5 inci bent
eklenmiş, diğer bent numaraları teselsül ettirilmiştir.
Danışma Kurulunun görüşü alınıp, Genel Kurulca kararlaştırılmadıkça, Başkan
tarafından görüşüleceği önceden bildirilmeyen hiç bir husus,Genel Kurulda konu-
şulamaz.
Özel gündem:
MADDE 50 - Danışma Kurulu, Anayasa ve İçtüzüğünün emredici hükümleri gere-
ğince, belli bir sürede sonuçlanması gereken, muayyen bir veya birkaç konunun
yer alacağı özel gündemler ve görüşme günleri tespit edebilir. Bu konular, özel
gündemde Başkanlık sunuşundan sonra yer alır. Özel gündem maddelerinden sonra,
genel hükümler gereğince tespit olunmuş gündem maddelerine yer verilir.
Gelen kağıtlar listesi:
MADDE 51 - Başkanlığa gelen kanun tasarı ve teklifleri resmi tezkereler ve
komisyon raporları ile soru, genel görüşme, Meclis araştırması,Meclis Soruştur-
ması ve gensoru önergeleri, gelen kağıtlar listesinde yayımlanır. Bunlardan
Genel Kurula sevk edilenler bu listede ayrıca belirtilir. Başkanlığa geliş ta-
rihleri de ayrıca gösterilir.(1)
Gelen kağıtlar Meclisin toplantı günleri dağıtılır ve tutanağa eklenir.
Gelen kağıtlar, tatile rastlamadığı takdirde, Cumartesi ve Pazar hariç, her
gün yayımlanır, ilan tahtasına asılır ve ilk birleşim tutanağına eklenir.
Genel Kurulda bekletilme süresi:
MADDE 52 - Genel Kurula sevk edilen bir komisyon raporu veya herhangi bir
metin, aksine karar alınmadıkça dağıtımı tarihinden itibaren kırksekiz saat
geçmeden görüşülemez.
Bu süre geçmeden gündeme alınması,gündemdeki kanun tasarı ve teklifleri ile
komisyonlardan gelen diğer işlerden birine öncelik verilerek bu kısmın ilk sıra-
sına geçirilmesi, Hükümet veya esas komisyon tarafından gerekçeli olarak Genel
Kuruldan istenebilir. Bu takdirde, Genel Kurul, işaret oyuyla karar verir.
Teşekkür, tebrik ve temenniler:
MADDE 53 - Tebrik, teşekkür, takdir ve temenni gibi hususlara dair yazılar
ve telgraflar ilan tahtasına asılır ve tam veya özet yahut sadece zikredilmek
suretiyle tutanağa eklenir.
Genel Kurulun saygı duruşunu gerektirecek haller Başkanlık Divanınca karar-
laştırılır.
Toplantı günleri:
MADDE 54 - Resmi tatile rastlamadığı takdirde Türkiye Büyük Millet Meclisi
Genel Kurulu, Salı, Çarşamba, Perşembe günleri saat 15.00 ten 19.00 a kadar
toplanır.
-------------
(1) TBMM`nin 16/5/1996 tarih ve 424 sayılı Kararıyla, bu maddede yeralan "Meclis
Araştırması" ibaresinden sonra gelmek üzere "Meclis Soruşturması" ibaresi
eklenmiş ve metne işlenmiştir.
Danışma Kurulunun teklifi üzerine Genel Kurul, toplantı hafta, gün ve
saatlerini değiştirebileceği gibi, diğer günlerde de toplantı yapılmasına
karar verebilir.(1)
Birleşimin açılması ve kapanması:
MADDE 55 - Başkan oturumu açar ve gerekirse kapatır. Oturumun devamınca
Başkanlık makamı ve Katip Üyelikleri boş kalamaz.
Zorunlu hallerde,o birleşim için geçerli olmak kaydıyla ve sona ermek üzere
olan işlerin tamamlanması amacıyle oturumun uzatılmasına Genel Kurulca karar
verilebilir.
Kıyafet:
MADDE 56 - Başkanlık kürsüsünde Başkan,beyaz kelebek kıravat ve siyah yelek
üstüne siyah fırak giyer. Görevli Katip Üyeleri de, koyu renk elbise giyerler.
Genel Kurul salonunda yer alan milletvekilleri bakanlar, Türkiye Büyük
Millet Meclisi Teşkilatı memurları ve diğer kamu personeli ceket giymek ve
kıravat takmak zorundadırlar. Bayanlar tayyör giyerler.
Görevlilerin kıyafeti Başkanlık Divanınca tespit edilir.
Yoklama:
MADDE 57 - Başkan birleşimi açtıktan sonra tereddüde düşerse yoklama yapar.
Görüşmeler sırasında işaretle oylamaya geçilirken, yirmi milletvekili
ayağa kalkmak veya önerge vermek suretiyle yoklama yapılmasını isteyebilir.
Yoklama, elektronik oy düğmelerine basmak veya Başkan lüzum gördüğü zaman
ad okunmak suretiyle yapılır.
Yoklama sonucunda, üye tamsayısının enaz üçte birinin mevcut olmadığı anla-
şılırsa, oturum en geç bir saat sonrasına ertelenebilir. Bu oturumda da top-
lantı yeter sayısı yoksa, birleşim kapatılır.(2)
Geçen tutanak hakkında konuşma:
MADDE 58 - Bir milletvekili veya bakan kendisine ait olup geçen birleşim
tutanağında yer alan bir beyanın düzeltilmesi hakkında söz isterse, Başkan, beş
dakikayı geçmemek üzere söz verir.
Gündem dışı konuşma:
MADDE 59 - Meclis Genel Kuruluna duyurulmasında zaruret görülen olağanüstü
acele hallerde beşer dakikayı geçmemek üzere,Başkanın takdiriyle en çok üçkişi-
ye gündem dışı söz verilebilir. Hükümet bu konuşmalara cevap verebilir.
-------------------
(1) TBMM`nin 16/5/1996 tarih ve 424 sayılı Kararıyla, bu maddenin ikinci fıkra-
sındaki "toplantı" ve "gün" kelimeleri arasına "hafta" kelimesi eklenmiş
ve metne işlenmiştir.
(2) TBMM`nin 16/5/1996 tarih ve 424 sayılı Kararıyla, bu maddede yeralan,
"salt çoğunluğun mevcut olmadığı anlaşılırsa" ibaresi, "enaz üçte birinin
mevcut olmadığı anlaşılırsa" olarak, "on" sayısı da "yirmi" olarak değişti-
rilmiş ve metne işlenmiştir.
Hükümet, olağanüstü acele hallerde gündem dışı söz isterse, Başkan, bu iste-
mi yerine getirir. Hükümetin açıklamasından sonra, siyasi parti gurupları birer
defa ve onar dakikayı aşmamak üzere, konuşma hakkına sahiptirler. (Ek cümle:
16/5/1996-424 S.Karar/12 md.) Grubu bulunmayan milletvekillerinden birine de beş
dakikayı geçmemek üzere söz verilir.
Söz alma, konuşmalar ve yazılı konuşmalar:
MADDE 60 - Adını önceden kaydettirmeyen veya oturum sırasında Başkandan söz
almıyan hiç kimse konuşamaz.
Gündemde bulunan veya belli bir günde görüşme konusu olacağı Anayasa, kanun
veya İçtüzük gereğince bilinen konular dışında, Katip Üyeler söz alma istemi
kaydedemezler.
Konuşma, Başkanlığa ve Genel Kurula hitabedilerek kürsüden yapılır.
Pek kısa bir sözü olduğunu belirten üyeye Başkan, yerinden konuşma izni ve-
rebilir.
Yazılı bir konuşmanın, kürsüden okunması veya Başkanın izni ile bir Katip
Üyeye okutturulması mümkündür.
Görüşme sırasında Hükümetten veya komisyondan soru sormak istiyenler, soru-
larını yerlerinden sorarlar. (Ek cümle: 7/2/2001-713 S.Karar/1 md.) Soru ve cevap
süresi on dakika ile sınırlıdır.
Sorular, konuşmalar bittikten sonra sıra ile sorulur.
İçtüzükte başka bir süre belirtilmemiş veya aksi Danışma Kurulunun tekli-
fiyle Genel Kurulca kararlaştırılmamışsa siyasi parti grupları, komisyon ve
Hükümet adına yapılan konuşmalar yirmi, üyeler tarafından yapılan konuşmalar on
dakika ile sınırlıdır. İkinci defa yapılacak konuşmalarda süre bunun yarısı ka-
dardır.
Söz sırası ve söz sırasını değiştirme:
MADDE 61 - Söz, kayıt veya istem sırasına göre verilir. Genel Kurul gerekli
görürse, görüşme konusunun lehinde, aleyhinde ve üzerinde olmak üzere sırayla
söz verilir.
Başkan, görüşmeye başlamadan önce, söz sırasına göre söz alanların adlarını
okutur.
Hükümete, esas komisyona ve siyasi parti gruplarına, söz almada öncelik ta-
nınır. İlk öncelik esas komisyona, ikinci öncelik Hükümete, üçüncü öncelik si-
yasi parti gruplarına aittir. Siyasi parti gruplarına istem sırasına göre söz
verilir.
Grup sözcüleri, yetki belgelerini Başkanlığa vermek zorundadırlar.
Son söz milletvekilinindir.
Bir milletvekili, söz sırasını diğerine verebilir. Söz sırasını bir başka-
sına veren milletvekili, bundan faydalanan milletvekilinin sırasında konuşabi-
lir.
Hükümetin temsili:
MADDE 62 - Her görüşmenin başından sonuna kadar, Hükümet adına görüş bildir-
mek üzere Başbakan veya ilgili bakan veya zorunlu hallerde yetkilendirilmiş bi-
rinci derecede sorumlu daire amirlerinden bir kamu görevlisi hazır bulunur. Bu
kimseler görüşmenin başında hazır değillerse, o konudaki görüşme bir defalık
gelecek birleşime bırakılır.
Sayıştay Başkanı veya yetkilendireceği daire başkanı ya da üye,gerektiğinde
Türkiye Büyük Millet Meclisinde açıklama yapabilir.
Usul hakkında konuşma:
MADDE 63 - Görüşmeye yer olup olmaması, Başkanı gündeme veya Türkiye Büyük
Millet Meclisinin çalışma usullerine uymaya davet, bir konuyu öne alma veya
geriye bırakma gibi usule ait konular, diğer işlerden önce konuşulur.
Bu yolda bir istemde bulunulursa, onar dakikadan fazla sürmemek şartıyla,
lehte ve aleyhte en çok ikişer kişiye söz verilir.
Bu görüşme sonucunda oya başvurmak gerekirse, oylama işaretle yapılır.
Başkanın görüşme ve oylamalara katılamaması:
MADDE 64 - Genel Kurula başkanlık eden Başkan veya Başkanvekili, asıl konu
görüşülürken ve oylanırken hiçbir surette görüşünü açıklayamaz.
Başkan veya Başkanvekilleri, görevlerinin yerine getirilmesinin gerektirdiği
haller dışında tartışmalara katılamazlar; kişisel savunma hakları saklıdır.
Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanı oy kullanamaz.
Başkanvekilleri oturuma başkanlık yapmadıkları zaman, oy kullanabilir ve
oyunun rengini belirtmek üzere söz alabilirler.
Görüşmelere katılmak istiyen bir Katip Üye Başkanlık kürsüsünde görevli
ise, yerini bir diğerine bırakmak zorundadır.
Görüşmelerde genel düzen:
MADDE 65 - Genel Kurulda söz kesmek, şahsiyatla uğraşmak ve çalışma düzenini
bozucu hareketlerde bulunmak yasaktır.
Başkanın söz kesmesi:
MADDE 66 - Kürsüdeki üyenin sözü ancak Başkan tarafından, kendisini İçtüzüğe
uymaya ve konudan ayrılmamaya davet etmek için kesilebilir.
İki defa yapılan davete rağmen, konuya gelmeyen milletvekilinin aynı birle-
şimde o konu hakkında konuşmaktan menedilmesi, Başkan tarafından Genel Kurula
teklif olunabilir.
Genel Kurul, görüşmesiz işaret oyu ile karar verir.
Konuşma üslubu:
MADDE 67 - Genel Kurulda kaba ve yaralayıcı sözler söyleyen kimseyi Başkan
derhal, temiz bir dille konuşmaya, buna rağmen temiz bir dil kullanmamakta ısrar
ederse kürsüden ayrılmaya davet eder. Başkan, gerekli görürse, o kimseyi o bir-
leşimde salondan çıkartabilir.
Başkanlığa gelen yazı ve önergelerde kaba ve yaralayıcı sözler varsa,Başkan,
gereken düzeltmelerin yapılması için, o yazı veya önergeyi sahibine geri verir.
Gürültü ve kavga:
MADDE 68 - Başkan, görüşmeler sırasında gürültü veya kavga çıkar ve bu ne-
denle çalışma düzenini kuramazsa, kürsüde ayağa kalkarak, toplantıya ara vere-
ceğini ihtar etmek suretiyle gerekli gayreti gösterir; buna rağmen gürültü ve
kavga devam ederse oturuma en çok bir saat ara verir.
Oturumun yeniden açılmasında gürültü veya kavgaya son verilemiyorsa, Başkan
birleşimi kapatır.
Açıklama hakkı:
MADDE 69 - Şahsına sataşılan veya ileri sürmüş olduğu görüşten farklı bir
görüş kendisine atfolunan Hükümet, komisyon, siyasi parti grubu veya milletve-
killeri, açıklama yapabilir ve cevap verebilir.
Açıklama ve cevaplar için Başkan, aynı oturum içinde olmak üzere söz verme
zamanını takdir eder.
Bu suretle söz almak istiyen, ne sebepten dolayı konuşmak istediğini Başka-
na bildirir. Başkan, söz verip vermemek gerektiğini takdir eder. Başkanlıkça
kendisine söz verilmiyen kimse direnirse, Genel Kurul, bu konuda görüşmesiz ve
işaret oyuyla karar verir.
