DAVA VE KARAR : Taraflar arasındaki "kıdem tazminatı farkının ödenmesi" davasından dolayı yapılan yargılama sonunda; SOMA İş Mahkemesi'nce davanın reddine dair verilen 30.6.1992 gün ve 1991/115 E.1992/63 K. sayılı kararın incelenmesi davacı vekili tarafından istenilmesi üzerine,

Yargıtay 9. Hukuk Dairesi'nin 26.1.1993 gün ve 1992/12133 E.1993/963 K.sayılı ilamı;

( ... Davacı, davalıya ait işyerinde 15.11.1964 tarihinde çalışmaya başlamış ve 1.8.1968 tarihinde işyerinden ayrıldıktan takriben 3 ay sonra 25.1.1969 tarihinde askere gitmiştir. Daha sonra askerliği müteakip 1.2.1971 tarihinde tekrar aynı işyerinde çalışmaya başlamış ve 11.7.1991 tarihinde emeklilik süresini doldurması nedeniyle davalı idare tarafından hizmet akti feshedilmiş, davacı işçi de bir gün sonra, 12.7.1991 tarihinde SSK.ya başvurarak tahsis talebinde bulunmuştur.

Öncelikle belirtmek gerekirki, davacı davalıya ait işyerinde askerlikten önceki dönemde geçen hizmetlerinin kıdem tazminatı hesabında değerlendirilmesi gerekir. Gerçekten, 1475 sayılı İş Kanunu'nun 14. maddesinin ikinci fıkrasına göre, işçilerin hizmet aktinin devam etmiş veya fasılalarla yeniden akdedilmiş olmasına bakılmaksızın aynı işverenin işyerlerinde çalıştıkları sürelerin kıdem tazminatı hesabında gözönünde tutulması gerekir.

Öte yandan davacının hizmet akdi son kez işveren tarafından emeklilik süresini doldurması nedeniyle sona erdirilmiş ve bir gün sonrada davacı ilgili kurumdan emeklilik isteğinde bulunmuştur. Bu durumda davacının emeklilik hakkını elde ettiğini bildiği işverenlikçe, emeklilik nedeniyle hizmet akdinin feshedilmiş olduğunun kabulü gerekir. Hal böyle olunca borçlanılan askerlik süresi de kıdem tazminatı hesabında dikkate alınmalıdır. Dairemizin son uygulamalan bu doğrultudadır. 0 halde, karar bozulmalıdır... ) gerekçesiyle bozularak dosya yerine geri çevrilmekle yeniden yapılan yargılama sonunda mahkeme'ce önceki kararda direnilmiştir.

YARGITAY HUKUK GENEL KURULU KARARI:

Hukuk Genel Kurulu'nca mcelenerek direnme kararının süresinde temyiz edildiği anlaşıldıktan ve dosyadaki kağıtlar okunduktan sonra gereği görüşüldü:

Davacı, Ahmet Tekin, davalı idareye ait işyerinde 15.11.1964-1.8.1968 tarihleri arasında çalıştıktan sonra askere gittiğini, 25.1.1969 tarihinden 1.11.1970 tarihine kadar süren askerlik hizmeti sonünda 1.2.1971 tarihinde tekrar aynı işyerinde çalışmaya başladığını ve bu çalışmasını hizmet akdinin emeklilik hakkını kazandığı gözönünde tutularak davalı tarafından feshedildiği 11.7.1991 tarihine kadar sürdürdüğünü, askerlikten önceki çalışması ile borçlandığı askerlik süresinin kıdem tazminatı hesabında dikkate alınmadığını iddia ederek noksan ödenen tazminatın hüküm altına alınmasını istemiştir.

Açıkça görüldüğü gibi, kıdem tazminatı farkı isteği iki nedene dayandırıldığı için bunların her biri üzerinde ayrı ayn durulması gerekmiştir:

1- Davacı askerlikten önce 2 yıl 5 ay 14 gün aynı işyerinde çalıştığını ileri sürdüğüne göre, öncelikie bu sorun çözüme kavuşturulmalıdır. 1475 sayılı İş Kanunu'nun 14. maddesinin ikinci fıkrasında, "işçilerin kıdemjeri, hizmet akdinin devam etmiş veya fasılalarla yeniden akdedilmiş olmasına bakılmaksızın aynı işverenin bir veya değişik işyerlerinde çalıştıklan süreler gözönüne alınarak hesaplanır" denilmektedir. Yerel Mahkeme'ce bu konu üzerinde hiç durulmamış ve dolayısıyle de hiçbir araştırma, inceleme ve değerlendirme yapılmamıştır. Özel Dairenin bozma kararında da değinilen bu uyuşmazlık konusunun dikkate alınmamış olması isabetsizdir.

