 |
T.C.
YARGITAY
Hukuk Genel Kurulu
E. 1992/1-750
K. 1993/56
T. 17.2.1993
Yargıtay içtihatları bölümü
Yargıtay Kararı
FİRARİ, MÜTEGAYYİP VE BAŞKA YERE NAKLEDİLMİŞ SAYILMA
VAZİYED ETME İŞLEMİ-İDARİ YARGI KARARI-TAPU İPTALİ VE TESCİL DAVASI
ÖZET: "Vaziyet etme" işlemlerinin ve idari yargı kararlarının taşınmaz malların mülkiyetlerini doğrudan doğruya Hazineye nakledici nitelikleri yoktur.
Anılan işlem ve kararlar yalnızca, yasaların yürürlükte kaldıkları dönem için firari ya da kayıp duruma düşüldüğünü tesbit ve açıklayan karar niteliğindedirler. Ancak, eldeki dava yönünden (aynen istirdad davalarında) firari ya da kayıp kişilerden sayılmama ve ilgili yasaların kapsamına girmeme olgusunu tesbit eden idari bir karar getirilmeden tapu iptal ve tescil davasının dinlenilmesi mümkün değildir.
[351 s. EMK. (13 Eylül 1331 Ta.) m. 7]
[333 s. EMK. (15 Nisan 1339 Ta.) m. 6]
[TBMM. Tefsir Kararı-146 s. (2.6.1929 Ta.)]
Taraflar arasındaki "tapu iptali ve tescil" davasından dolayı yapılan yargılama sonunda; (İstanbul 6. Asliye Hukuk Mahkemesi)nce davanın kabulüne dair verilen 28.12.1990 gün ve 1990/165-599 sayılı kararın incelenmesi davalı vekili tarafından istenilmesi üzerine, Yargıtay 1. Hukuk Dairesinin 20.3.1992 gün ve 1827-3695 sayılı ilamı ile; (...Dava, yolsuz t escil sebebiyle kaydın iptali ile tescili isteğine ilişkindir. Davacılar, dava konusu 1166 ada 1 parsel sayılı taşınmazın, Kadastroca 6.1.1949 tarihinde miras bırakanları adına tapuya tescil edildiğini, ancak Hazine 1958 yılında alınan idari bir kararla, e mvali metruke, mevzuatına göre, davalı Hazine adına sicilin intikal ettirildiğini, oysaki olayda sözü edilen mevzuat hükümlerinin uygulama olanağı bulunmadığından bahisle bu davayı açmışlardır.
Davalı Hazine, davada kesin hüküm bulunduğunu ileri sürerek davanın reddini savunmuştur. Davacıların, 1975 yılında, yolsuz tescile neden olan idari nitelikteki kararın iptali için Danıştay'a açtıkları dava, süre yönünden red ile sonuçlanmıştır. Bundan sonra davacılar, 8. Asliye Hukuk Mahkemesi'ne yolsuz tesci lin iptali için dava açmışlar. Mahkeme, kaydın oluşmasına neden olan idari karar ortadan kaldırılmadıkça davanın dinlenemeyeceği gerekçesi ile davanın reddine karar vermiş, bu karar 1. Hukuk Dairesi'nce onanarak kesinleşmiştir. Davacılar, aynı taşınma z hakkında aynı hukuki sebebe dayanarak yine Hazine aleyhine temyize konu davayı açmışlardır.
Açıklanan bu olgulara göre, çekişmeli taşınmazın davacılara değil, Hazineye ait olduğu konusunda bir kesin hükmün varlığından bahsetmek olanağı yoktur. Ancak, olayda şu konuda bir kesin hüküm vardır. Şöyle ki; dava konusu taşınmazın kaydının davacılardan yada miras bırakanlarından alın;p, Hazine üzerine geçirilmesine dair kararın, niteliği itibariyle idari bir karar olduğu ve bu karar aynı yolla yani idari mercile rce geri alınmadığı yada idari yargıda iptal edilmediği sürece adli yargıda davanın görülemeyeceğine dairdir.