Kapalı oturumlar:
MADDE 70 - Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Kurulu, Başbakanın veya bir
bakanın veya bir siyasi parti grubunun yahut yirmi milletvekilinin yazılı istemi
üzerine kapalı oturum yapabilir.(1)
Kapalı oturum önergesi verilince, kapalı oturumda bulunabilecek şahıslar
dışında herkes, toplantı salonundan çıkarılır. Salon boşaldıktan sonra kapalı
oturum önergesinin gerekçesi dinlenir. Bu gerekçe Hükümet adına Başbakan veya
bir bakan veya siyasi parti grubu sözcüsü veya önergedeki birinci imza sahibi
milletvekili yahut onun göstereceği bir diğer imza sahibi milletvekili tarafın-
dan açıklanır. Genel Kurul işaret oyuyla karar verir.
Yukardaki fıkrada söz konusu görüşmelerin tutanakları Katip Üyelerce tu-
tulur. Ancak, Genel Kurul uygun görürse, yeminli stenolar bu görevi yerine ge-
tirebilirler.
-----------------
(1) TBMM`nin 16/5/1996 tarih ve 424 sayılı Kararıyla, bu fıkrada yeralan onbeş
sayısı yirmi olarak değiştirilmiş ve metne işlenmiştir.
Bakanlar ve dinleyici olarak Cumhurbaşkanı kapalı oturumlarda bulunabilir-
ler.
Kapalı oturum sırasındaki görüşmeler hakkında,kapalı oturumda bulunanlar ve
bulunma hakkına sahip olanlar tarafından hiçbir açıklama yapılamaz. Bunlar Dev-
let sırrı olarak saklanır.
Kapalı oturumu gerektirmiş olan sebep ortadan kalkınca, Başkan, açık oturuma
geçilmesini teklif eder. Genel Kurul işaret oyuyla karar verir.
Kapalı oturum tutanakları:
MADDE 71 - Kapalı oturum tutanaklarının birleştirilmesinden sonra,kapalı bir
oturum akdedilerek eski tutanak özeti okunur. Özetle birlikte tutanak bir zarfa
konarak hazır bulunan Katip Üyeler tarafından hemen mumla mühürlenir ve Meclis
arşivine verilir.
Kapalı oturum tutanakları ve özetleri, kapalı oturum tarihinden itibaren on
yıl geçtikten sonra yayımlanabilir. Bunların daha önce veya sonra yayımlanması
hususunda Genel Kurul, Danışma Kurulunun teklifi üzerine işaret oyuyla karar
verir.
Görüşmelerin tamamlanması:
MADDE 72 - Tüzükte başkaca bir hüküm yoksa, her konuda, her siyasi parti
grubunun grubları adına ve iki üyenin kendileri adına birer defa konuşma hakla-
rı vardır. Bu konuşmalar yapıldıktan sonra görüşmelerin devam etmesine dair
önerge verilmemişse, Başkan görüşmelerin tamamlandığını bildirir.
Görüşmelerin devam etmesine dair önerge verilmiş ve bu önerge de Genel Ku-
rulun işaret oyuyla kabul edilmiş ise, 1. fıkra gereğince siyasi parti grupla-
rına ve milletvekillerine ikinci defa konuşma hakkı doğar.
DÖRDÜNCÜ KISIM
Kanunların yapılması
Kanun tasarıları ve komisyonlara havale:
MADDE 73 - Hükümetçe hazırlanan kanun tasarıları bütün bakanlarca imzalan-
mış olarak ve gerekçesi ile birlikte Meclis Başkanlığına sunulur.
Gerekçede tasarının tümü ve maddeleri hakkında bilgiler, kaldırılması veya
eklenmesi istenilen hükümlerin neler olduğu ve neden kaldırılması, değiştiril-
mesi veya eklenmesi gerekli görüldüğü açıkça gösterilmek lazımdır.
Başkan, gelen tasarıları ilgili komisyonlara doğrudan doğruya havale eder
ve bunu tutanak dergisine ve ilan tahtasına yazdırır.
Bu havaleye bir milletvekili itiraz etmek isterse oturumun başında söz alır.
Kanun teklifleri:
MADDE 74 - Milletvekillerince verilen kanun tekliflerinde bir veya daha çok
imza bulunabilir.
Kanun teklifleri de, gerekçesi ile birlikte Başkanlığa verilir.
Komisyonlar, şartlarına uymayan Kanun tekliflerini, sahiplerine tamamlatma-
ya yetkilidirler.
Kanun teklifleri, Başkanlıkça komisyonlara doğrudan doğruya havale edilir.
Geri alma ve benimseme:
MADDE 75 - Hükümet veya teklif sahibi verilen kanun tasarısı veya teklifle-
rini gündeme alınmadan evvel Genel Kurula bilgi verilmek şartiyle geri alabilir-
ler.
Şu kadar ki, bu tasarı veya kanun tekliflerini diğer bir üye veya esas ko-
misyon üzerlerine alırlarsa görüşmeye devam olunur.
Bu tasarı ve teklifler gündeme alınmışlarsa geri alınmaları için Genel Kuru-
lun karar vermesi gerekir.
Reddedilen kanun tasarı ve tekliflerinin yeniden verilememesi:
MADDE 76 - Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından reddedilmiş olan kanun
tasarı veya teklifleri, red tarihinden itibaren bir tam yıl geçmedikçe Türkiye
Büyük Millet Meclisinin aynı yasama dönemi içinde yeniden verilemez. (1)
Seçimlerin yenilenmesi halinde tasarı ve tekliflerin durumu:
MADDE 77 - Bir yasama döneminde sonuçlandırılamamış olan kanun tasarı ve
teklifleri hükümsüz sayılır. Ancak, Hükümet veya Türkiye Büyük Millet Meclisi
üyeleri bu tasarı veya teklifleri yenileyebilirler.
Yasama dönemi başında, önceki dönemde verilmiş soru, Meclis araştırması,
genel görüşme ve gensoru önergeleri hükümsüz sayılır.
Hükümetin çekilmesi halinde kanun tasarı ve teklifleri:
MADDE 78 - Bakanlar Kurulunun herhangi bir sebeple çekilmesi halinde yeni
Bakanlar Kurulu güven oyu alıncaya kadar, Anayasa ve İçtüzük değişiklikleri ha-
riç, kanun tasarı ve tekliflerinin komisyonlarda ve Genel Kurulda görüşülmesi
ertelenir. (Değişik Cümle: 16/5/1996-424 S.Karar/13 md.) Ancak, Bakanlar Kuru-
lunun öncelikli olduğunu bir yazı ile başkanlığa bildirdiği kanun tasarı ve
tekliflerinin görüşülmesine devam olunur.
Raporun okunmaması: (2)
MADDE 79 - (Değişik: 7/2/2001-713 S.Karar/2md.)
Kanun tasarı ve tekliflerinin kabulüne veya reddine dair esas komisyon raporları
ile araştırma, soruşturma ve diğer komisyon raporları; görüşmelerine başlanırken,
Genel Kurulda okutulmaz. Ancak, bu raporların kaç numaralı sıra sayısı olarak
bastırılıp dağıtıldıkları Başkanca ifade edilir.
-------------
(1) TBMM`nin 16/5/1996 tarih ve 424 sayılı Kararıyla, bu maddenin başlığında
yeralan "ve benimsenmiyen" ibaresi ile maddede geçen "Anayasanın 92 nci
maddesi gereğince" ibaresi metinden çıkarılmıştır.
(2) Bu maddenin karar başlığı "Raporun okunması" iken, 7/2/2001 tarihli ve 713 sayılı
T.B.M.M. kararı ile metne işlendiği şekilde değiştirilmiştir.
Raporda ret istemi:
MADDE 80 - Bir kanun tasarı veya teklifinin esas komisyonca reddi istenir ve
rapor da benimsenirse, kanun tasarı veya teklifi reddedilmiş olur. Rapor benim-
senmezse komisyona geri verilir.
Kanun tasarı ve tekliflerinin Genel Kurulda görüşülmesi (1)
Madde 81 - (Değişik: 7/2/2001-713 S.Karar/3 md.)
Kanun tasarı ve teklifleri; Genel Kurulda, aşağıda belirtilen usule göre görüşülür:
a) Tasarı veya teklifin tümü hakkında görüşme açılır.
b) Tasarı veya teklifin tümünün görüşülmesinden sonra soru-cevap işlemi yapılır.
Maddeler üzerinde ayrıca soru sorulamaz.
c) Tasarı veya teklifin maddelerine geçilmesi oylanır.
d) Tasarı veya tekliflerin yürürlük ve yürütme maddeleri ile yabancı devletlerle veya
milletlerarası kuruluşlarla yapılacak andlaşmaların onaylanmasının uygun bulunduğuna
ilişkin tasarıların maddeleri üzerinde görüşme açılmaz ve önerge verilemez.
e) Tasarı veya teklifin tümü oylanır.
Anayasa değişiklikleri hariç, kanun tasarı ve tekliflerinin tümünün veya maddelerinin
oylanması, açık oylamaya tabi işlerden değilse, yirmi üyenin talebi halinde açık oyla,
aksi takdirde işaretle yapılır.
Aksi, Danışma Kurulunun teklifiyle Genel Kurulca kararlaştırılmamışsa; kanun tasarı
ve tekliflerinin tümü hakkında siyası parti grupları, komisyon ve Hükümet adına yapılan
konuşmalar yirmişer, üyeler tarafından yapılan konuşmalar onar dakikadır.
Maddeler üzerinde siyasi parti grupları, Hükümet ve komisyona beşer dakika süre
ile söz verilir.
Maddelerine geçilmesi veya tümü kabul edilmeyen kanun tasarı ve teklifleri, Genel
Kurulca reddedilmiş olur.
Komisyon metninin önce oylanması:
MADDE 82 - Bir kanunun bir maddesi hakkında birçok önerge verilmiş ve madde
değişiklik önergeleriyle birlikte komisyona geri alınmışsa, komisyon önergeleri
görüştükten sonra eski metni kabul edebilir veya yeni bir metin hazırlayabilir.
Önerge sahipleri komisyon toplantılarına katıldıkları takdirde beş dakikayı
geçmemek üzere konuşabilirler.
Komisyon, kabul ettiği metnin önergelerden önce ve açık oyla oylanmasını
üye tamsayısının salt çoğunluğuyla isterse, Genel Kurulda, önergelerden önce
komisyon metni oylanır. Bu metin (...) (2) kabul edilirse, önergeler reddedil-
miş ve madde kabul edilmiş sayılır.
Açık oylamadan önce, önerge sahiplerinin beşer dakikayı geçmemek üzere ko-
nuşma hakları vardır.
Bir maddenin önce konuşulması :(3)
MADDE 83 - Genel Kurulda bir maddenin diğerinden önce konuşulmasına işaret
oyuyla karar verilebilir.
(Mülga: 7/2/2001-713 S.Karar/6 md.)
Anayasa`ya aykırılık önergeleri:
MADDE 84 - Bir kanun tasarı veya teklifinin Genel Kuruldaki görüşülmesi sı-
rasında tasarı veya teklifin belli bir maddesinin Anayasa`ya aykırı olduğu ge-
rekçesiyle reddini isteyen önergeler, diğer önergelerden önce oylanır.
--------------
(1) Bu karar başlığı "Tüm üzerine konuşmalar" iken 7/2/2001 tarihli ve 713 sayılı
TBMM kararı ile metne işlendiği şekilde değiştirilmiştir.
(2) TBMM`nin 16/5/1996 tarih ve 424 sayılı Kararıyla, bu arada yer alan "Genel Kurulun
üye tamsayısının salt çoğunluğuyla" ibaresi metinden çıkarılmıştır.
(3) Bu karar başlığı " Bir maddenin önce konuşulması veya fıkraların ayrı ayrı
oylanması" iken 7/2/2001 tarihli ve 713 sayılı TBMM kararı ile metne işlendiği
şekilde değiştirilmiştir.
Tetkik Kurulu ve maddi hatalar:
MADDE 85 - Meclis Başkanlığı kanun tasarı ve tekliflerini Anayasa dili, ka-
nun yazılış tekniği bakımından incelemekle görevli yeteri kadar uzmandan kurulu
bir heyet teşkil eder. Bu heyet komisyonlara danışmanlık yapar.
Kanun tasarı veya teklifinin Türkiye Büyük Millet Meclisince kabulünü
gerektirecek oylamanın yapılmasından önce, metinde yazılış veya sıra bakımından
bozukluk olduğu veya maddi hatalar bulunduğu ileri sürülürse ve esas komisyon
veya Hükümet bu görüşe katılırsa, metin, esas komisyona geri verilir. Bu şekilde
düzeltilen maddeler de yeniden oylanır.
Son konuşmalar:
MADDE 86 - Tasarı veya teklifin tümünün kesin olarak oylanmasından önce
milletvekilleri, ne yolda oy kullanacaklarını kürsüden belirtmek isterlerse,
Başkan lehte ve aleyhte birer kişiye söz verir. Bu konuşma kısa, açık ve gerek-
çeli yapılır.
Değişiklik önergeleri:
MADDE 87 - (Değişik: 16/5/1996 - 424 S.Karar/14 md.)
Kanunlarda veya İçtüzükte aksine hüküm yoksa, Kanun tasarısı veya teklifinde
bir maddenin reddi, tümünün veya bir maddenin komisyona iadesi, bir maddenin
değiştirilmesi, metne ek veya geçici madde eklenmesi hakkında, milletvekilleri,
esas komisyon veya Hükümet değişiklik önergeleri verebilir. (Değişik cümle: 7/2/2001-
713 S.Karar/4 md.) Bu esaslar dairesinde her madde için komisyon ve Hükümetçe
birer; milletvekillerince, Anayasaya aykırılık önergeleri dahil, en fazla üç önerge
verilebilir.
Değişiklik önergeleri kanun tasarı veya tekliflerinin basılıp dağıtılmasın-
dan itibaren Başkanlığa verilebilir. Ancak, tasarı veya teklifin görüşülmesine
başlandıktan sonra verilecek değişiklik önergelerinde en az beş milletvekilinin
imzası bulunmadıkça önerge işleme konulmaz.
Görüşülmekte olan tasarı veya teklifin konusu olmayan sair kanunlarda ek ve
değişiklik getiren yeni bir kanun teklifi niteliğindeki değişiklik önergeleri
işleme konulmaz.
Görüşülmekte olan tasarı veya teklife konu kanunun, komisyon metninde bu-
lunmayan, ancak tasarı veya teklif ile çok yakın ilgisi bulunan bir maddesinin
değiştirilmesini isteyen ve komisyonun salt çoğunlukla katıldığı önergeler üze-
rinde yeni bir madde olarak görüşme açılır.