2- Taraflar arasındaki öteki uyuşmazlık konusu, borçlanılan askerlik süresinin kıdem tazminatı hesabında gözönünde tutulup, tutulmayacağı sorununa ilişkindir. Bu konuda isabetli bir sonuca varabilmek için, 1475 sayılı İş Kanunu' nun 14. maddesinin ilgili hükümlerinin dikkate alınması gerekir. Anılan maddenin birinci fıkrasında hizmet sözleşmesinin kıdem tazminatına hak kazandıran sona erme halleri arasında işçilerin bağlı bulundukları kanunla kurulu kurum ve sandıklardan yaşlılık, emeklilik veya malüllük aylığı yahut toptan ödeme almak amacıyla hizmet akdini feshetme hali düzenlenmiştir. Uygulamada askerlik borçlanması sorununun çözümünde temel alınan aynı maddenin dördüncü fıkrasında da, "T.C. Emekli Sandığı Kanunu ve Sosyal Sigortalar Kanununa veya yalnız Sosyal Sigortalar Kanununa tabi olarak sadece aynı yada değişik kamu kuruluştarında geçen hizmet sürelerinin birleştirilmesi suretiyle Sosyal Sigortalar Kanununa göre yaşlılık veya malüllük aylığına yada toptan ödemeye hak kazanan işçiye, bu kamu kuruluşlarında geçirdiği hizmet sürelerinin toplamı üzerinden son kamu kuruluşu işverenince kıdem tazminatı ödenir" kuralına yer verilmiştir. 14. maddenin bu hükümleri birlikte gözönündç tutulduğu takdirde, değişik kamu kuruluşlannda ve bu arada askerlikte geçen hizmet sürelerinin birleştirilmesi, kıdem tazminatının ödeneceği tüm haller hakkında değil, ışçinin sadece yaşlılık veya malüllük aylığı yada toptan ödeme almak amacıyla hizmet akdini feshetmesi halinde söz konusu olabilecektir. Şayet hizmet akdi 14. maddesinin dördüncü fıkrasında belirtilen şekilde feshedilmemiş ise, borçlanılan askerlik süresinin kıdem tazminatı hesabında nazara alınması olanağı yoktur. Yargıtay 9. Hukuk Dairesinin ve Hukuk Genel Kurulu'nun yerleşik görüş ve uygulaması da bu doğrultudadır ( 9.H.D. 26.10.1993, 1993/14550- 15278;, HGK. 14.2.1990, 1989/9-683-1990/71 sayılı kararları ).

Bu genel açıklamadan sonra davacının durumuna gelince, taraflar arasındaki hizmet akdi, İş Kanunu'nun 13. maddesi uyarınca ihbar ve kıdem tazminatları ödemek suretiyle feshedilmiştir. Davacı işçinin fesih tarihinde yaşlılık aylığı almaya hak kazanmış bulunması, borçlandığı askerlik süresinin kıdem tazminatı hesabında nazara alınmasını gerektirmez. Emeklilik süresi dolmuş bir işçinin işine son verilmesi, onun emekliye sevk edildiği anlamına da gelmez. Çünkü işverenin böyie bir yetkisi yoktur. Gerçekten 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu zorunlu emeklilik sistemi öngörmemiş, aksine yaşlılık aylığından yararlanmayı işçinin kendi isteğine bırakmıştır. Öte yandan fesih, bozucu yenilık doğuran bir irade açıklaması olup, karşı tarafa ulaşmakla hüküm ve sonuçlarını doğurur. Daha sonra meydana gelen olay, feshin hukuki sonuçlarını etkilemez. Böyle olunca da davacının hizmet akdinin yaşlılık aylığı almak amacıyla feshedildiğinden söz edilemez ve bunun sonucu olarak da askerlik süresı kıdem tazminatı hesabında nazara alınamaz. Bu nedenle mahkeme'ce borçlanılan muvazzaf askerlik süresi için kıdem tazminatı isteğinin reddi doğrudur.

SONUÇ : 1 - Temyiz olunan kararın yukarıda 1. bentte gösterilen nedenle H.U.M.K.nun 429. maddesi uyarınca ( BOZULMASINA ), oybirliğiyle,

2- Yerel Mahkeme direnme kararının muvazzaf askerlik süresi ile ilgili borçlanmanın, kıdem tazminatı hesabında, dikkate alınamıyacağına ilişkin kısmının açıklanan gerekçelerle ( ONANMASINA ) yapılan ilk görüşmede çoğunluk sağlanamadığı için yapılan ikinci görüşmede oyçokluğu ile karar verildi.

