 |
Yargıtay içtihatları bölümü
Yargıtay Kararı
T.C.
Y A R G I T A Y
Onüçüncü Hukuk Dairesi
E. 1995/7761
K. 1995/8331
T. 2.10.1995
* USULSÜZ TAYİN EDİLEN HAKEM KARARININ ETKİSİ
* MÜŞTEREK İŞ ORTAKLIĞI
* HUSUMET
ÖZET : Dava koşulunun var olup olmadığının ve husumetin doğru yöneltilip
yöneltilmediğinin incelenmesi, mahkemenin doğrudan görevidir. Usule ve yasaya
uygun olmayan bir hakem tayini kararına göre seçilip görev alan, yargı
yetkisiyle hukuka uygun şekilde donatılmayan hakemlerin yargı tasarrufları
geçerli olmayacağı gibi, temyiz yetkisi de yalnızca taraflara veya hüküm ile
kendisine bir külfet yüklenen veya bir hakkı ihlal edilen kimseye aittir.
Bu nedenle, tüzel kişiliği bulunmadığı anlaşılan "müşterek iş ortaklığı"
üyeleri arasında vücut bulan ve tüm konsersiyum üyelerini amaçlayıp kapsayan
davada, husumetin konsersiyum liderine değil, konsersiyumu oluşturan tüm
üyelere yöneltilmesi gerekir. Bu bağlamda, hakem tayini davasında, dava
koşulunu oluşturan ve hakem bildirmesi için davacı tarafından keşide edilen
ihtarnamenin de konsersiyumu oluşturan tüm üyeler muhatap alınarak yapılması
zorunludur.
(1086 s. HUMK. m. 72, 73, 427, 516, 520)
M...... Madeni İnşaat İşletmeleri T.A.Ş. vekili ve Şükran ile F....
Contractors aralarındaki hakem tayini davası hakkında, (Ankara Üçüncü Asliye
Ticaret Mahkemesi)'nden verilen 30.6.1994 tarih ve 414-453 sayılı hükmün
davalı avukatı tarafından kararın düzeltilmesi istenilmiş olmakla; dosya
incelendi, gereği konuşuldu.
Davacı, M..... Madeni İşler T.A.Ş. vekili; F..... Contractors'ü hasım
göstererek Ankara Nöbetçi Asliye Ticaret Mahkemesi'ne verdiği dilekçesinde,
müvekkilinin üyesi bulunduğu F...... KONSORSİYUM'un taahhüdünü yüklendiği
H-122 B. GÖKSUN - YEŞİLHİSAR - AĞAÇÖREN - TEMELLİ (Kuzey-Güney) E.N.H.
projesi ile ilgili olarak aralarında sözleşme düzenlendiğini, gerek sözleşme
gerekse 2.11.1989 günlü protokol gereği;
1- M...... T.A.Ş.'nin payına düşen 522.009.40 DM.,
2- Hafriyat bedeli olan 50.129.466 DM.,
3- Türkiye Elektrik Kurumu'na yazılan yazının geri çekilmesi,
4- Teslim edilmesi gereken malzemeler veya bedeli olan 499.539.06 DM. ödenmesi
hususlarında Ankara Onikinci Noterliği kanalı ile 22.2.1994 gün ve 07585
yevmiye sayılı ihtarname keşide ettiğini S.... ENERKOM'a bu istemleri
ilettiklerine dair davalının cevap verdiğini, S....... ENERKOM ile yaptıkları
bir dizi görüşmelerinde sonuçsuz kaldığını bunun üzerine F... Ofis ile
aralarındaki sözleşmenin 56 ve 57. maddeleri ile bu maddelerin atıfta
bulunduğu Paris Uluslararası Ticaret Odası Hakem Tüzüğü uyarınca "HAKEME"
gidilmesi gerektiğini Prof. Dr. (M.Ü.)'yü hakem seçtiklerini, davalının
hakemini 30 gün içerisinde seçip bildirmesi aksi halde Ankara Asliye Ticaret
Mahkemesi'nden hakem üyelerinin tayin edilmesi için başvuruda bulunacaklarını
ihtar ettiğini, cevap alamadıklarını öne sürerek, davalının üye hakeminin
mahkemece tayin edilmesine karar verilmesini istemiştir.
Dava dilekçesi F.... Contractors'u temsilen Cegelec (Leader) Konsorsiyum
lideri denilerek sekreter Selda'ya tebliğ edilmiş, yargılamaya gelen
olmamıştır. Mahkemece, ....... Üniversitesi Hukuk Fakültesi Ticaret Hukuku
Öğretim Üyesi Prof. Dr. (R.A.)'nın hakem seçilmesine karar verilmiştir.