Değişiklik önergelerinde, değiştirilmesi kaldırılması veya eklenmesi istenen
hükümler açıkça belirtilir. Açık olmayan ve şarta bağlı önergeler işleme konul-
maz.
Değişiklik önergeleri gerekçeli olarak verilir. Değişiklik önergeleri ve
gerekçeleri beşyüz kelimeden fazla ise, önerge sahibi önergesine beşyüz kelimeyi
geçmeyen bir özet eklemek zorundadır.
Başkan, değişiklik önergesi hakkında komisyona ve gruplara derhal bilgi
verir.
Değişiklik önergeleri önce veriliş, sonra aykırılık sırasına göre okunur ve
işleme konur. (Ek cümle: 7/2/2001-713 S.Karar/4 md.) Beşten fazla imzalı önergelerde
ilk beş imza okunur, önerge tutanağa eklenir.
Başkan, önergeye katılıp katılmadığını komisyona ve Hükümete sorar. Komisyon
ve Hükümet katılmama gerekçelerini kısaca açıklayabilirler. Hükümetin veya ko-
misyonun katılmadığı önerge, sahibi tarafından beş dakikayı geçmemek üzere
açıklanabilir. Önerge sahibine, gerekçesinin okunmasını istediği önerge hakkında
söz verilmez.
Daha sonra önergeler işaret oyu ile ayrı ayrı oylanır. Komisyonun katılma-
dığı ve fakat Genel Kurulun kabul ettiği önerge ve ilgili maddeyi komisyon geri
isteyebilir. Geri verilmesi kabul edildiği takdirde, komisyon önergeye göre yeni
bir metin hazırlar veya kendi metninin aynen kabulünü isteyebilir. Genel Kurulun
kararı kesindir.
Metnin veya maddenin geri istenmesi:
MADDE 88 - Esas komisyon veya Hükümet, tasarı veya teklifin tümünün, belli
bir veya birkaç maddesinin, komisyona geri verilmesini, bir defaya mahsus olmak
üzere isteyebilir.
Bu istem, görüşülmeksizin yerine getirilir. Tasarı veya teklifin tümü geri
istenmişse, tasarı veya teklif hakkında verilen bütün önergeler esas komisyona
verilir. Tasarı veya teklifin belli bir veya birkaç maddesi geri istenmişse, o
madde veya maddeler hakkındaki önergeler esas komisyona verilir.
Genel Kurulda yeniden görüşme:
MADDE 89 - (Ek: 16/5/1996-424 S.Karar/15 md.)
Tasarı veya teklifin tümünün oylanmasından önce, belli bir maddesinin
yeniden görüşülmesini gerekçeli bir önerge ile esas komisyon veya Hükümet bir
defaya mahsus olmak üzere isteyebilir.
Bu istem Danışma Kurulunun görüşü alındıktan sonra Genel Kurulca, görüşmesiz
ve işaret oyuyla karara bağlanır.
Anayasa değişikliği görüşmelerinde bu madde hükmü uygulanmaz.
Yetki kanunları ve kanun hükmünde kararnameler:
MADDE 90 - (Ek:16/5/1996-424 S.Karar/16 md.)
Yetki kanunu tasarıları ve Türkiye Büyük Millet Meclisine sunulan kanun
hükmünde kararnameler, Anayasanın ve İçtüzüğün kanunların görüşülmesi için
koyduğu kurallara göre, ancak, komisyonlarda ve Genel Kurulda diğer kanun
tasarı ve tekliflerinden önce ve ivedilikle görüşülür.
Usulüne göre Türkiye Büyük Millet Meclisine sunulan kanun hükmünde karar-
nameler gere çekilemez. Türkiye Büyük Millet Meclisi ancak bir kanunla kanun
hükmünde kararnameleri reddedebilir, aynen veya değiştirerek kabul edebilir.
Kanun hükmünde kararnameler diğer bir kanun hükmünde kararname ile de değiş-
tirilebilir vya yürürlükten kaldırılabilir.
Yürürlükten kaldırılan kanun hükmünde kararnameler bir raporla Genel Kurula
sunulmadan işlemden kaldırılamaz.
Kanun hükmünde kararnameler, varsa değişiklikleriyle birleştirilerek bütü-
nüyle görüşülür, bölünerek, ayrı metinler halinde getirilerek kanunla değişik-
lik yapılamaz.
Maddelerine geçilmesi veya tümü reddedilen kanun hükmünde kararnameler bir
ret metni hazırlanması için komisyona verilir. Komisyonca o birleşim içinde veya
en geç takip eden birleşime kadar hazırlanan metin, Genel Kurulda görüşme yapıl-
maksızın oylanır ve kabulü halinde kanunlaşır.
Temel kanunlar:
MADDE 91 - (Ek: 16/5/1996-424 S.Karar/17 md.; Değişik: 7/2/2001-713 S. Karar/5 md.)
Temel kanunları, İçtüzüğü ve ülkenin ekonomik ve teknolojik gelişimi ile doğrudan
ilgili yeniden yapılanma kanunlarını bütünü ile veya kapsamlı olarak değiştiren veya
yürürlüğe koyan tasarı veya tekliflerin Genel Kurulda görüşülmesinde uygulanacak
özel görüşme ve oylama usulü ile maddeler üzerinde önerge verilip verilemeyeceğinin
tespitine; Hükümetin, esas komisyonun veya grupların teklifi, Danışma Kurulunun öneri-
si üzerine Genel Kurulca karar verilebileceği gibi, Danışma Kurulunda oybirliği sağ-
lanamaması halinde siyasi parti gruplarının önerisi üzerine Genel Kurulca üye tamsa-
yısının beşte üç çoğunluğunun oyu ile de karar verilebilir.
24-1
BEŞİNCİ KISIM
Özel hükümler
Ölüm cezalarının yerine getirilmesine dair kanun tasarıları:
Madde 92 - Ölüm cezaları hakkındaki kesinleşmiş mahkeme kararlarının yerine
geterilmesine dair Başbakanlık yazıları, esas komisyon olarak Adalet Komisyonuna
havale edilir. Adalet Komisyonu, bu yazıyı inceliyerek cezanın yerine geterilme-
sinin onaylanması veya onaylanmaması yönünde bir kanun metni hazırlar. Komis-
yonlar ve Genel Kurul, mahkeme kararını değiştiremezler.
Anayasa`nın değiştirilmesi:
Madde 93 - Anayasa değişiklik teklifleri, diğer kanun tasarı ve teklifleri-
nin görüşülmesindeki usule tabidir. Ancak, bu teklifler Genel Kurulda iki defa
görüşülür.
İkinci görüşmeye, birinci görüşmenin bitiminden kırksekiz saat geçmeden
başlanamaz.
(Değişik:16/5/1996-424 S.Karar/18 md.) İkinci görüşmede yalnızca maddeler
üzerinde verilmiş değişiklik önergeleri görüşülür, birinci görüşmede üzerinde
değişiklik teklifi bulunmayan bir madde hakkında ikinci görüşmede önerge
verilemez.(1)
Anayasada değişiklik tekliflerinin kabulü:(2)
Madde 94 - (Değişik: 16/5/1996 - 424 S.Karar/19 md.)
Anayasada değişiklik tekliflerinin birinci ve ikinci görüşmelerinde, madde-
lerin kabulü ile ikinci görüşmenin sonunda tümünün kabulü üye tamsayısının beşte
üç çoğunluğunun gizli oyu ile mümkündür.
Birinci görüşmede gerekli çoğunlukla kabul oyu alamayan bir madde ikinci
görüşmede de gerekli çoğunlukta kabul oyu alamamışsa reddedilmiş olur.
Teklif hakkında verilen değişiklik önergesinin kabulü halinde, kabul için
gerekli beşte üç çoğunluğun tespiti için bu önergenin oylanması gizli oylama
suretiyle tekrarlanır.
Seçimlerin yenilenmesi kararı:
Madde 95 - (Değişik: 4/4/1977-643 S.Karar/1 md.)
Seçimlerin yenilenmesine dair önergeler, Anayasa Komisyonunda görüşülür ve
Anayasa Komisyonu raporu Genel Kurulda Gündemdeki bütün konularda önce görü-
şüldükten sonra açık oya sunulur.
-------------------
(1) TBMM`nin 16/5/1996 tarih ve 424 sayılı Kararıyla, 91 inci madde numarası
93 olarak değiştirilmiş ve metne işlenmiştir.
(2) TBMM`nin 16/5/1996 tarih ve 424 sayılı Kararıyla 92 nci madde numarası 94
olarak başlığı ile birlikte değiştirilmiş ve metne işlenmiştir.
ALTINCI KISIM
Denetim yolları
BİRİNCİ BÖLÜM
Soru:
MADDE 96 - (Değişik: 16/5/1996-424 S.Karar/20 md.) (1)
Soru; kısa, gerekçesiz ve kişisel görüş ileri sürülmeksizin; kişilik ve
özel yaşama ilişkin konuları içermeyen bir önerge ile Hükümet adına sözlü veya
yazılı olarak cevaplandırılmak üzere, Başbakan veya bir bakandan açık ve belli
konular hakkında bilgi istemekten ibarettir. Sözlü soru önergeleri yüz kelimeyi
geçemez. Soru önergelerine belge eklenemez.
Soru önergesi, sadece bir milletvekili tarafından imzalanır ve Başkanlığa
verilir.
Başkan, İçtüzük şartlarına uygun gördüğü önergeleri gelen kağıtlar liste-
sinde yayımlar ve Başbakanlığa veya ait olduğu bakanlığa gönderir.
Sorulamıyacak konular:
MADDE 97 - Aşağıdaki sorular Başkanlıkça kabul edilmez:
a) Başka bir kaynaktan kolayca öğrenilmesi mümkün olan konular;
b) Tek amacı istişare sağlamaktan ibaret konular;
c) Konusu, evvelce Başkanlığa verilmiş gensoru önergesiyle aynı olan soru-
lar.
Sözlü sorunun gündeme alınması ve cevaplandırılması:
MADDE 98 - (Değişik: 16/5/1996-424 S.Karar/21 md.)
Sözlü sorular, önergenin Başbakanlığa veya ait olduğu bakanlığa sevk tari-
hinden itibaren beş gün sonra gündeme alınır.
Sözlü soruların cevaplandırılması için; Anayasa, kanun ve İçtüzük gereği
zorunluklar hariç olmak üzere, haftanın en az iki gününde, birleşimin başında
ve birer saatten az olmamak şartıyla, Danışma Kurulunun önerisi ve Genel Kuru-
lun onayı ile belli bir süre ayrılır.
Hükümet adına verilecek cevabın süresi beş dakikayı geçemez. Bu cevap üze-
rine soru sahibi, yerinden, konu ile ilgili çok kısa ek bir açıklama isteyebi-
lir. Hükümet adına verilecek cevapla görüşme tamamlanır. İkinci cevap süresi de
beş dakikayı geçemez.
Soru sahibinin Genel Kurulda bulunmaması, sorunun cevaplandırılmasına engel
değildir.
Hükümet adına cevap vermek için söz alan bakan; gündemde bulunan sözlü so-
ru önergelerinden birden fazlasını sıra gözetmeden cevaplayabilir. Bu hakkını
kullanmak isteyen bakan, önceden birleşimi yöneten Başkana isteğini bildirir.
Başkan bu isteği birleşimi açtıktan sonra derhal Genel Kurula duyurur. Konula-
rı aynı olan sözlü sorular birleştirilerek cevaplandırılabilir.
İkinci fıkradaki zorunluklar hariç, üç birleşim içinde cevaplandırılmayan
sözlü sorular yazılı soruya çevrilir ve istemi halinde aynı birleşimde önerge
sahibine beş dakikayı geçmemek üzere söz verilir.
----------------
(1) TBMM`nin 16/5/1996 tarih ve 424 sayılı Kararıyla 94 üncü madde numarası 96
olarak değiştirilmiş ve metne işlenmiştir.
Yazılı sorunun cevabı: (1)
MADDE 99 - (Değişik: 16/5/1996-424 S.Karar/22 md.)
Yazılı soruların cevabı, Başbakanlık veya ait olduğu bakanlık eliyle Baş-
kanlığa sunulur. Başkan, bu cevabı derhal soru sahibine iletir. Cevap ayrıca
soru metniyle birlikte Başkanlıkça alındığı günkü veya bir sonraki birleşim
tutanağının arkasına eklenir.
Yazılı sorular, Başbakanlığa veya ait olduğu bakanlığa gönderildiği tarih-
ten itibaren en geç onbeş gün içinde cevaplandırılır.
Başkan, bu süre içinde cevaplandırılmayan yazılı sorular için Başbakanın
veya ilgili bakanın dikkatini çeker.
Yazılı sorular, dikkat çekme yazısının gönderildiği tarihten itibaren on
gün içinde de cevaplandırılmazsa, önergenin süresi içinde cevaplandırılmadığı
gelen kağıtlar listesinde ilan edilir.
Hükümet, yazılı sorunun cevabını, gereken bilgilerin derlenebilmesi için
Başkanlığa bilgi vermek suretiyle bir ayı geçmemek üzere geciktirebilir.
Başkanlıktan sorular:
MADDE 100 - Başkanın, Başkanlık Divanının, Başkanlık Divanı Üyelerinin ve
Danışma Kurulunun Türkiye Büyük Millet Meclisinin faaliyetleriyle ilgili görev-
leri hakkında, Başkanlıktan sözlü veya yazılı soru sorulabilir.
Bu sorular Başkan veya görevlendireceği Başkanvekillerinden biri tarafından
cevaplandırılır. Soru sözlü ise, önergesi verildikten yedi gün sonra gündeme
alınır.
Bu sorular hakkında da Hükümete yöneltilen sorular hakkındaki hükümler uygu-
lanır.
İKİNCİ BÖLÜM
Genel görüşme
Genel görüşmenin tarifi:
MADDE 101 - Genel görüşme, toplum ve Devlet faaliyetlerini ilgilendiren bel-
li bir konunun Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Kurulunda görüşülmesidir.