Davacının emekliliğe hak kazandığı hususunda taraflar arasında herhangi bir uyuşmazlık yoktur. Davacının emeklilik hakkınt elde ettiği davalı işverence bilindiğine göre, iş akti 1475 sayılı İş Kanunu'nun 13. maddesi uyarınca fesih edilse bile, bu fesih halinin, emeklilik nedeniyle yapıldığının kabulü gerekir. Aksi halin düşünülmesi halinde, iyiniyetli olmayan işverene bazı olanaklar sağlanmış olur ve bu uygulama bir bölüm kıdem tazminatının reddi hususunu işverene vermiş bulunur.

Ayrıca, davacıya eksik ödenen kıdem tazminatının tahsiline karar verilmesi halinde de, davalı işverenin mahsubunu ıstediği ihbar tazminatının da, davacı alacağından indirilmesi gerekir.

Açıklanan bu nedenlerle saym çoğunluğun kararına katılmıyorum.

 

Gönen Eriş  11. Hukuk Dairesi Üyesi

Sayın çoğunluğun kararının 2 nolu bendinde açıklanan onama görüşüne aşağıdaki nedenlerle katılmıyorum.

Kararda, her ne kadar uyuşmazlık konusu borçlanılan askerlik süresinin kıdem tazminatı hesabında gözönünde tutulup tutulamıyacağı şeklinde belirlenmiş ise de kanımca tartışılan ve çözümlenmesi gereken husus 1475 Sayılı İş Yasa'sının 14. maddesinin 4. fıkrasında düzenlenen "T.C. Emekli Sandığı Kanunu ve S.S. Kanunu veya yalnız S.S. Kanununa tabi olarak sadece aynı yada değişik kamu kuruluşlarında geçen hizmet sürelerinin birleştirilmesi" suretiyle hangi hallerde son işveren tarafından kıdem tazminatı ödeneceğidir. Zira hizmet birleştirilmesi yalnız askerlik borçlanması haline münhasır değildir.

Çoğunluğun vardığı sonuçda değişik kamu' kuruluşlarında geçen hizmetlerin birleştirilerek son işveren tarafından kıdem tazminatı ödenmesi yalnız işçinin hizmet aktini iş Yasa'sının 14. maddesinin 1. fıkrasının 4. bendinde belirtilen "Bağlı bulundukları kanunla kurulu kurum veya sandıklardan yaşlılık, emeklilik veya malüllük aylığı yahut toptan gdeme almak amacıyla" feshetmesi halinde mümkün olacaktır. Böyle bir sonuç aşağıda belirteceğim gibi gayri adil sonuçların doğmasına müsaittir.

Çoğunluğun kabul ettiğj gibi 1475 sayılı Yasa'nın 14/1 fıkrasının 4. bendi ile aynı maddenin 4. fıkrası arasında paralellik kurmak doğru değildir. 14. maddenin 1. fıkrası özel sektör kamu sektörü ayırımı yapmaksızın işçinin hangi hallerde kıdem tazminatına hak kazanacağını düzenlemektedir. Davacının kıdem tazminatına hak kazandığı hususunda çekişme yoktur. Davacının hizmet akti işveren tarafından iş Yasa'sının 17, maddesinin ikinci bendinde gösterilen sebepler dışında aynı Yasa'nın 13. maddesi gereğince sona erdirildiğinden davacı kıdem tazminatına hak kazanmış ve davalı işveren tarafından son çalışma dönemi ile ilgili kıdem tazminatı da ödenmiştir. Çoğunluk kararının benimde katıldığım birinci bendındeki bozma gereği aynı işyerinde askerlik süresınden önce geçen çalışma süresi içinde kıdem tazminatı ödenecektir.

Bu sebeple 1475 sayılı Yasa'nın 14. maddesinin 1. fıkrasının 1, 2, 3 ve 4. bentlerindeki haller var mıdır yok mudur tartışmasına girmek gereği hiç yoktur. Zira davacının hizmet aktinin kıdem tazminatına hak kazanacak şekilde sona erdiğini işverende baştan beri kabul ettiğini davacıya kıdem tazminatı ödemekle göstermiştir.

1475 sayılı Yasa'nın 14. maddesinin 1. fıkrasının 4. bendi ile aynı maddenin 4. fıkrası arasında çoğunlukça benimsendiği gibi paralellik kurarak neticeye gitmekte bizi işçi aleyhine sonuca götürür.