Mahkeme kararını gönderme davetiyesi F.... Contractors'u temsilen Cegelec
(Leader) ismiyle Tebligat Yasasının 35. maddesine dayanılarak çıkarılmış,
daha sonra Konsorsiyum üyesi S....... Enerji Telekominikasyon Sanayi ve
Ticaret A.Ş. vekili tarafından mahkeme kararı temyiz edilmiş, mahkemece hakem
tayinine ilişkin 30.6.1994 tarihli kararda F...... Contractors davalı
gösterilip hüküm kurulduğu halde, bu kez her nasılsa davalı S..... A.Ş.
davalı kabuledilerek, S...... A.Ş.'nin temyiz dilekçesinin süresinde olmaması
nedeni ile hükmün kesinleştiği benimsenmiş ve temyiz dilekçesinin reddine
karar verilmiştir. Yine bu karar dikkatle okunduğunda, davacının temyizi
olmadığı halde S....... A.Ş.'nin temyiz dilekçesi davacı dilekçesi gibi
algılanmıştır. Ne varki bir inceleme eksikliğine dayanan bu yönün maddi bir
hatadan kaynaklandığını, esasta S..... A.Ş.'nin temyiz dilekçesinin red
edildiği sonucuna kavuşulmuştur. Temyiz dilekçesinin reddine ilişkin sözü
edilen mahkeme kararı ile esas hüküm S..... A.Ş. tarafından temyiz
edilmiştir.
S....... Enerji Telekonimikasyon Sanayi ve Ticaret A.Ş.'nin 16.1.1995 ve
17.2.1995 günlü temyiz dilekçesinde davalı F..... CONTRACTORS'un; Segeleç
(Fransız) SA... Sadelmi (İtalyan) S......... Enerji Telekominikasyon Sanayi
ve Ticaret A.Ş.; D......; U.......; M.....; H....... Özdil, isimli
firmalardan (Türk) oluşan bir Konsorsiyumun adı olduğunu, tüzel kişiliği
bulunmadığını, hukuki kişiliği bulunmayan bir isim yazılıp hasım gösterilerek
hüküm verildiğini, oysa kendisinin Konsorsiyum ortaklarından biri olduğunu,
kararı ancak 5.1.1995 günü öğrendiğini, adi ortaklık niteliğindeki davalı
gösterilen Konsorsiyumun ortağı olduğu için kararı temyiz etme hakkına sahip
olduğunu, davanın "F.... Konsorsiyum" üyeleri hasım gösterilerek açılması
gerektiğini, oysa karar kesinleşmiş sayılarak hakem heyeti oluşturulup
yargılamasının fiilen başlatıldığını, ilerde kendisinin bulunmadığı bir
davada aleyhine karar verilebileceğini, esasen davada tarafın F.....
Contractors değil, tüzel kişiliği olmayan bu konsorsiyumun ortakları
olacağını, gerçekte de Konsorsiyum üyeleri arasındaki ilişkiden uyuşmazlığın
kaynaklandığını, Konsorsiyum sözleşmesindeki hakem şartına göre (Madde 2),
hakem heyetinin İsviçre'de oluşturulacağını ve uyuşmazlığa yabancı usul ve
yasalarının uyuşmazlığını davacı vekillerinin bu zorunluluktan kaçınmak amacı
ile usulsüz şekilde bu yola başvurduklarını açıklayarak kararın bozulmasını
istemiştir. Hemen belirtelim ki, uyuşmazlığın sağlıklı bir şekilde
çözümlenebilmesi için öncelikle davada hasım gösterilen F......
Contractors'un pasif husumet ehliyetine sahip olup olmadığı ile S......
Enerji Telekominikasyon Sanayi ve Ticaret A.Ş.'nin mahkeme kararını temyize
hakkı bulunup bulunmadığının belirlenmesi gerekmektedir. Dosya içinde bulunan
2.11.1989 günlü "Konsorsiyum Anlaşması" başlıklı protokol ile SA..... SADELMİ
SPA, İtalyan Kanunlarına göre kurulmuş ve tescil edilmiş şirket CEGELEC (Lex
ve GIE Cogelex grubu) Fransız Kanunlarına göre kurulmuş ve tescil edilmiş
olan şirket S...... Enerji Telekominikasyon Sanayi ve Ticaret A.Ş., D......
Demir Mamülleri Sanayii A.Ş., U...... A.Ş. ile H..... Özdil isimli şahıs
arasında "müşterek iş ortaklığı" "JOINT VENTURE" kurulduğu, davanın bu
konsorsiyum hükümlerine dayandırıldığı açıktır. Öyleyse evleviyetle müşterek
iş ortaklığını hukuki açıdan inceleyebilmek için bu ortaklığının hukuki
tanımının en azından genel sınırlarını belirlemek gerekmektedir. Hemen
vurgulayalım ki, hukuki bakımdan müşterek iş ortaklığının (Joint Venture)
üzerinde birlik sağlamış bir hukuki tanım bulunmamaktadır. Müşterek iş
(teşebbüs) ortaklığı iki veya daha fazla sermaye katılımı bulunan
teşebbüslerin belli bir sahada (sektörde) hizmet vermek ve bir amacı
gerçekleştirmek için oluşturdukları bir teşebbüs ve ortaklıktır diye
tanımlanabilir.