Genel görüşmenin açılması:
MADDE 102 - Genel görüşme açılması, Hükümet, siyasi parti grupları veya en
az yirmi milletvekili tarafından Başkanlıktan bir önergeyle istenebilir. Bu
istem derhal gelen kağıtlar listesine alınır, Genel Kurula ve Hükümete duyuru-
lur. (2)
Verilen önergenin metni beşyüz kelimeden fazla ise istek sahipleri beşyüz
kelimeyi geçmemek üzere önergenin özetini eklemek zorundadırlar. Genel Kurulda
bu özet okunur.
Genel görüşme açılıp açılmamasına Genel Kurul karar verir.
Genel Kurulda bu konudaki görüşmede Hükümet, siyasi parti grupları ve istem-
de bulunan milletvekillerinden birinci imza sahibi veya
-----------------
(1) TBMM`nin 16/5/1996 tarih ve 424 sayılı Kararıyla, 96 ıncı madde 99 uncu
madde olarak değiştirilmiş, buna göre madde numaraları teselsül ettiril-
miştir.
(2) TBMM`nin 16/5/1996 tarih ve 424 sayılı Kararıyla, bu fıkrada yeralan
"on" sayısı "yirmi" olarak değiştirilmiş ve metne işlenmiştir.
onun göstereceği bir diğer imza sahibi konuşabilir. Genel Kurul genel görüşme
açılıp açılmamasına işaretle oylama suretiyle karar verir.
Genel görüşme için özel gündem :
MADDE 103 - Genel görüşme açılmasına karar verilirse, genel görüşme günü bir
özel gündem halinde Danışma Kurulunca tespit edilir. Genel görüşmenin başlıyaca-
ğı gün, görüşme açılmasına karar verilmesinden itibaren kırksekiz saatten önce
ve yedi tam günden sonra olamaz.
Genel görüşmede ilk söz hakkı genel görüşme önergesi sahibi siyasi parti
grubu veya grublarına yahut genel görüşme önergesindeki birinci imza sahibi mil-
letvekiline veya onun göstereceği bir diğer imza sahibi milletvekiline aittir.
Bundan sonraki görüşmeler hakkında genel hükümler uygulanır.
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
Meclis araştırması
Meclis araştırmasının tarifi ve açılması :
Madde 104 - Meclis araştırması, Türkiye Büyük Millet Meclisinin Anayasa-
nın 98. maddesinin üçüncü fıkrası gereğince yapacağı incelemedir. (1)
Araştırma istemi önergesi beşyüz kelimeden fazla ise önerge sahipleri beş-
yüz kelimeyi geçmemek üzere özetini eklemek zorundadır.
Meclis araştırmasının açılmasında genel görüşme açılmasındaki hükümler uygu-
lanır.
Meclis araştırma komisyonunun raporu hakkında Genel Kurulda, genel görüşme
açılır.
Meclis Araştırma Komisyonu ve yetkileri :
Madde 105 - Meclis araştırmasının yürütülmesi görevi, genel hükümlere göre
seçilecek bir özel komisyona verilir.
Bu komisyonun üye adedi, çalışma süresi ve gerektiğinde Ankara dışında da
çalışabileceği hususu Meclis Başkanının teklifi ile Genel Kurulca tesbit edilir.
(Ek hüküm: 16/5/1996-424 S.Karar/23 md.) Araştırmasını üç ay içinde bitiremeyen
komisyona bir aylık kesin süre verilir. Komisyon bu süre sonunda da çalışmasını
tamamlayamadığı takdirde süre bitiminden itibaren onbeş gün içinde araştırma-
nın tamamlanmaması nedenleri veya o ana kadar varılan sonuçlar üzerinde Genel
Kurulda görüşme açılır. Genel Kurul bu görüşme ile yetinebileceği gibi yeni bir
komisyon da kurabilir.(2)
Meclis Araştırma Komisyonu bakanlıklarla genel ve katma bütçeli daireler-
den, mahalli idarelerden, muhtarlıklardan, üniversitelerden, Türkiye Radyo-
Televizyon Kurumundan, kamu iktisadi teşebbüslerinden, özel kanun ile veya
özel kanunun verdiği yetkiye dayanılarak kurulmuş banka ve kuruluşlardan, kamu
kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarından ve kamu yararına çalışan dernek-
lerden bilgi istemek ve buralarda inceleme yapmak, ilgililerini çağırıp bilgi
almak yetkisine sahiptir.
Komisyon, gerekli gördüğünde uygun bulacağı uzmanların bilgilerine başvu-
rabilir.
Devlet sırları ile ticari sırlar, Meclis araştırması kapsamının dışında
kalır.
----------------
(1) TBMM`nin 16/5/1996 tarih ve 424 sayılı Kararıyla, bu maddede yeralan
"Anayasanın 88 inci maddesinin ikinci fıkrası" ibaresi, "Anayasanın
98 inci maddesinin üçüncü fıkrası" olarak değiştirilmiş ve metne işlenmiştir.
(2) TBMM`nin 16/5/1996 tarih ve 424 sayılı Kararıyla 103 üncü madde numarası 105
olarak değiştirilmiştir.
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM (1)
Gensoru
Gensoruda usul: (1)
MADDE 106 - (Değişik: 16/5/1996 - 424 S.Karar/24 md.)
Gensoru önergesi, bir siyasi parti grubu adına veya en az yirmi milletveki-
linin imzasıyle verilir.
Gensoru önergesi, verilişinden sonraki üç gün içinde Başkanlıkça bastırılarak
üyelere dağıtılır.
Gensoru önergesi beşyüz kelimeden fazla ise, imza sahipleri beşyüz kelimeyi
geçmeyecek bir özeti bu önergeye eklemek zorundadırlar. Genel Kurulda bu özet
okunur.
Gensoru görüşmeleri Anayasanın 99 uncu maddesi hükümlerine göre yapılır.
BEŞİNCİ BÖLÜM (1)
Meclis Soruşturması ve Yüce Divana Sevk
Meclis soruşturması açılması için önerge:
MADDE 107 - (Ek: 16/5/1996 - 424 S.Karar/25 md.)
Görevde bulunan veya görevinden ayrılmış olan Başbakan ve bakanlar hakkında
Meclis soruşturması açılması, Türkiye Büyük Millet Meclisi üye tamsayısının
en az onda birinin vereceği bir önerge istenebilir.
Bu önergede; Bakanlar Kurulunun genel siyasetinden veya bakanlıkların görev-
leriyle ilgili işlerden dolayı hakkında soruşturma açılması istenen Başbakan
veya bakanın cezai sorumluluğu gerektiren fiillerinin görevleri sırasında işlen-
diğinden bahsedilmesi, hangi fiillerinin hangi kanun ve nizama aykırı olduğunun
gerekçe gösterilmek ve maddesi de yazılmak suretiyle belirtilmesi zorunludur.
Meclis soruşturması önergesinin görüşülmesi:
MADDE 108 - (Ek:16/5/1996 - 424 S.Karar/25 md.)
Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığına verilen Meclis soruşturması öner-
gesi gelen kağıtlar listesine alınır ve Genel Kurulda okunur. Okunan önergesinin
bir örneği, Başkanlıkça hakkında soruşturma açılması istenen Başbakan veya
bakana gönderilir.
Meclis soruşturması açılıp açılmaması hakkında yapılacak görüşmelerin günü,
önergenin verilişinden itibaren bir ay içinde görüşülüp karara bağlanacak şe-
kilde, bir özel gündem halinde Danışma Kurulunun teklifi üzerine Genel Kurulca
tespit edilir. Bu görüşme günü de ayrıca hakkında soruşturma açılması istenen
Başbakan veya bakana bildirilir.
Sırasıyla, önergeyi verenlerden ilk imza sahibinin veya onun göstereceği bir
diğer imza sahibinin, şahısları adına üç milletvekilinin ve o sırada görevde
bulunsun veya bulunmasın hakkında soruşturma açılması istenen Başbakan veya ba-
kanın konuşacağı bir görüşmeden sonra, Meclis soruşturması açılıp açılmaması
hakkında Genel Kurulca karar verilir.
-------------------
(1) TBMM`nin 16/5/1996 tarih ve 424 sayılı Kararıyla, 107 inci madde 106 ıncı
madde; Dördüncü Bölüm başlığı "Gensoru" olarak değiştirilmiş, içtüzüğe
"Beşinci Bölüm (Meclis Soruşturması ve Yüce Divana Sevk)" başlığı altındaki
maddeler eklenmiş ve metne işlenmiştir.
Meclis soruşturması komisyonunun kuruluşu:
MADDE 109 - (Ek: 16/5/1996-424 S.Karar/25 md.)
Soruşturma açılmasına karar verilmesi halinde, soruşturmanın yürütülmesi
görevi, Anayasanın 100 üncü maddesi hükümlerine göre, Başkanlıkça Genel Kurul-
da yapılacak ad çekme suretiyle kurulacak onbeş kişilik bir komisyona verilir.
Komisyon, kendisine bir başkan, bir başkanvekili, bir sözcü ve bir katip
seçer.
Ceza Muhakemeleri Usulü Kanununa göre hakimlerin davaya bakmasına veya
karara katılmasına engel oluşturacak durumlarda bulunan, Meclis soruşturması
önergesini veren veya daha önce Türkiye Büyük Millet Meclisinde ya da dışında
bu konudaki görüşünü açıklamış milletvekilleri, bu komisyonu seçilemezler.
Komisyonda görevli memur ve raportörler ile stenograf için de aynı hüküm
uygulanır.
Meclis soruşturması komisyonunun çalışma usulü ve süresi:
MADDE 110 - (Ek: 16/5/1996-424 S.Karar/25 md.)
Soruşturma komisyonu üye tamsayısının salt çoğunluğu ile toplanır ve top-
lantıya katılanların salt çoğunluğu ile karar verir.
Komisyonun çalışmaları gizlidir. Bu komisyona kendi üyeleri dışındaki
milletvekilleri katılamazlar.
Soruşturma komisyonu, aporunu Anayasanın 100 üncü maddesine göre kuruluşun-
dan itibaren iki ay içinde verir. Soruşturmanın bitirilememesi halinde, komis-
yona iki aylık yeni ve kesin bir süre verilir. Komisyonun bu konudaki istem
yazısı Genel Kurulun bilgisine sunulur.
Meclis soruşturması komisyonunun yetkileri:
MADDE 111 - (Ek:16/5/1996-424 S.Karar/25 md.)
Komisyon kamusal ve özel kuruluşlardan konu ile ilgili bilgi ve belgeleri
isteyebilir, gerekli gördüklerine el koyabilir, Bakanlar Kurulunun bütün
vasıtalarından faydalanabilir, Bakanlar Kurulu üyelerini, diğer ilgilileri,
tanık ve bilirkişileri dinleyebilir.
Komisyon, naip veya istinabe yolu ile adli mercilerden yardım isteyebilir.
Ayrıca Ceza Muhakemeleri Usulü Kanununun tanıklarla, bilirkişilrle, zapt ve
arama ile ilgili olarak adli mercilere verdiği hürriyetleri kısıtlayıcı yetkile-
rin genel hükümler çerçevesinde kullanılmasını, gerekçesini bildirmek suretiyle
görevli adli merciden yazıyla isteyebilir.
Komisyon, hakkında soruşturma açılması istenen Başbakan veya bakanın savun-
masını alır. Bununla ilgili olarak talep edeceği belgeleri temin ettirir.
Komisyon, gerektiğinde alt komisyonlar kurarak Ankara dışında çalışma kararı
alabilir.
Soruşturmanın sonuçlandırılması:
MADDE 112 - (Ek: 16/5/1996 - 424 S.Karar/25 md.)
Soruşturma komisyonu raporu, Başkanlıkça bastırılarak hakkında soruşturma
açılması istenen Başbakan veya bakana derhal gönderilir ve Türkiye Büyük Millet
Meclisi üyelerine dağıtılır. Rapor, üyelere dağıtıldıktan yedi gün sonraki bir-
leşimin gündemine alınır ve öncelikle görüşülür.
Bu görüşmede, komisyona, şahısları adına altı milletvekiline ve o sırada
görevde bulunsun veya bulunmasın hakkında soruşturma açılması istenen Başbakan
veya bakana söz verilir. Son söz, hakkında soruşturma açılması istenen Başbakan
veya bakana aittir ve süresi sınırlandırılamaz.
Görüşmeler tamamlandıktan sonra komisyon raporu Genel Kurulca karara bağ-
lanır.
Komisyonun Yüce Divana sevk yönündeki raporları ile Genel Kurulun Yüce
Divana sevk kararlarında hangi ceza hükmünde dayanıldığı belirtilir.
Komisyonun Yüce Divana sevk etmeme yönündeki raporlarının reddi, ancak,
Yüce Divana sevke dair verilen ve sevk kararının hangi ceza hükmüne dayana-
cağını gösteren bir önergenin kabulüyle mümkün olur.
Yüce Divana sevk kararı ancak üye tamsayısının salt çoğunluğu ile alınır.
Türkiye Büyük Millet Meclisince Yüce Divana sevk kararı alınırsa dosya,
en geç yedi gün içinde Başkanlıkça dizi pusulasına bağlanarak Anayasa Mahkemesi
Başkanlığına gönderilir.
Siyasi parti gruplarında soruşturmayla ilgili görüşme yapılamaması:
MADDE 113 - (Ek: 16/5/1996 - 424 S.Karar/25 md.)
Siyasi parti gruplarında, Meclis soruşturması ile ilgili görüşme yapılamaz
ve karar alınamaz.
Ancak bu gruplarda Meclis soruşturması ile ilgili komisyon üyelikleri için
Anayasanın 100 üncü maddesine göre gösterilecek adayların tespiti amacıyla
seçim yapılabilir.
Cumhurbaşkanının vatana ihanetle suçlandırılması:
MADDE 114 - (Ek: 16/5/1996-424 S.Karar/25 md.)
Anayasanın 105 inci maddesinin son fıkrası gereğince görevde bulunan
veya görevden ayrılmış olan Cumhurbaşkanının vatana ihanetten dolayı suçlandı-
rılmasını isteyen önerge, Türkiye Büyük Millet Meclisi üye tamsayısının en az
üçte birinin imzasıyla Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığına verilir.
Bu önerge derhal Türkiye Büyük Millet Meclisinin bilgisine sunulur, suçlan-
dırılması istenen Cumhurbaşkanına bildirilir ve Türkiye Büyük Millet Meclisinin
bilgisine sunulmasından başlayarak yedi gün sonraki birleşiminin gündemine
alınır.