Esasen 1475 sayılı Yasa'nın 14. maddesinin 4. fıkrası Emekli Sandığı Yasası ile uygulamada paralellik sağlamak için 1975 yılında yapılan değişiklikle getirilmiştir. Bu madde bendinin müstakil yorumu amacı gereğidir. Yasal değişikliğin yapıldığı 1975 yılından itibaren çalışma hayatında olağan kurallar işlediği için kamu kurumlarında çalışan işçileri emeklilik yaşları geldiğinde işverenler haklı nedenler bulunmadıkça işten çıkarmamakta, işçi S.S.K.'dan emekli olarak işten ayrılmakta bu gibi hallerde değişik kamu kuruluşlarında geçen çalışma süreleri birleştirilerek kıdem tazminatı ödemekte, bunun sonucu olarak İş Yasa'sının 14. maddesinin 4. fıkrasının uygulanması ile ilgili bu dosyada olduğu gibi çekişme Genel Kurul gündemine gelmemekte ve 9. Hukuk Dairesinde de değişik görüşler bulunmamakta idi.

Çalışma hayatındaki son yıllardaki gelişmeler 1475 sayılı Yasa'nın 14. maddenin 4. fıkrasının yorumunda değişik görüşlerin doğmasına neden olmuştur.

Zira bir yargı kararında tartışılması mümkün ve gerek olmayan nedenlerle son yıllarda kamu kumluşlarından topluca yüzbinlere varan işçi çıkarma gereği duyulmuş 1991 yılında Başbakanlıkça yayınlanan bir genelge de öncelikle emekliliği gelen işçilerin işten çıkanlması istenmiştir. Toplu iş sözleşmelerinin getirdiği olanaklar ve S.S.K. yaşlılık aylıklarındaki düşüklükler sonucu çalışan işçilerle emekli işçilerin gelirleri arasında doğan büyük farklılık ve yeniden iş bulmanın imkansızlığa varan güçlüğü gibi etkenlerle işçiler bizzat emekli olma yolunu genelde tercih, etmedikleri görülünce, kamu işverenlerinin anlaşmışcasına bizzat emeklilik sebebi ile işten ayrılan işçilere askerlik borçlanmasıda dahi tüm kamu kuruluşlarında geçen hizmetleri birleştirerek kıdem tazminatı ödedikleri, bu yolda istekleri gibi hareket etmiyen işçilerin ise hizmet akitlerini önel dahil vermeksizin derhal fesih yoluna gittikleri ve askerlik borçlanması, diğer kamu kuruluşlarındaki hizmet sürelerinı nazara almaksızın son çalışma süresi gözönünde bulundurularak kıdem tazminatı ödedikleri ve bu şekilde akti sona erdirildiği bildirilen işçilerin S.S.K.'na hemen başvurarak emekli oldukları ( davacının durumuda aynıdır ) görülmüştür.

İşverenler önel vererek normal fesih yoluna gitmiş olsalardı önel süresinde işçiler S.S.K.'na başvurarak emekli olabilecekler ve hizmet birleştirilmesinden yararlanacaklardı. Norman önel vererek akti feshetmiyen arizi bir yol olan önelsiz ( derhal ) fesih yolunu seçen ve böylece bizzat emekli olmayan işçileri ( İşveren re'sen emekli etme hakkı bulunmadığından ) cezalandırma amacı güder işveren kötü niyetlidir. Kötü niyetli işvereni de Yasa'nın himaye etmesi düşünülemez.

Çoğunluk görüşünde belirtildiği gibi bozucu yenilik doğuran bir hak olan fesih iradesi karşı tarafı ulaşması ile sonuçlarını doğurur. Ancak bu irade gereği olan peşin ödemeninde derhal yapılması gerekir. Dava konumuzda olduğu gibi peşin ödeme çok sonra ve emeklilik başvurusundan da sonra yapılmışsa artık usulünce yapılmış bir vnelsiz ( derhal ) feshin varlığını kabul etmek mümkün değildir, 9. Hukuk Dairesi'nin birçok kararında bu olgu kabul edilmiştir. Esasen iş hukukuna son iş Yasa'ları ile giren derhal ( önelsiz ) feshin neticelerinin tartışıldığı ve T.İ. Sözleşmeleri ile nnahsurlarının giderilmeye çalışıldığı bir ortamda Yasalan işçi aleyhine yorumlamak İş Yasa'larının düzenleme amacına uygun düşmeyeceği kanısındayım.