Bu davalardan oluşan kesin hükümden sonra temyize konu davada, idari karar ortada dururken, mahkemenin iptale ilişkin kararının onanması, dairenin önceki kararı ile çelişki doğmasına neden olacak, kesin hüküm kuralı ihlal edilecektir. Esasen, 25.11.1936 tarih, 18/30 sayılı Yargıtay inançları Birleştirme kararında; '...28 Mayıs ve 1331 numaralı Temlik Kanununun 7. maddesinin tefsirine dair Büyük Mil let Meclisinden verilen 2 Haziran 1929 tarih, 146 numaralı kararda; (13 Eylül 1331 ve 15 Nisan 1339 tarihli Kanunlara tevfikan vaziyet olunan veya edilecek olan emvali gayrimenkula Hazine namına kaydedilmiş hükmünde olduğu ve ashabının ancak 1331 senesi ip tidasındaki kıymetli mukayyedeleri üzerinden hakları mahfuz tutulduğu cihetle bu emvalin bilahere ister muhtelif Kanunlar mucibince tahsis ve tefviz edilmiş, ister satılmış veya Hazine uhdesinde muhafaza edilmiş olsun 13 Eylül 1331 ve 15 Nisan 1339 tarihli Kanunların tatbiki aleyhine Şürayı Devletçe bir hüküm verilmedikçe ashabına aynen iadesine imkanı Kanuni olmadığı gibi; 28 Mayıs 1928 tarihli Kanunun gerek neşrinden evvel ve gerek neşrinden sonra hükmen tahakkuk etmiş veya edecek müstahaklarına da aynen iadesine cevaz verilmeyerek ancak ashabına veya hükmen tahakkuk eden veya edecek olan müstahaklarına bu emvalin 15 nisan 1341 tarihli Kanuna tevfikan 1331 senesi iptidasındaki kıymeti mukayyedelerinin verilmesi ve bunda da 15 Nisan 1341 tarih ve 622 numara lı Kanun ahkamının nazara alınması maksuttur) denildiğine göre; zikri geçen 1331 ve 15 Nisan 1339 tarihli Kanunlara istinaden Hazinece vaziyet olunan gayri menkullerin sahipleri ve vefat etmişlerse mirasçıları tarafından firar ve tegayyüp etmediklerinden v e binaenaleyh mezkür Kanunların tatbiki lazım gelmediğinden bahisle gayrimenkul mallarının aynen istirdadına dair açılan davanın mahkemelerce kabul ve rüyeti, tefsirin birinci fıkrası medlulünce aynen iadesi dava olunan emval hakkında mezkür Kanunların tat biki lazım gelmeyeceğine dair Devlet Şürasınca böyle bir karar suduruna mütevakkıf olduğu ve Devlet Şürası'nca böyle bir karar verilmemişse emvali mezkurenin aynına taalluk eden bu gibi davaların rüyeti mahkemelerin vazifesi haricinde bulunduğu müttefiküna leyh olup; takarrur eden temyiz içtihatlarıda bu merkezdedir..." şeklindeki ifadelere yer verilmiş; 1331 ve 1339 sayılı Yasalara davalı vaziyet etme hallerinde, öncelikli olarak idari yargı yerine gidilmesi öngörülmüştür.
Somut olayda, Hazinece vaziyet ed ilme durumunun 1950 yıllarından sonra gerçekleştirildiğinin ileri sürülmesine karşın; yukarıda sözü edilen Yasalara dayanılarak idari bir tasarruf a gidildiği dosyadaki belge ve bilgilerden anlaşılmaktadır. Öyle ise, olayın 25.11.1936 tarih, 18/30 sayılı i nançları Birleştirme Kararından soyutlanması da mümkün değildir.
Bu itibarla, vaziyet etme niteliğindeki idari işlemin, idari yargı yerinde iptal edilmeden Adli Yargı yerine açılan davanın dinlenemeyeceği gerekçesiyle reddine karar verilmesi gerekirken, yazılı olduğu üzere hüküm kurulması doğru değildir. Anılan hususlar karar düzeltme incelemesi sonunda anlaşıldığından, davalı Hazinenin karar düzeltme isteğinin kabulüne ve Dairenin 19.11.1991 tarih, 4158/13278 sayılı onama kararının ortadan kaldırılmasına; İstanbul 6. Asliye Hukuk Mahkemesi'nce verilen 28.12.1990 tarih 165/ 599 sayılı hükmün açıklanan nedenlerden ötürü bozulmasına...) gerekçesiyle bozularak, dosya yerine geri çevrilmekle, yeniden yapılan yargılama sonunda; mahkemece önceki kararda dire nilmiştir.
Temyiz eden: Davalı vekili.