Bu birleşimde, suçlandırılması istenen Cumhurbaşkanının da dinleneceği bir
görüşmeden sonra, Türkiye Büyük Millet Meclisi üye tamsayısının en az dörtte
üçünün oyuyla suçlandırılması istenen Cumhurbaşkanının Yüce Divana sevkine
karar verilebilir. Suçlandırılması istenen Cumhurbaşkanı, isterse, savunmasını
yazılı olarak gönderebilir. Bu savunma Genel Kurulda aynen okunur.
Birinci fıkrada söz konusu önerge ile üçüncü fıkrada söz konusu yüce Divana
sevk kararında, hangi ceza hükmünde dayanıldığı ve suçlandırılması istenen
Cumhurbaşkanınca işlendiği ileri sürülen suçun hangi gerekçeyle vatana ihanet
sayılması gerektiği belirtilir.
YEDİNCİ KISIM (1)
Dilekçelerin İncelenmesi ve Karara Bağlanması Esas ve Usulleri
Dilekçe Komisyonu:
MADDE 115 - (EK: 16/5/1996-424 S.Karar/26 md.)
Dilekçe Komisyonu, Türk vatandaşlarının kendileriyle veya kamu ile ilgili
olarak Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığına gönderdikleri dilek ve şika-
yetleri inceler.
Dilekçelerin Başkanlık Divanınca incelenmesi:
MADDE 116 - (Ek: 16/5/1996-424 S.Karar/26 md.)
Dilekçe Komisyonunun; Başkan, Başkanvekili, Sözcü ve Katibinden oluşan
Başkanlık Divanı, komisyona gelen dilekçeleri inceleyerek;
1. Belli bir konuyu ihtiva etmeyen,
2. Yeni bir kanunu veya bir kanun değişikliğini gerektiren,
3. Yargı mercilerinin görevine giren konularla ilgili olan veya haklarında
bu merciler tarafından verilmiş bir karar bulunan,
4. Yetkili idari makamlarca verilen kesin cevap suretini ihtiva etmeyen,
5. Kanunun dilekçede bulunmasını zorunlu gördüğü şartlardan herhangi birini
taşımayan,
Dilekçelerin görüşülemeyeceğini karara bağlar.
Komisyon Başkanlık Divanı, bu kararlarını; bastırır ve Türkiye Büyük Mil-
let Meclisi üyelerine dağıtır. Dağıtım tarihinden itibaren onbeş gün içinde
itiraz olunmayan Başkanlık Divanı kararları kesinleşir ve durum dilekçe sahip-
lerine yazılı olarak bildirilir.
Komisyon Başkanlık Divanı; görüşülemeyeceğini karara bağladığı dilekçeler-
den, kanun olarak düzenlenmelerinde toplumsal yarar gördüklerinin birer örne-
ğinin Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığına ve Başbakanlığa bilgi olarak
gönderir.
Dilekçelerin Komisyon Genel Kurulunca incelenmesi:
MADDE 117 - (Ek: 16/5/1996-424 S.Karar/26 md.)
Komisyon Başkanlık Divanının 116 ncı maddenin dışında gördüğü dilekçeler
ile aynı madde gereğince karara bağladığı dilekçelerden süresi içinde itira-
za uğrayanlar, Komisyon Genel Kuruluna sevk edilir.
Komisyon Genel Kurulu, kendisine gönderilen dilekçeleri, ilk önce 116 ncı
madde hükmü gereğince inceleyerek karar konusu olup olamayacakları hususunu
kararlaştırır.
Komisyon Genel Kurulu kararlarının bastırılması ve dağıtılması:
MADDE 118 - (Ek: 16/5/1996-424 S.Karar/26 md.)
Komisyon Başkanlık Divanı, Komisyon Genel Kurulunca alınan kararları bas-
tırır, bütün milletvekillerine ve bakanlara dağıtır.
-----------------
(1) TBMM`nin 16/5/1996 tarih ve 424 sayılı Kararıyla, İçtüzüğe "Yedinci Kısım
(Dilekçelerin İncelenmesi ve Karara Bağlanması Esas ve Usulleri)" başlığı
altındaki maddeler eklenmiş ve metne işlenmiştir.
Komisyon Genel Kurulu kararlarına itiraz:
Madde 119 - (Ek:16/5/1996 - 424 S.Karar/26 md.)
Türkiye Büyük Millet Meclisinin her üyesi Komisyon Genel Kurulunun kararına,
kararın dağıtım gününden itibaren otuz gün içinde gerekçeli bir yazıyla itiraz
edebilir. Aksi halde, dilekçe hakkındaki karar kesinleşir.
Komisyon Genel Kurulu, itiraz edilen dilekçeler için, itiraz tarihinden iti-
baren otuz gün içinde bir rapor düzenleyerek Türkiye Büyük Millet Meclisi Baş-
kanlığına sunar. Türkiye Büyük Millet Meclisinin alacağı karar kesindir.
Bu madde hükümleri gereğince kesinleşen kararlar, dilekçe sahiplerine ve
ilgili bakanlıklara bildirilir.
Dilekçeler hakkındaki kesin kararların sonucu:
Madde 120 - (Ek: 16/5/1996 - 424 S.Karar/26 md.)
Bakanlar 119 uncu madde gereğince kesinleşen kararlar hakkında yaptıkları
işlemi, aynı maddenin son fıkrası uyarınca kendilerine yapılan bildiri tarihin-
den itibaren otuz gün içinde, Komisyon Başkanlığına yazıyla bildirirler. Komis-
yon Genel Kurulu, bunlardan gerekli gördüklerinin Türkiye Büyük Millet Mecli-
sinde görüşülmesini isteyebilir. Bu takdirde, komisyon kendi görüşünü belirten
bir rapor hazırlayarak Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığına sunar. Komis-
yonun bu istekte bulunması halinde 119 uncu maddenin ikinci ve üçüncü fıkraları
hükümleri uygulanır.
İlgili bakanlık birinci fıkra uyarınca yapması gereken bildiriyi yapmadığı
takdirde de, aynı fıkra hükümleri uygulanır.
SEKİZİNCİ KISIM (1)
Cumhurbaşkanı Seçimi, Güven İstemi, Olağanüstü
Yönetim Usulleri ve Silahlı Kuvvetlerle
İlgili Kararlar
BİRİNCİ BÖLÜM
Cumhurbaşkanı Seçimi ve Andiçme Töreni
Cumhurbaşkanı seçimi:
MADDE 121 - (Ek: 16/5/1996 - 424 S.Karar/27 md.)
Cumhurbaşkanı, Anayasanın 101 inci maddesinde yazılı nitelikleri taşıyan
adaylar arasından, Anayasanın 102 nci maddesi hükümlerine göre seçilir.
Cumhurbaşkanı seçiminin sonucu, yeni Cumhurbaşkanına, Türkiye Büyük Millet
Meclisi Başkanının ve birleşimde görevli Başkanlık Divanı Üyelerinin imzala-
dıkları bir tutanakla bildirilir.
Cumhurbaşkanı seçimi tamamlanınca Başkan, yeni Cumhurbaşkanına seçildiğini
bildirmek üzere oturumu kapatır.
--------------
(1) TBMM`nin 16/5/1996 tarih ve 424 sayılı Kararıyla, İçtüzüğe "Sekizinci Kısım
(Cumhurbaşkanı Seçimi, Güven İstemi, Olağanüstü Yönetim Usulleri ve Silahlı
Kuvvetlerle ilgili Kararlar)" başlığı altındaki maddeler eklenmiş, 104 üncü
madde 123 üncü madde olarak değiştirilmiş, 105 ve 106 ıncı maddelerin numa-
ralarıda 124 ve 125 olarak teselsül ettirilmiştir.
Cumhurbaşkanının andiçme töreni:
MADDE 122 - (Ek: 16/5/1996-424 S.Karar/27 md.)
Yeni Cumhurbaşkanının andiçme töreni, eski Cumhurbaşkanının görev süresinin
dolduğu gün yapılır.
Cumhurbaşkanlığı, Cumhurbaşkanının görev süresinin dolmasından başka bir
sebeple boşalmışsa, andiçme töreni, seçimden hemen sonraki oturumda yapılır.
Yeni Cumhurbaşkanı andiçmek üzere geldiğinde, Başkan oturumu açar ve en
yaşlı Başkanvekili vasıtasıyla Cumhurbaşkanını Genel Kurul Salonuna davet eder.
Cumhurbaşkanı, beraberinde en yaşlı Başkanvekili olduğu halde, hitabet kürsü-
süne gelir ve ayakta andiçer. Andiçme bitince, İstiklal Marşı çalınır ve
Cumhurbaşkanı beraberinde en yaşlı Başkanvekili olduğu halde salondan ayrılır.
Cumhurbaşkanı, andiçme töreninde siyah elbise giyer.
İKİNCİ BÖLÜM
Güven İstemi
Hükümet programının okunması:
MADDE 123 - (Değişik: 16/5/1996 - 424 S.Karar/27 md.)
Cumhurbaşkanınca atanmakla kurulmuş bulunan Bakanlar Kurulunun programı,
kuruluş tarihinden itibaren en geç bir hafta içinde Başbakan veya bir bakan
tarafından Türkiye Büyük Millet Meclisinde okunur.
Bakanlar Kurulu programının okunacağı gün için, Danışma Kurulunca Genel
Kurula bir özel gündem teklif olunur.
Yeni Bakanlar Kurulu kurulduğu sırada Türkiye Büyük Millet Meclisi toplantı
halinde değilse, Başkanlıkça derhal toplantıya çağrılır.
Hükümet programının görüşülmesi; göreve başlarken güven oyu:
MADDE 124 - Bakanlar Kurulu programının Genel Kurulda okunmasından itibaren
iki tam gün geçtikten sonra, program üzerinde görüşme açılır. Bu görüşme sıra-
sında genel hükümler uygulanır.
Görüşmeye ayrılan gün için Danışma Kurulunca Genel Kurula bir özel gündem
teklif olunur.
Bu görüşme için söz almak, yeni Bakanlar Kurulu listesine dair Cumhurbaş-
kanlığı yazısının Genel Kurulda okunmasından sonra mümkündür.
Görüşmelerin bitiminden bir tam gün geçtikten sonra güven oylamasına başvu-
rulur. Güven oylaması açık oyla genel hükümlere göre yapılır.(1)
Güven isteminin görüşme usulü:
MADDE 125 - Başbakan gerekli görürse, Türkiye Büyük Millet Meclisinden güven
isteminde bulunabilir. Bu istem derhal, Başbakanlıkça, Genel Kurula sunuşlar
arasında bildirilir.
Bu istem üzerine Danışma Kurulu derhal, güven isteminin görüşüleceği günü ve
özel gündemi Genel Kurula teklif eder. Gücen istemi üzerinde görüşme, her halde,
güven isteminin Genel Kurulda okunmasından sonra bir tam gün geçmeden yapılamaz.
Güven istemi üzerindeki görüşmelerde genel hükümler uygulanır. Görüşme bit-
tikten sonra, Danışma Kurulu derhal, güven oylaması gününü ve özel gündemi Genel
Kurula teklif eder. Güven oylamaı, her halde, görüşmenin bitmesinden bir tam gün
geçmeden yapılamaz.
Oylama açık oyla olur.
Başkanlık, ikiyüzyetmişaltı milletvekili güvensizlik oyu kullandığı tak-
dirde, Bakanlar Kuruluna güvensizlik oyu verildiğini aksi halde Bakanlar Kuru-
lunun güven oyu aldığını bildirir. (2)
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
Olağanüstü Yönetim Usulleri
Olağanüstü hal ile ilgili kararlar:
MADDE 126 - (Ek: 16/5/1996 - 424 S.Karar/27 md.)
Anayasanın 121 inci maddesi gereğince Bakanlar kurulu tarafından ilan edilen
ve Resmi Gazetede yayımlanan olağanüstü hal ile ilgili karar, Başbakanlık tez-
keresiyle Türkiye Büyük Millet Meclisinin onayına sunulur.
Yukarıdaki fıkrada söz konusu kararda öngörülen sürenin kısaltılması veya
uzatılması hakkında siyasi parti grupları veya en az yirmi milletvekilinin
imzası ile görüşme sırasında önerge verilebilir. Oylamadan önce önerge sahibi
beş dakikayı geçmemek üzere söz alabilir.
Türkiye Büyük Millet Meclisince onaylanan olağanüstü halin süresinin uza-
tılmasına, değiştirilmesine veya olağanüstü halin kaldırılmasına dair Bakanlar
Kurulu istemleri bu maddedeki usul ve esaslara göre görüşülür ve karara bağla-
nır.
Bu madde gereğince yapılacak görüşmeler genel hükümlere göre yapılır.
------------------
(1) TBMM`nin 16/5/1996 tarih ve 424 sayılı Kararıyla, bu fıkranın son cümlesinde
yeralan "Güven oyu verenlerin sayısı, güvensizlik oyu verenlerden fazlaysa
Bakanlar Kurulu güven almış olur." ibaresi metinden çıkarılmıştır.
(2) TBMM`nin 16/5/1996 tarih ve 424 sayılı Kararıyla, bu maddede yeralan
"ikiyüzyirmialtı" sayısı, "ikiyüzyetmişaltı" olarak değiştirilmiş ve metne
işlenmiştir.
Sıkıyönetimle ilgili kararlar:
MADDE 127 - (Ek:16/5/1996-424 S.Karar/27 md.)
Anayasanın 122 nci maddesi gereğince Bakanlar Kurulu tarafından ilan
edilen ve Resmi Gazetede yayımlanan sıkıyönetimle ilgili karar, Başbakanlık
tezkeresiyle Türkiye Büyük Millet Meclisinin onayına sunulur.
Sıkıyönetim ilanına dair kararın onaylanmasına veya sıkıyönetim süresinin
değiştirilmesine veya sıkıyönetimin kaldırılmasına dair Bakanlar Kurulu iste-
minin ve siyasi parti grupları veya en az yirmi milletvekilinin imzası ile veri-
lecek önergelerin işlem ve görüşmelerinde 126 ncı madde hükümleri uygulanır.
Olağanüstü hal ve sıkıyönetim kanunhükmündeki kararnamelerinin görüşül-
mesi:
MADDE 128 - (Ek:16/5/1996-424 S.Karar/27 md.)