Tüm bu görüşlerden hareketle 1992 yılı ortalannda değerli hukukçu, Yargıtay 9. Hukuk Daire Onursal Başkanı Erdoğan Çubukçu'nunda büyük katkısı ile 9. Hukuk Dairesinde 1475 sayılı Yasa'nın 14. maddesinin 4. fıkrasına işçi lehine olduğu ve Yasanın amacına, maddenin lafzına ve ruhuna uygun düştüğü kabul edilen yeni bir görüş benimsenmiş ve bu görüş adı geçen sayın başkanın emekliliğine kadar sürdürülmüş olup, mahalli mahkemenin kararını bozan 9. Hukuk Dairesinin Hukuk Genel Kurulunda tartışılan bozma karanda bu görüş doğrultusuncta verilmiştir.

Bu'görüşümüze göre, 1475 sayılı Yasa'nın 14. maddesinin 4. fıkrasında aynen "T.C. Emekli Sandığı Kanuna ve S.S. Kanununa veya yalnız S.S.K.'na tabi olarak sadece aynı yada değişik kamu kuruluşlarında geçen hizmet sürelerinin birleştirilmesi suretiyle S.S.Kanuna göre yaşlılık veya malüllük aylığına yada toptan ödemeye HAK KAZANAN işçiye, bu kamu kuruluşlarında geçirdiği hizmet sürelerin toplamı üzerinden son kamu kuruluşu işverenince kıdem tazminatı ödenir" denildiğinden ve anılan yasal düzenlemede sayın Genel Kurul çoğunluğunca kabul edildiği gibi maddede belirtilen nedenlerle hizmet aktinin işçi tarafından sona erdirilmesinden söz edilmeyip "...Yaşlılık veya malüllük aylığına... HAK KAZANAN" ifadesi kullanıldığından, hizmet akitleri işveren tarafından önelsiz ( derhal ) olarak sona erdirilen ve bu tarihte yaşlılık aylığına hak kazanan ve derhal ( önel süresi içerisinde ) S.S.K.'na başvuran ve emekli olan işçilerin de 1475 sayılı Yasa'nın 14. maddesinin 4. fıkrası hükmü gereği değişik kamu kuruluşlarında geçen tüm hizmet süreleri nazara alınarak kıden'ı tazminatlarının ödenmesi gerekir.

Çoğunluk görüşü erken davranıp hizmet aktini önelsiz ( derhal ) fesheden kötüniyetli işverene prim verir nitelikte plup birçok sakıncalan da, birlikte getirmektedir. Örneğin toptan ödemeye, yaşlılık veya malüllük aylığına hak kazandığı halde iş kazası ve sair suretle ölen işçinin mirasçıları, murislerinin kamu kuruluşlarında geçen hizmetlerinin birleştirilmesi imkanından ilelebet yoksun kalacaklardır. Öyle haller olabilecek ki, hiç kıdem tazminatı alamıyacaklardır. Mesela 1960-1975 tarihleri arasında Karayolları Genel Müdürlüğünce çalışan 1975-1977 tarihleri arasında askerlik yapıp hizmet süresini borçlanan 1.1.1990 tarihinde T.E.K.'da hizmet akti ile çalışmaya başlıyan 11.11.1990 tarihinde çalışırken ölen işçinin mirasçıları murislerinin son çalışma yerindeki çalışması 1 yılı doldurmadığından önceki Karayollarından çalışma süresi ile ılgili istekleride zamanaşımına uğradığından hiç kıdem tazminatı alamıyacaktır. Kıdem tazminatının işçınin emekli ikramiyesi olduğu düşünüldüğünde bu açık ve işçilik haklarını yok eden büyük haksızlık dahi görüşümüzün kabulüne yeterli olduğu düşünülmüştür.

Tüm açıklanan ve bir çoğununda ilavesi mümkün bu görüşlerimizin yasal ve adil olduğu inancımızı sürdürdüğümüzden dairemizin bozma kararı gereği mahalli mahkeme kararının bu nedenlede bozulması görüşündeyim.

 

Osman Güven Çankaya 9. Hukuk Dairesi Üyesi

Diğer Bölümlerimiz +
Tüm Hukuki NET forumları + Hukuki Portal + Hukuk Haberleri + Sözleşme ve dilekçe örnekleri + Mevzuat ve bilimsel incelemeler + Hukukçu Blogları + Avukat ilanları + Videolar + Linkler + Ansiklopedi ve Sözlük +

İçtihat Arşivi  Eski içtihat dizini

Yargıtay Kararları 2007 2006 2005 2004 2003 2002 2001 1999 1998 1997 1996 1995 1994 1993 1992 1991 1990 1989 1988 1987 1986 1985 1984 1983 1982 1981 1980 1979 1978 1977 1976 1975 1974 1973 1927-1972