Hukuk Genel Kurulu'nca incelenerek direnme kararının süresinde temyiz edildiği anlaşıldıktan ve dosyadaki kağıtlar okunduktan sonra gereği görüşüldü:
Direnme kararı ile Hukuk Genel kurulu önüne gelen uyuşmazlık, maliklerim firari ve mütegayyip eşhastan oldukları kabul edilerek çekişmeli taşınmaza 1954 senesinde davalı Hazinece vaziyed edilmesi ve aşınmazın Hazine namına tapuya kaydedilmesi işleminden ötürü, bu işlemin Yasalara uygun düşmediğini ileri süren davacı ki şilerin, idari yargı yerinden karar almaksızın aynen istirdada (tapu iptal ve tescile) ilişkin böyle bir davayı adli yargı yerinde açabilip açamayacakları noktasında toplanmaktadır.
Gerçekten, davalı Hazine tarafından yapılan işlemin dayanağını teşkil eden ve metruk malların Hazineye geçmesini düzenleyen 1331 ve 1339 tarihli Yasaların ve tatbik suretlerini gösteren talimatname hükümlerinin uygulanmasında zaman zaman tereddütlere düşülmüştür. Nevar ki, o tarih itibariyle tefsire yetkisi olan TBMM.'nin 2 Haz iran 1929 tarih, 146 sayılı Tefsir Kararı ile Yasa hükümlerinin uygulanış biçimlerine açıklık getirilmiş ve anılan kararda (...1331 ve 1339 tarihli Kanunlara tevfikan vaziyed olunan ve olunacak emvalı gayri menkullerin, Hazine namına kaydedilmiş hükmünde o lduğu ve eshabının ancak bunların 1331 senesi iptidasındaki kıymeti mukayyedeleyi üzerinden haklarının mahfuz tutulduğu cihetle, bu emvalin bilahare ister muhtelif Kanunlar mucibince tahsis, teffiz edilmiş, ister satılmış veya Hazine uhdesinde muhafaza edi lmiş olsun 1331 ve 1339 tarihli Kanunların tatbiki aleyhine Şurayı Devletçe bir hüküm verilmedikçe eshabına aynen iadesine Kanuni imkan olmadığı...) belirtilmiştir. Meclis Tefsir Kararına atıfta bulunan 25.11.1936 tarih ve 18/30 sayılı Yargıtay inançları B irleştirme Kararının sonuç bölümünde de (...1331 ve 1339 tarihli Kanunlara dayanılarak Hazinece vaziyed olunan gayri menkullerin sahipleri ve vefat etmişlerse mirasçıları tarafından firar ve kayıp duruma düşmediklerin ve anılan Kanunların kendileri yönünde n tatbiki lazım gelmediğinden bahisle açtıkları gayrimenkul malların aynen istirdadına yönelik davanın, Mahkemelerce kabul ve rüyeti ve aynen iadesi, dava olunan emval hakkında sözü edilen Kanunların tatbikinin lazım gelmeyeceğine dair Devlet şürasında bir karar verilmesine bağlıdır. Devlet Şurası'nca böyle bir karar verilmemişse emvali mezkurenin aynına tallük eden bu gibi davaların rüyeti mahkemelerin vazifeleri haricindedir..) ilkesi vurgulanmıştır.