Anayasanın 121 ve 122 nci maddeleri gereğince çıkarılan ve Türkiye Büyük
Millet Meclisine sunulan kanun hükmünde kararnameler, Anayasanın ve İçtüzüğün
kanun tasarı ve tekliflerinin görüşülmesi için koyduğu kurallara göre ancak,
komisyonlarda ve Genel Kurulda diğer kanun hükmünde kararnamelerle, kanun
tasarı ve tekliflerinden önce, ivedilikle en geç otuz gün içinde görüşülür ve
karara bağlanır.
Komisyonlarda en geç yirmi gün içinde görüşülmeleri tamamlanmayan kanun
hükmünde kararnameler Meclis Başkanlığınca doğrudan doğruya Genel Kurul
gündemine alınır.
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
Savaş Hali İlanı ve Silahlı Kuvvetlerle
İlgili Kararlar
Savaş hali ilanı:
MADDE 129 - (Ek: 16/5/1996-424 S.Karar/27 md.)
Anayasanın 92 nci maddesinin birinci fıkrası gereğince, yabancı bir dev-
lete karşı veyahut belli bir devleti hedef tutmayıp Türkiye için savaş hukuku-
nun yürürlüğe girmesini gerektiren hallerde savaş hali ilanına, Bakanlar Kuru-
lunun istemi üzerine, Türkiye Büyük Millet Meclisince karar verilir. Bu kararı
Cumhurbaşkanı uygular.
Ancak, Anayasanın 92 nci maddesinin ikinci fıkrasında belirtilen hallerde
Cumhurbaşkanı da, Türk Silahlı Kuvvetlerinin kullanılmasına karar verebilir ve
derhal Türkiye Büyük Millet Meclisini toplantıya çağırır.
Silahlı kuvvet gönderilmesi veya kabulü:
MADDE 130 - (Ek: 16/5/1996-424 S.Karar/27 md.)
Anayasanın 92 nci maddesinin birinci fıkrası gereğince, Türk Silahlı
Kuvvetlerinin yabancı ülkelere gönderilmesine veya yabancı silahlı kuvvetlerin
Türkiye`de bulunmasına belli bir süre için, Bakanlar Kurulunun istemi üzerine,
Türkiye Büyük Millet Meclisince izin verilir. Bu kararı Cumhurbaşkanı uygular.
DOKUZUNCU KISIM (1)
Yasama Dokunulmazlığı ve Üyeliğin Düsmesi
BİRİNCİ BÖLÜM
Yasama Dokunulmazlığı
Yasama dokunulmazlığının kaldırılması istemi ve görüşüleceği komisyon:
MADDE 131 - Bir milletvekilinin dokunulmazlığının kaldırılması hakkındaki
istemler Başkanlıkça, Anayasa ve Adalet komisyonları üyelerinden kurulu Karma
Komisyona havale edilir.
Anayasa ve Adalet komisyonları üyelerinden kurulu Karma Komisyonun Başkanı,
Başkanvekili, Sözcü ve Katibi, Anayasa Komisyonunun Başkanı, Başkanvekili,
Sözcüsü ve Katibidir.
Hazırlık Komisyonu ve görüşmeleri:
MADDE 132 - Karma komisyon başkanı, dokunulmazlık dosyalarını incelemek üze-
re adçekme suretiyle beş üyeli bir hazırlık komisyonu teşkil eder.
Hazırlık komisyonu kendine gizli oyla bir başkan ve sözcülük görevini de
yapacak bir katip seçer.
Bu komisyon bütün kağıtları inceleyip gerekirse o milletvekilini dinler;
tanık dinleyemez.
Hazırlık komisyonu raporunu göreve başlamasından itibaren en geç bir ayda
verir.
Bu rapor Karma Komisyonda bir ayda sonuçlandırılır.
Karma Komisyon raporu:
Madde 133 - Karma Komisyon, hazırlık komisyonunun raporunu ve eklerini
görüşür.
Karma Komisyon dokunulmazlığın kaldırılmasına veya kovuşturmanın milletve-
killiği veya bakanlık sıfatının sona ermesine kadar ertelenmesine karar verir.
Karma komisyon raporu, kovuşturmanın ertelenmesi şeklinde ise Genel Kurulda
okunur. On gün zarfında bu rapora yazılı olarak itiraz edilmezse kesinleşir.
Rapor, dokunulmazlığın kaldırılması şeklinde ise veya 3. fıkra gereğince
itiraz edilmişse Genel Kurulda görüşülür.
Kovuşturma ertelenmiş ve bu karar Genel Kurulca kaldırılmamış ise, dönem
yenilenmiş olsa bile milletvekilliği sıfatı devam ettiği sürece ilgili hakkın-
da kovuşturma yapılamaz.
Savunma hakkı:
MADDE 134 - Dokunulmazlığın kaldırılması istenen milletvekili isterse
hazırlık komisyonda, Karma komisyonda ve Genel Kurulda kendini savunur veya bir
üyeye savundurur.
Savunma için çağrıda bulunan milletvekili davete uymazsa evrak üzerinde
karar verilir.
Son söz herhalde savunmanındır.
Dokunulmazlığının kaldırılmasını üyenin bizzat istemesi yeterli değildir.
----------------
(1) TBMM`nin 16/5/1996 tarih ve 424 sayılı Kararıyla, yedinci kısım, "Dokuzun-
cu Kısım (Yasama Dokunulmazlığı ve Üyeliğin Düşmesi)" başlığı altında Birinci
Bölüm olarak, içtüzüğün; 108,109,110 ve 111 inci madde numaraları 131,132,133,
134 üncü madde olarak teselsül ettirilmiş ve metne işlenmiştir.
İKİNCİ BÖLÜM (1)
Üyeliğin Düşmesi
Üyeliğin düşmesi:
MADDE 135 - (Yeniden düzenleme: 16/5/1996-424 S.Karar/28 md.)
İstifa eden, Türkiye Büyük Millet Meclisine seçilmeye engel bir suçtan
dolayı hüküm giyen, kısıtlanan, üyelikle bağdaşmayan bir hizmeti sürdürmekte
ısrar eden, Meclis çalışmalarına özürsüz veya izinsiz olarak biray içinde
toplam beş birleşim günü katılmayan milletvekilinin üyeliği, 136,137 ve 138 inci
maddelere göre düşer.
Üyelikten istifa, hükümlülük ve kısıtlanma:
MADDE 136 - (Yeniden düzenleme: 16/5/1996 - 424 S.Karar/28 md.)
Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeliğinden istifa eden milletvekilinin istifa
yazısının gerçekliği Başkanlık Divanınca yedi gün içinde incelenip tespit edil-
dikten sonra üyeliğinin düşmesine Genel Kurulca görüşmesiz karar verilir.
Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeliğine seçilmeye engel bir suçtan dolayı
kesin hüküm giyen veya kısıtlanan milletvekili hakkındaki kesinleşmiş mahkeme
kararının Genel Kurulun bilgisine sunulmasıyla üyelik sıfatı sona erer.
Milletvekilliği ile bağdaşmayan bir görevi sürdürme:
MADDE 137 - (Yeniden düzenleme: 16/5/1996 - 424 S.Karar/28 md.)
Anayasanın 82 nci maddesine ve kanunlarda milletvekilliği ile bağdaşmaya-
cağı belirtilen herhangi bir hizmeti veya görevi sürdürmekte ısrar eden üyele-
rin durumu Başkanlık Divanınca incelenir. Sonuç, Başkanlık Divanı kararı olarak
Anayasa ve Adalet Komisyonları üyelerinden kurulu Karma Komisyona gönderilir.
Karma Komisyon, yasama dokunulmazlıklarının kaldırılmasındaki usullere göre
durumu inceleyerek bir rapor hazırlar.
Bu rapor, Genel Kurulda görüşülür. Üyelik sıfatının düşmesi söz konusu olan
milletvekili, isterse Karma Komisyonda ve Genel Kurulda kendisini savunur veya
bir üyeye savundurur. Son söz her halde savunmanındır.
Üyeliğin düşmesi, Genel Kurulda gizli oyla karara bağlanır. Oylama, Karma
Komisyon raporu üzerindeki görüşmelerin tamamlanmasından itibaren yirmidört saat
geçmeden yapılamaz.
Milletvekillerinin devamsızlığı:
MADDE 138 - (Yeniden düzenleme: 16/5/1996-424 S.Karar/28 md.)
Bir milletvekili Meclis çalışmalarına özürsüz veya izinsiz olarak bir ay
içinde toplam beş birleşim günü katılmazsa devamsızlığı Başkanlık Divanınca
tespit edilir ve Anayasa ve Adalet Komisyonları üyelerinden kurulu Karma
Komisyona gönderilir.
Karma Komisyon, yasama dokunulmazlığının kaldırılmasındaki hükümlere göre
durumu inceler ve raporunu hazırlar.
Bu raporu görüşen Genel Kurul devamsızlık sebebiyle milletvekilliğinin
düşmesi gerektiğine üye tamsayısının salt çoğunluğu ile karar verirse, üye-
liği düşer. Üyeliğinin düşmesi istenen milletvekili isterse Karma Komisyonda
ve Genel Kurulda kendisini savunur veya bir üyeye savundurur. Son söz her halde
savunmanındır.
-------------
(1) TBMM`nin 16/5/1996 tarih ve 424 sayılı Kararıyla, "İkinci Bölüm" başlığı
altında 112,113,114 üncü maddeleri 135,136,137 ve 138 inci madde olarak
yeniden düzenlenmiş, müteakip kısımların numaraları ile madde numaraları
buna göre teselsül ettirilmiştir.
Oylama, Karma Komisyon raporu üzerindeki görüşmelerin tamamlanmasından
itibaren yirmidört saat geçmeden yapılamaz.
Bir yasama yılı içinde izinsiz veya özürsüz olarak toplam kırkbeş birle-
şimden fazla yok sayılan milletvekilinin yolluklarının üç aylığı kesilir.
ONUNCU KISIM
Oyalamalar ve seçimler
BİRİNCİ BÖLÜM
Oylamalar
Oylama şekilleri:
MADDE 139 - Oylama üç şekilde yapılır:
1. İşaretle oylama;
2. Açık oylama;
3. Gizli oylama.
İşaretle oylama üyelerin el kaldırması; tereddüt halinde ayağa kalkmaları;
beş üyenin ayağa kalkarak teklif etmesi halinde de salonda olumlu ve olumsuz
oy verenlerin ikiye bölünerek sayılmaları suretiyle yapılır.
Açık oylama, üzerinde milletvekillerinin ad ve soyadlarıyla seçim çevre-
lerinin yazılı olduğu oy pusulalarının kutuya atılması veya elektronik oyla-
ma mekanizmasının çalıştırılması yahut ad cetvelinin okunması üzerine adı oku-
nan milletvekilinin ayağa kalkarak "kabul",çekimser veya "ret" kelimelerinden
birini yüksek sesle söylemesi ve böylece açıkladığı oyunun Katip Üyelerce kayde-
dilmesi suretiyle olur.
Oy pusulalarının toplanması kürsüde bulunan bir kutuya oy pusulalarının
atılması suretiyle olabileceği gibi kutuların özel görevliler tarafından sıralar
arasında dolaştırılması suretiyle de yapılabilir. Açık oylama şekillerinden bi-
rine başvurulması, Genel Kurulun kararına bağlıdır.
Gizli oylama, üzerinde hiçbir işaret bulunmayan yuvarlakların kürsüden ku-
tuya atılması suretiyle yapılır.
Beyaz yuvarlak olumlu, yeşil yuvarlak çekimser ve kırmızı yuvarlak olumsuz
oy anlamına gelir.
İşaretle oylamanın yapılacağı haller:
MADDE 140 - Anayasada, kanunlarda ve İçtüzükte açık veya gizli oylama ya-
pılmasının zorunlu olduğu belirtilmeyen bütün hususlarda kaide olarak işaret
oyuna başvurulur.
İçtüzükte işaret oyuyle halledileceği belirtilen hususlarda, oylamaların
işaretle yapılması zorunludur.
İşaretle oylamada usul:
MADDE 141 - İşaret oyuna başvurulması gereken hallerde Başkan oylama yapı-
lacağını bildirerek önce oya sunulan hususu kabul edenlerin, sonra kabul etme-
yenlerin el kaldırmasını ister.
Katip Üyeler, kendi oylarını Genel Kuruldaki oyların sayımı bittikten sonra
Başkana bildirirler.
Oylama sonucu, Başkan tarafından Genel Kurula "kabul edilmiştir" veya
"kabul edilmemiştir" denmek suretiyle ilan olunur.
İşaretle oylama sırasında oya sunulan hususun lehinde ve aleyhinde el
kaldıranları, Başkan ile Katip Üyeler beraberce sayarak tespit ederler. Ara-
larında anlaşamadıkları veya oyları tespit edemedikleri hallerde, Başkan, oy-
lamanın ayağa kalkmak suretiyle tekrarlanacağını bildirir.
Ayağa kalkmak suretiyle oylamaya başvurulmasından hemen sonra bir arada
ayağa kalkan beş milletvekili sonucun açıkça anlaşılmadığı gerekçesiyle oyla-
manın tekrarlanmasını isterlerse, oylama salonda ikiye bölünmek suretiyle yeni-
den yapılır.
Açık oylamanın zorunlu olduğu haller:
Madde 142 - Genel ve katma bütçe kanun tasarıları, bu kanunlara ilişkin
ek tasarılarla değişiklik tasarıları, genel ve katma bütçeli daireler için
ek ödenek veya olağanüstü ödenek verilmesi hakkındaki kanun tasarıları, bu ka-
nunlara ilişkin değişiklik tasarıları, bu kanunlarda bölümler arasında aktar-
ma yapılmasına dair kanun tasarıları ile Türkiye Büyük Millet Meclisi Bütçesi-
nin değiştirilmesi hakkında verilen Kanun teklifleri, geçici olarak harcama ya-
pılmasına ve gelir toplanmasına yetki veren kanun geçici olarak harcama yapıl-
masına ve gelir toplanmasına yetki veren kanun tasarılarının tümü; vergi, resim
ve harçlar konmasına, kaldırılmasına, eksiltilmesine veya artırılmasına dair
kanun tasarısı ve tekliflerinin tümü; kesinhesap kanunu tasarıları, genel ve
katma bütçeli dairelere bağlı döner sermayeler hesaplarının onaylanmasına dair
kanun tasarılarının tümü; milletlerarası andlaşmaların onaylanması; bu andlaş-
malara katılma veya bu andlaşmaların belli hükümlerinin yürürlüğe konması hak-
kındaki katılma bildirilerinin yapılmasının uygun bulunması hakkındaki kanun
tasarılarının tümü; uzun vadeli kalkınma planı tasarısının tümü, Anayasanın
değiştirilmesine dair kanun tekliflerinin her bir maddesiyle tümü ve bu İç-
tüzüğün emredici hükümleriyle belirtilen diğer hususların oylanması açık oy-
lama ile yapılır.