Diğer bir anlatımla müşterek teşebbüs ortaklığı (Joint Venture) iki veya daha
ziyade hukuken ve iktisaden birbirinden bağımsız kişi veya tüzel kişiliğe
haiz şirketlerin müştereken belli bir amacı gerçekleştirmek ve k‰r elde etmek
için kurdukları ve müştereken yönettikleri tüzel kişiliği bulunan veya
bulunmayan bir ortaklıktır (Bkz. Prof. Dr. İbrahim Kaplan, İnşaat Sektöründe
Müşterek İş Ortaklığı - Joint Venture - Ankara 1994, Sh. 5, 6). Az yukarda
açıklanan konsorsiyum anlaşmasında, konsorsiyumun bir tüzel kişiliği olmadığı
anlaşılmaktadır. Sadece konsorsiyumun liderliğini "CEGELEC" yüklenmiş ve
görevleri madde 8'de açıklanmıştır. Bu Konsorsiyum da davada hasım olarak
gösterilen F.... CONTRATORS şeklinde bir ibare bulunmamaktadır. Bunun sadece
Konsorsiyuma verilen bir isim olacağı söylenebilir. Gerçektede F....
CONTRATORS adında tüzelkişiliği haiz hukuki bir kişinin varlığı iddia ve
ispatta edilememiştir. Ne varki tebligatlar F.... CONTRATORS'u temsilen
Cogelec Konsorsiyum Lideri denilerek konsorsiyum lideri "CEGELEC" Şirketi'ne
yazıldığı için Konsorsiyumun 8. maddesinde açıklanan konsorsiyum lideri
duraksamaya yer olmamalıdır. Hal böyle olunca, anılan konsorsiyum liderinin
davada pasif husumet ehliyetine sahip olup olmadığını açıklığa kavuşturmasına
gelmiştir.
Davanın kaynaklandığı konsorsiyumun tüzel kişiliği bulunmadığı sabittir. O
halde onu temsilen de sözedilemeyeceği izahtan varestedir. Kaldı ki az
yukarda açıklanan "müşterek iş ortaklığı"nın hukuki tanımı esas alındığında,
konsorsiyum üyeleri arasındaki vücut bulan ihtilafta konsorsiyumun bir
üyesinin diğer üyeleri temsilen husumete ehil görülmesi de hukuken mümkün
değildir. Zaten anılan konsorsiyum da buna cevap veren bir kararlaştırmada
bulunmamaktadır.
İstem dilekçesindeki açıklamalar ile dayanılan maddi olgular davanın tüm
konsorsiyum üyelerini amaçlayıp kapsadığı o nedenle konsorsiyumun hukuki
yapısı ve hükümleri karşısında davanın konsorsiyumu oluşturan üyelere
yöneltilmesi gerekeceği kaçınılmaz olmaktadır. Yine bu kabul altında hakem
bildirilmesi için davacı tarafından keşide edilen 18.3.1994 tarihli 17970
sayılı ihtarnamenin F... CONTRACTORS'a değil Konsorsiyum üyeleri muhatap
alınarak yapılması zorunludur. Bu ihtarname hakem tayini davasının dava
koşulunu oluşturmaktadır. Dava koşulu dahası husumetin doğru yöneltilip
yöneltilmediğinin incelemesi mahkemenin doğrudan görevidir. Mahkemece bu
konular üzerinde durulmadığı görülmektedir. Bir davada taraf olarak görünen
kimselerin gerçek anlamda davacı ve davalı olmak sıfatları yoksa dava esastan
reddedilir. Çünkü, bu husus bir usul hukuku sorunu olmayıp maddi hukuka göre
tayin edilen ve dava konusu hakkın özüne ilişkisi sorunudur. S..... A.Ş.
Konsorsiyum üyesi olarak doğrudan doğruya bu dava ile müteselsil olan ve hak
ve menfaati olan kişilerdendir. Usule ve yasaya uygun olmayan bir hakem
tayini kararına göre seçilip görev alan diğer bir anlatımla yargı yetkisiyle
hukuka uygun bir şekilde donatılmayan hakemlerin yargı tasarrufları geçerli
olamaz. Temyiz yetkisi yalnız taraflara veya hüküm ile kendisine bir külfet
yüklenen veya bir hakkı ihlal edilen kimseye aittir. Somut olayın özelliği
delillerin değerlendirilmesi kurulan hükmün kapsamı ve sonuçları gözönünde
tutulduğunda S..... A.Ş.'nin mahkemenin verdiği karar ile maddi hukuk
bakımından hukuken zarar gördüğü haklarının ihl‰l edildiği böylece kanun
yoluna başvurmada kabule şayan bir menfaatinin bulunduğunun kabulü gerekir.
Tüm anlatımlar altında temyiz süresinin kesinleştiğine dair 17.1.1995 tarihli
mahkeme kararı kaldırılmalı husumet yanlış tevcih edilerek yapılan yargılama
sonucu verilen usul ve yasaya aykırı hakem tayini kararı bozulmalıdır.
S o n u ç : Temyiz olunan yerel mahkeme kararının (BOZULMASINA), peşin harcın
istek halinde iadesine, 2.10.1995 gününde oybirliğiyle karar verildi.
|