Hemen belirtilmelidir ki, 1331 ve 1339 sayılı Yasalar, yürürlükten kalkmış olsalar dahi, yürürlükte bulundukları dönemde cereyan eden hadiseler hakkında kendiliğinden hukuki sonuç doğurmuşlar ve kayıp yada firari duruma düşen kişilerin taşınmaz malları, Yasa hükümleri gereği devlete geçmiştir. Emvali metruke Yasaları yönünden geniş açıklamalar yapan ve yıllarca bu Yasalarla ilgili yargı kararlarına katılan Yargıtay Onursal Başkanlarından Dr. Suad Bertan, Ayni Haklar isimli eserinin 1. cildinin 200 ve devamı sayfalarında (...Lozan Antlaşması'nın yürürlüğe girdi ği 6 Ağustos 1340 tarihinden ewel bir kimse, 14 Mayıs 1331 tarihli muvakkat Kanunun 2. maddesi gereğince başka bir yere nakil edilmiş veya 15 Nisan 1339 tarih ve 333 sayılı Kanunun 6. maddesine göre tegayyüp veya müfareket veya firar etmiş durumuna düşmüş ise, böyle bir kimsenin gayri menkulleri üzerindeki hakları son bulmuştur. 14 Mayıs 1331 tarihli Kanunun 1 ve 2. maddelerinin ve 15 Nisan 1339 tarihli ve 333 sayılı Kanunun 6. maddelerinin Lozan Antlaşmasıyla yürürlükten kalkmış olması, bu Kanunlar yürürlü kte iken gayri menkuller bakımından doğmuş bulunan hukuki durumun değişmesini gerektirmez. Devletçe, 6 Ağustos 1340 tarihinden evvelki dönem için, bir kimseye 14 Mayıs 1331 tarihli Kanunun 2. veya 333 sayılı Kanunun 6. maddesinin uygulanmasının gerektiği b ilinmekte ise, bu kimsenin mallarına el konulmasına devam olunur. Yürürlüğe girmesinden evvel cereyan edan olaylar hakkında bir kimseyi firari, mütegayyip ve müfarekat etmiş veya başka yere nakil edilmiş saymağa Türkiye Hükümeti'nin yetkisi bulunduğunu Loz an Antlaşması kabul etmiştir. Firari, mütegayyip veya başka yere nakil edilmiş bulunan kimselerin gayri menkullerinin tapuda kayıtlı bulunup bulunmaması, Hazinenin Kanun gereğince hak sahibi olmasında bir değişiklik meydana getiremez...) şeklindeki görüşle re yer vermiştir. Açıklanan görüşler "her olayın tüzel hükümleri, o olayın oluştuğu günde yürürlükte bulunan Yasa hükümlerine bağlıdır" kuralını öngören 22.5.1946 tarih, 26/9 sayılı Yargıtay inançları Birleştirme Kararı ile de uyum halindedir.
Kuşkusuz, "vaziyed etme" işlemlerinin ve idari yargı kararlarının taşınmaz malların mülkiyetlerini doğrudan doğruya Hazineye nakledici nitelikleri yoktur. Anılan işlemler ve kararlar yalnızca, Yasaların yürürlükts. kaldıkları dönem için firari yada kayıp duruma düşül düğünü tesbit ve açıklayan işlem ve karar niteliğindedirler. Ancak, eldeki dava yönünden ortaya çıkan uyuşmazlıklarda (aynen istirdad davalarında), firari yada kayıp kişilerden sayılmama ve ilgili Yasaların kapsamına girmeme olgusunu tesbit ve açıklayan id ari bir yargı kararı alınmasının zorunlu bulunduğu göz ardı edilmemelidir (Bkz. Dr. Bertan, ags. 214-215). Nitekim, değinilen türdeki davalar nedeniyle verilen hüküm ve kararları temyizen inceleyen Yargıtay 1. Hukuk Dairesi uygulamalarında bu hususun yerine getirilmesi (idari yargı kararı alınması) ilkesini özenle korunmuştur (1. HD.nin 21.4.1941 T., 3325/1006; 16.6.1950 T., 522/2785; 22.5.1953 T., 4093/1816; 24.1.1954 T., 1221/647 sayılı kararlar için bkz. Senai Olgaç, Türk Kanunu Medenisi, 1957, Cift : 2, sayfa 934 vd). Esasen, konusu, tarafları ve sebebi aynı olan Önceki dava (...idari yargı yerinden olumlu bir karar getirilmeden tapu iptal ve tescil davasının dinlenebilmesi mümkün görülememiştir...) gerekçesi ile reddedilmiş ve redde ilişkin İstanbul 8. Asliye Hukuk Mahkemesi'nin 20.12.1984 tarih, 285/631 sayılı kararı temyiz incelemesinden geçerek kesinleşmiştir. Yakın tarihlerde yüce kurulda görüşülen tamamen benzeri nitelikteki emsali bir olayda, idari yargı kararı alındıktan sonra tapu ipta l ve tescil davası açıldığı için, o davaya dinlenebilme olanağı sağlanmıştır (HGK.nun 23.9.1992 gün ve 1992/1-348 E. 1992/533 sayılı kararı).
O halde, Hukuk Genel Kurulu'nca da benimsenen Özel Daire bozma kararına uyulmak gerekirken Önceki kararda direnilmesi usul ve Yasaya aykırıdır. Bu itibarla direnme kararı bozulmalıdır.
SONUÇ: Davalı vekilinin temyiz itirazlarının kabulü ile, direnme kararının Özel Daire bozma kararında gösterilen nedenlerden dolayı HUMK.nun 429. maddesi gereğince BOZULMASINA, 17.2.1993 gününde oyçokluğu ile karar verildi.
|