Açık oylama istemi:
MADDE 143 - Anayasa, kanunlar ve İçtüzük gereğince işaret oyuna yahut gizli
oya başvurulması zorunlu olmayan hallerde açık oylama yapılması en az onbeş
milletvekilinin yazılı istemine bağlıdır.
Bu husustaki önergelerin, oylamaya geçilmeden önce Başkanlığa verilmiş
olması gereklidir. Başkan, oylamaya geçmeden önce, açık oy istemi olduğunu bil-
dirir ve önerge sahiplerinden en az onbeşinin Genel Kurul salonunda bulunup
bulunmadığını tespit eder.
Oylamaya ilk olarak açık oy isteminde bulunan üyelerden başlanır. Önerge
sahiplerinden en az onbeşi Genel Kurul salonunda bulunmaz veya noksan imza her-
hangi bir milletvekili tarafından kabul edilmez veya oylamaya katılmazlarsa,
açık oylama istemi düşer.
Açık oylama önergesinde imzası bulunanlardan en az onbeş milletvekilinden
herhangi birinin oyunu kutuya atmadığı tasnif sonunda anlaşılırsa, yapılan oyla-
ma, işaret oyu niteliğinde işlem görür.
Açık oylama sırasında basılı oy pusulası bulunmayan milletvekili bir be-
yaz kağıt üzerine adını ve seçim çevresini yazıp imzalamak suretiyle oyunu
kullanabilir.
Açık oylamanın sonuçlanması:
MADDE 144 - Açık oylamada oylama işleminin sona erdiği Başkanlıkça bildi-
rildikten sonra, hiçbir milletvekili oyunu kullanamaz.
Oyların sayımı ve dökümü Katip Üyelerce yapılır ve tutanakla tespit edi-
len sonuç aynı oturumda Başkan tarafından ilan olunur.
Birden fazla açık oylamanın bir arada yapılması:
MADDE 145 - Birden fazla husus hakkında açık oylama yapılması gerekiyorsa,
açık oylama işlemleri, oy pusulalarının değişik kutulara aynı zamanda atılma-
sı suretiyle de yapılabilir.
Başkanın gerekli görmesi halinde açık oylama oturumun sonuna veya haftanın
belli bir gününe bırakılabilir. Ancak, muhtevası itibariyle çelişki doğurması
muhtemel maddeler ayrı ayrı oylanır.
Karar yeter sayısı:
MADDE 146 - Oya konulan bütün hususlar, anayasada, kanunlarda veya İçtü-
zükte ayrıca hüküm yoksa, toplantıya katılan milletvekillerinin salt çoğunlu-
ğuyle kararlaştırılır. Salt çoğunluk belli bir sayının yarısından az olmayan
çoğunluktur.
İşaretle oylamada olumlu oylar, olumsuz oylardan fazlaysa, oya konan hu-
sus kabul edilmiş; aksi halde, reddedilmiş olur. Genel Kurulda bulunup da oya
katılmayanlar yeter sayıya dahil edilirler.
Gizli oylama:
MADDE 147 - Anayasa veya kanun gereğince açık oylamanın zorunlu bulunduğu
hallerde veya İçtüzüğün işaret oyuyle hallinin zorunlu olduğunu belirttiği ko-
nularda yahut açık oylamanın İçtüzük uyarınca istem üzerine yapıldığı haller-
de, gizli oylama yapılmaz.
Yukarıdaki fıkrada yazılı haller dışında gizli oylama yapılabilmesi için
yirmi milletvekilinin bir önerge ile, gizli oylama yapılmasını istemesi ve
bu istemin Genel Kurulca kabulü lazımdır. Karar görüşmesiz işaret oyuyla alı-
nır. (1)
Gizli oylama usulü:
MADDE 148 - Milletvekillerine, beyaz, yeşil ve kırmızı renkte üç yuvarlak
birden verilir. Bunlardan oy olarak kullanılacak yuvarlak, bunun için göste-
rilen kutuya atılır. Diğer iki yuvarlak ayrıca belirtilen yere bırakılır.
Oylamanın manasının belirtilmesi:
MADDE 149 - Gereken hallerde Başkan oylamadan önce verilecek oyların ne
anlama geldiğini kısaca belirtebilir.
Her oylamadan önce milletvekilleri zil çalınmak suretiyle çağırılır.
----------------------------
(1) TBMM`nin 16/5/1996 tarih ve 424 sayılı Kararıyla, bu maddede yeralan
"onbeş" sayısı, "yirmi" olarak değiştirilmiş ve metne işlenmiştir.
İKİNCİ BÖLÜM
Seçimler
Seçimlerde usul:
MADDE 150 - Genel Kurul ve komisyonlarda seçimler, kanun ve içtüzükle
belirtilmiş başka bir usul yoksa, alfabe sırasıyle adları okunan milletve-
killerinin oylarını kürsüdeki kutuya atmaları suretiyle yapılır.
Sayım ve döküm işi ad çekmek suretiyle tespit edilecek beş üyeli bir
tasnif komisyonu tarafından yerine geterilir. Bu komisyonun oylama sonuçla-
rına ait raporu, aynı oturumda Başkan tarafından Genel Kurula açıklanır.
Seçimlerde milletvekilleri zil çalma suretiyle çağırılır.
ONBİRİNCİ KISIM
Devam ve İzin
Devamsızlık ve İzin:
MADDE 151 - Genel Kurulda veya komisyonlarda yapılan yoklama veya açık
oylamalarda özürsüz ve izinsiz olarak bulunmayan milletvekili o birleşimde
yok sayılır.
Başkan yazıyla başvuran bir milletvekiline on günü aşmamak üzere izin
verebilir.
Daha uzun süreli izinler için, Başkanlık Divanının sunuşlar arasında yer
alacak teklifi üzerine, Genel Kurul, görüşmesiz ve işaretle oylama suretiyle
karar verir.
Devamsızlık cetveli:
MADDE 152 - Başkanlık Divanı milletvekillerinin Genel Kurul veya komisyon
çalışmalarına katılmadığı günleri gösterir bir cetvel düzenleyerek bu cetvelin
ilgili üyelere ait kısımlarını özel surette kendilerine gönderir.
Cetvele itirazı olan milletvekili aldığından başlayarak yedi gün içinde
yazı ile itiraz edebilir.
Başkanlık Divanı itirazı inceler; gerekiyorsa ilgili üyeden bilgi ve belge
ister, bundan sonra varacağı sonuca göre devamsızlık cetveli yayımlar.
Devamsızlık cetveli bir yasama yılı içinde en az üç defa yayımlanır.
Devamsızlığın mücyyidesi:
MADDE 153 - Bir yasama yılı içinde izinsiz ve özürsüz olarak toplam kırkbeş
birleşimden fazla yok sayılan milletvekilinin yolluklarının üç aylığı kesilir.
İki ay için izin alanların ödenek ve yollukları :
MADDE 154 - Bir yasama yılı içinde aralıksız olarak iki ay veya daha fazla
izin almış olan milletvekillerine ödenek ve yolluklarının verilebilmesi, Genel
Kurulun kararına bağlıdır. Genel Kurul, bu konudaki kararını, Başkanlık Divanı-
nın sunuşlar arasında yer alacak teklifi üzerine görüşmesiz ve işaretle oylama
suretiyle verir.
ONİKİNCİ KISIM
Tutanaklar
Tutanak nevileri, tutulması ve tutanakta düzeltme :
MADDE 155 - Genel Kurulda, tam ve özet olmak üzere, iki türlü tutanak tutu-
lur.
Tam tutanak, ses alma makinasının yardımıyle stenolar ve İçtüzüğün gerektir-
diği hallerde Katip Üyeler tarafından tutulur.
Bunlar, tutanak dergisinde yayımlanır.
Tam tutanağın bastırılıp dağıtılmasından başlayarak on beş gün içinde ilgi-
liler, gereken düzeltmelerin yapılması için Başkanlığa yazıyla başvurabilirler.
Bu başvurma üzerine, Başkanlık Divanı, gereken incelemeyi yapar. Başkanlık
Divanı düzeltme istemini haklı görürse, bir düzeltme yayımlanır ve ait olduğu
tutanak dergisine eklenir.
Bir yasama yılının son birleşiminin tutanak özeti Katip Üyeler tarafından
hemen orada yazılarak o birleşimin sonunda okunur.
Bu halde düzeltmeler okunma sonunda yapılır.
Son birleşim tutanağında milletvekilleri tarafından yapılacak düzeltmeler
ilk çıkacak Resmi Gazete`de yayımlanır.
ONÜÇÜNCÜ KISIM
Disiplin cezaları
Disiplin cezalarının nevileri :
MADDE 156 - Milletvekillerine verilebilecek disiplin cezaları şunlardır :
1. Uyarma;
2. Kınama;
3. Meclisten geçici olarak çıkarma.
Uyarma :
MADDE 157 - Uyarma cezasını gerektiren haller şunlardır :
1. Söz kesmek;
2. Süküneti ve çalışma düzenini bozmak;
3. Şahsiyatla uğraşmak.
42 - 1
Uyarma cezasının verilmesi :
MADDE 158 - Uyarma cezası verilmesinin gereğini takdir ve yerine getirme
yetkisi, Başkana aittir.
Uyarma cezası alan milletvekili kendisini savunmak için söz isterse, bu
üyeye oturumun veya birleşimin sonunda söz verilir. Başkan, gerekirse, daha ön-
ce söz verebilir.
Başkan, milletvekilinin açıklamasını yeterli görmezse, uyarma cezasını kal-
dırmaz; yeterli görürse, uyarma cezasını kaldırdığını bildirir.
Bir milletvekili aynı birleşimde iki defa uyarma cezası alırsa, durum, tuta-
nak özetinde belirtilir.
Söz söylemekten yasaklama :
MADDE 159 - Aynı birleşimde iki defa uyarma cezası alan milletvekilinin o
birleşimin sonuna kadar söz söylemesi Başkanın teklifi üzerine, Genel Kurulca
görüşmesiz ve işaret oyu ile yasaklanabilir.
Kınama :
MADDE 160 - Kınama cezasını gerektiren haller şunlardır :
1. Aynı birleşimde iki kere uyarma cezası aldığı halde bunu gerektiren hare-
ketten vazgeçmemek;
2. Bir ay içinde üç kere uyarma cezasına uğramış olmak;
3. Kaba ve yaralayıcı sözler sarf etmek ve hareketler yapmak;
4. Saldırıda bulunmak;
5. Mecliste gürültü ve kavgaya sebebolmak veya Meclisin görevini yerine ge-
tirmesini önlemek için toplu bir harekete girişilmesine önayak olmak.
Meclisten geçici çıkarma :
MADDE 161 - Meclisten geçici olarak çıkarma cezası aşağıdaki hallerde
verilir :
1. Aynı birleşim sırasında üç kere kınama cezasına uğramak;
2. Bir ay içinde beş kere kınama cezası almak;
3. Görüşmeler sırasında Cumhurbaşkanına, Türkiye Büyük Millet Meclisine,
Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanına ve Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlık
Divanlarına, Başkanlık görevini yerine getiren Başkanvekiline hakarette bulun-
mak, sövmek veya onları tehdit etmek yahut Türkiye Cumhuriyetine veya onun
Anayasa düzenine sövmek;
4. Görüşmeler sırasında halkı veya Devlet kuvvetlerini yahut kamu organ,
kuruluş ve görevlilerini kanun dışı hareketlere, ayaklanmaya veya Anayasa hüküm-
lerini bozmaya teşvik veya tahrik etmek;
5. Türkiye Büyük Millet Meclisi bina, bahçe ve arsaları içine silahlı olarak
girmek;
6. Meclis yapıları yahut eklentileri içinde yasak bir eylemde bulunmak.
42 - 2
Meclisten geçici çıkarma cezasının sonuçları :
MADDE 162 - Meclisten geçici olarak çıkarma cezası, en çok üç birleşim için
verilir.
Bu ceza, verilir verilmez derhal yerine getirilir. Bu cezaya uğrayan millet-
vekili cezasının yerine getirilmesine karşı gelirse, Başkan, oturumu derhal ka-
patarak o milletvekilinin salondan çıkartılmasını İdare Amirlerinden ister.
Bu cezaya çarptırılan milletvekili, Türkiye Büyük Millet Meclisinin Genel
Kurul, komisyon, Başkanlık Divanı ve Danışma Kurulu çalışmalarına cezası süre-
since katılamaz.
Disiplin cezalarında savunma ve özür dileme :
MADDE 163 - Kınama ve geçici olarak Meclisten çıkarma cezaları Başkanın tek-
lifi üzerine Genel Kurulca görüşmesiz, işaret oyu ile kararlaştırılır.
Böyle bir cezaya uğratılması teklif edilen milletvekilinin savunmasını yap-
mak yahut bunu bir arkadaşına yaptırmak hakkıdır.
Kınama ve geçici olarak Meclisten çıkarma cezaları, tutanak özetine geçiri-
lir.
Geçici olarak Meclisten çıkarma cezasına uğrayan bir milletvekili izin alıp
kürsüden açıkça af dilerse Meclise girmek hakkını kazanır.
Disiplin cezaları Bakanlar Kurulu üyeleri hakkında da uygulanır.
ONDÖRDÜNCÜ KISIM
Kolluk işleri
Kolluk tedbirleri :
MADDE 164 - Başkan, Türkiye Büyük Millet Meclisine ait bina, bahçe ve arsa-
ların iç ve dış güvenliğiyle ilgili tertip ve tedbirleri almakla yükümlüdür.
Muhafız taburu ile güvenlik kuvveti, ancak Başkanın emri altındadır.
Silah taşıma yasağı :
MADDE 165 - Türkiye Büyük Millet Meclisi bina, bahçe, arsa ve eklerine si-
lahla girmek yasaktır. Muhafız taburu ile emniyet kuvvetlerindeki görevlilerle
Başkanın istemi üzerine çağırılan silahlı kuvvetler ve güvenlik kuvvetleri men-
supları hakkında bu hüküm uygulanmaz.
Bu hükme aykırı hareket edenler Başkanlıkça derhal dışarı çıkartılır.
Çalışma salonlarına girme yasağı ve ziyaretçiler :
MADDE 166 - Genel Kurul salonu ile komisyon odalarına Türkiye Büyük Millet
Meclisi üyelerinden, Meclis memur ve hizmetlilerinden, Hükümetin iş için gön-
derdiği memurlardan ve çağırılan uzmanlardan başka kimselerin girmesi yasaktır.
Girenler Başkanlıkça dışarı çıkartılır.
Ziyaretçilerin ziyaret usulleri bir yönetmelik ile düzenlenir.
42 - 3
T.B.M.M. eski üyeleri :
MADDE 167 - (Değişik : 14.6.1973 - 586 S.Karar/1 md.)
Türkiye Büyük Millet Meclisi eski üyeleri, yasama, ödenek ve yolluk, Genel
Kurul ve parti grup toplantılarına girme hakları dışında kalan ve Türkiye Büyük
Millet Meclisi üyelerine tanınan bütün haklardan yararlanırlar.
Basın :
MADDE 168 - Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Kurul ve komisyonlarındaki
çalışmaları takibedecek basın ve yayın mensuplarına, Başkanlıkça özel bir giriş
kartı verilir. Bu kartı taşımıyan basın ve yayın mensupları, Türkiye Büyük Mil-
let Meclisinde basına ayrılan yerlere giremezler. Bu özel kartlarla ilgili
esaslar, Başkanlık Divanınca kararlaştırılır.(1)
Türk ve yabancı basın ve yayın mensuplarına özel dinlenme locaları ve çalış-
ma büroları ayrılması, Meclis binasının diğer kısımlarına girebilmeleri ve basın
ve yayın mensuplarına ilişkin sair hususlar, Başkanlık Divanınca hazırlanacak
bir yönetmelik ile düzenlenir.
Dinleyiciler :
MADDE 169 - Dinleyiciler, birleşimin devamı süresince kendilerine ayrılan
yerlerde sükünet içinde oturmak zorundadırlar.
Dinleyiciler görüşmelerde, kabul veya ret yönünde söz, alkış yahut herhangi
bir hareketle kendi düşüncelerini ortaya koyamazlar.
Bu yasağa uymayanlar, o yerin düzenini korumakla görevli olanlar tarafından
hemen dışarı çıkarılırlar.
T.B.M.M. içinde suç işlenmesi :
MADDE 170 - Türkiye Büyük Millet Meclisi bina, bahçe ve arsaları içinde
milletvekillerinden ve Bakanlar Kurulu üyelerinden başka bir kimse bir suç işler
ve bu suç savcılığın kendiliğinden kovuşturma açamıyacağı fiillerden olursa,
görevliler sanığı dışarı çıkartır.
Eğer suç, savcılığın kendiliğinden kovuşturma açabileceği fiillerden ise,
sanık hemen savcılığa teslim edilir.
Türkiye Büyük Millet Meclisi üyelerinin suç işlemeleri halinde Anayasanın
83 üncü maddesindeki hükümlere göre işlem yapılır. (2)
ONBEŞİNCİ KISIM
Türkiye Büyük Millet Meclisinin içhizmetleri
BİRİNCİ BÖLÜM
İdari işler
İçhizmetlere dair mevzuat :
MADDE 171 - Türkiye Büyük Millet Meclisinin içhizmetleri, Kanunlara ve bu
İçtüzüğe uygun olarak yürütülür.
-------------
(1) TBMM`nin 16/5/1996 tarih ve 424 sayılı Kararıyla, bu maddede yeralan "Cum-
huriyet Senatosu Başkanlık Divanıyla anlaşmak suretiyle" ibaresi metinden
çıkarılmıştır.
(2) TBMM`nin 16/5/1996 tarih ve 424 sayılı Kararıyla, bu maddede yeralan "Ana-
yasanın 79 uncu maddesi ibaresi, "Anayasanın 83 üncü maddesi olarak değiş-
tirilmiş ve metne işlenmiştir.
42 - 4
Anayasa`ya kanuna ve İçtüzüğe uygun olmak şartiyle Başkanlık Divanı,
Türkiye Büyük Millet Meclisinin içhizmetlerine ait olmak üzere düzenleyici ka-
rarlar alabilir. (1)
Türkiye Büyük Millet Meclisinin heyetle temsili :
MADDE 172 - Türkiye Büyük Millet Meclisinin temsil edilmesi gereken yurt
içindeki törenlerde, Başkan veya Başkanlık Divanı Üyeleri Türkiye Büyük
Millet Meclisi adına hazır bulunur.
Böyle bir törene Türkiye Büyük Millet Meclisi adına bir heyet gönderilmesi
gerektirdiği takdirde, bu heyet üyelerinin sayısı, Başkan tarafından tespit edi-
lir. Bu heyetle her siyasi parti grubundan en az bir milletvekili bulunur. Bu
heyete, Başkan veya göstereceği Başkanvekillerinden birisi başkanlık eder.
T.B.M.M. kitaplığından faydalanma :
MADDE 173 - Türkiye Büyük Millet Meclisi Kitaplığından faydalanma şartları,
Başkanlık Divanınca onaylanacak bir yönetmelikle düzenlenir.(2)
İKİNCİ BÖLÜM
Milletvekilliği ile ilgili belgeler ve işaretler
Hal tercümesi varakası :
MADDE 174 - Milletvekilleri Meclise katıldıkları ilk günlerde Başkanlığa
birer hal tercümesi varakası verirler.
Bu varakada milletvekilinin :
1. Soyadı ve adı;
2. Baba adı;
3. Doğduğu tarih ve yer;
4. İkametgahı;
5. Tahsil derecesi; bildiği yabancı diller; varsa ihtisası, ilmi rütbeleri,
madalya ve nişanları ile eserleri;
6. Mesleği;
7. Evli olup olmadığı; eşinin adı; varsa çocuklarının sayısı ve adları;
İle gerekli diğer hususlar yazılır.
Sonradan olacak değişiklikler, milletvekili tarafından yazıyla Başkanlığa
bildirilir.
Türkiye Büyük Millet Meclisi üyesi olmıyan bakanlar da, bu madde hükümleri-
ne tabidirler.
Milletvekilleri ayrıca, kanunlar gereğince doldurmaları gereken diğer bel-
geleri ve mal bildirimini Başkanlığa verirler.
------------------
(1) TBMM`nin 16/5/1996 tarih ve 424 sayılı Kararıyla, bu fıkranın son cümlesi
ile "Sırf" kelimesi metinden çıkarılmıştır.
(2) TBMM`nin 16/5/1996 tarih ve 424 sayılı Kararıyla, bu maddede yeralan
"Türkiye Büyük Millet Meclisi Kitaplık Karma Komisyonunca hazırlanıp
Millet Meclisi ve Cumhuriyet Senatosu" ibaresi metinden çıkarılmış;
"Divanlarınca" kelimesi "Divanınca" şeklinde değiştirilmiş ve metne
işlenmiştir.
42 - 5
Tanıtıcı belgeler :
MADDE 175 - Milletvekillerine, bir kimlik cüzdanı, rozet, hamail ve bin-
dikleri vasıtayı tanıtıcı plaka veya işaret verilir.
Milletvekilliğiyle ilgili belge ve işaretlerin nitelikleriyle nerelerde
kullanılacağı, Başkanlık Divanınca yapılacak bir yönetmelikte tespit olunur.
Eski milletvekillerine de rozet ve şekli Başkanlık Divanınca tespit edi-
lecek ayrı bir kimlik cüzdanı verilir.
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
Mali işler
Türkiye Büyük Millet Meclisi Bütçesinin hazırlanması :
MADDE 176 - Türkiye Büyük Millet Meclisi Bütçe tasarısı İdare Amirleri
tarafından hazırlanıp Başkanlığa sunulur. Bütçe tasarısı Başkanlık Divanınca
incelenerek son şeklini alır.
Türkiye Büyük Millet Meclisi Bütçesinin sadece Türkiye Büyük Millet Mecli-
si hizmetlerine dair maddelerinden yapılacak harcamalarla ilgili verile emirle-
ri, Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanı tarafından imzalanır.
Hangi verile emirlerinin kendi yerine İdare Amirleri tarafından imzalanaca-
ğını, Başkan takdir eder.
Bina, bahçe ve arsaların yapım, imar ve onarımı hakkındaki kararlar, Başkan-
lık Divanınca alınır.
Harcamaların denetimi :
MADDE 177 - Hesapları İnceleme Komisyonu, Genel Kurulca kabul edilen Türkiye
Büyük Millet Meclisi Bütçesiyle Meclise bağlı bütçelerin tatbikatına nezaret
eder.
Saymanlığın denetlenmesi yılda altı defadan az olamaz.
Komisyon,söz konusu incelemelerinin sonucunu bir raporla Genel Kurula sunar.
Harcamaların vize edilmesi :
MADDE 178 - Verile emirleri, Hesapları İnceleme Komisyonu Denetçi Üyesi ta-
rafından harcamanın yapılmasından önce vize edilir.
Denetçinin özürlü olması halinde, bu görevi, komisyonun sözcüsü yapar.
Hesapları İnceleme Komisyonu Denetçi Üyesi veya onun izinli veya özürlü ol-
ması halinde Sözcüsü, tatil ve araverme sırasında Ankara`da bulunur.
Eşya ve demirbaşların denetlenmesi :
MADDE 179 - Türkiye Büyük Millet Meclisi eşya ve demirbaş defterleri,
Türkiye Büyük Millet Meclisi İdare Amirleri tarafından tutulur ve Hesapları
İnceleme Komisyonuna sunulur.
42 - 6
Komisyon, mevcut eşya ve demirbaşları, kurul halinde denetler ve bahis konu-
su defterleri inceliyerek, raporunu, Genel Kurula sunar.
Kesinhesap:
MADDE 180 - Hesapları İnceleme Komisyonu, her mali yılın sonunda, Türkiye
Büyük Millet Meclisine ait geçen yıl bütçesinin kesinhesabını bir raporla bir-
likte Genel Kurula sunar.
Genel Kurul bu rapora bilgi edinmekle yetinir.
ONALTINCI KISIM
Çeşitli hükümler
İçtüzüğün değiştirilmesi:
MADDE 181 - İçtüzükte değişiklik yapılmasını öngören teklifler,Millet vekil-
lerince yapılabilir. Bunlar hakkında Kanun teklifleri hakkındaki hükümler uygu-
lanır.
Bu teklifler, Anayasa Komisyonunda incelendikten sonra, bu komisyonun raporu
esas olmak üzere, Genel Kurulda görüşülür ve sonuçlandırılır.
Anayasa Komisyonu, İçtüzükte gördüğü boşluk ve aksaklıkları ve bunların dol-
durulması ve düzeltilmesi için uygun gördüğü tedbirleri,bir rapor halinde Meclis
Başkanlığına sunar. Bu rapordaki görüşler Başkanlık Divanınca da benimsenirse,
Meclis Başkanı İçtüzükte gerekli değişiklik tekliflerinin yapılması için Genel
Kurulu uyarır.
İçtüzük değişiklikleri, Türkiye Büyük Millet Meclisi kararı olarak Resmi
Gazete`de yayımlanmakla yürürlüğe girer; kararda, ileriye ait başkaca bir yürür-
lük tarihi de gösterilebilir.
Türkiye Büyük Millet Meclisi kararlarının yayımlanması ve yürürlüğe girmesi:
MADDE 182 - Bu İçtüzükte bahis konusu Başkanlık Divanı tarafından hazırlanan
yönetmelikler ve düzenleyici kararlar Resmi Gazete`de yayımlanmakla yürürlüğe
girer; kararda ileriye ait başkaca bir yürürlük tarihi de gösterilebilir.
Meclis kararları ile Meclisin yaptığı seçimlerin sonuçlarından ve Başkanlık
Divanı kararlarından hangilerinin Resmi Gazete`de yayımlanacağı Başkanlık Diva-
nının hazırlayacağı bir yönetmelikte belirtilir.
Sürelerin tatil sırasında işlememesi:
MADDE 183 - Bu İçtüzükte gösterilen süreler, aksi Anayasa, kanun veya İçtü-
zükte belirtilmedikçe, tatil sırasında işlemez.
42 - 7
ONYEDİNCİ KISIM
Son hükümler
Dahili Nizamnamenin yürürlükten kalkması:
MADDE 184 - Anayasa`nın 3. geçici maddesi gereğince Türkiye Büyük Millet
Meclisinde uygulanan 1 Kasım 1956 tarihli Türkiye Büyük Millet Meclisi Dahili
Nizamnamesi işbu Tüzüğün yürürlüğe girmesi tarihinde yürürlükten kalkar.
Yürürlük tarihi:
MADDE 185 - Bu İçtüzük, 1 Eylül 1973 tarihinde yürürlüğe girer.
Yürütme:
MADDE 186 - Bu İçtüzük, Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından yürütülür.
42 - 8
42 - 9
5/3/1973 TARİH VE 584 SAYILI T.B.M.M KARARI İLE YÜRÜRLÜĞE KONULAN
İÇ TÜZÜĞE EK VE DEĞİŞİKLİK GETİREN KARARIN YÜRÜRLÜĞE GİRİŞ
TARİHLERİNİ GÖSTEREN ÇİZELGE
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Ek ve Değişiklik Getiren
Meclis Kararının
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Farklı Tarihte
Tarihi Numarası Yürürlüğe Giren Yürürlüğe
Maddeleri Giriş Tarihi
------------------------------------- -------------------------- -----------------------
14.6.1973 586 -- 1.9.1973
17.3.1977 641 -- 24.3.1977
4.4.1977 643 -- 4.4.1977
19.9.1978 674 -- 19.9.1978
20.2.1992 163 -- 22.2.1992
16.5.1996 424 -- Yayım tarihi
olan 24.5.1996
tarihini izleyen
aybaşında.
7.2.2001 713 -- 9/2/2001
Bugünün tarihi: 07/08/2025 21:35:32