 |
Yargıtay içtihatları bölümü
Yargıtay Kararı
T.C
Y A R G I T A Y
Onbirinci Hukuk Dairesi
E. 1994/982
K. 1994/2011
T. 11.3.1994
* SANAT ESERİ
* HAK SAHİPLİĞİ
ÖZET : Güzel sanat eseri üzerindeki hak sahipliğinin belirlenmesinde ana
kural, fikir ürünü olan eserin, onun yaratıcısına ait olmasıdır. Ancak, bazı
hallerde, yasa onu bizzat üreten veya yaratandan başkasına ait sayılmasını da
kabul etmiştir.
(5846 s. FSEK. m. 1, 8)
(H.E.) ile S....... A. Şti. arasındaki davadan dolayı, (Ankara Asliye Beşinci
Ticaret Mahkemesi)nce verilen 9.10.1992 gün ve 397-565 sayılı hükmü onayan
Dairenin 7.12.1993 gün ve 1315-8158 sayılı ilamı aleyhinde davacı vekili
tarafından karar düzeltilmesi isteğinde bulunulmuş ve karar düzeltme
dilekçesinin süresi içinde verildiği anlaşılmış olmakla; dosyadaki kağıtlar
okundu, gereği konuşulup düşünüldü:
Davacı vekili; davalının yayınladığı "Kilim Cataloque No: 1" adlı kitabın
hazırlayanı ve sahibinin müvekkilinin miras bırakanı (G.E.) olduğunu,
davalının kitabın ikinci baskısını yapma girişiminde bulunduğunu, kendisi ile
sözleşme yapma girişimlerinin sonuçsuz kaldığını, davalının kitabı izinsiz
olarak çoğalttığından şimdilik (10.000.000) TL. tazminatın davalıdan
tahsilini talep ve dava etmiştir.
Davalı vekili; eser sahibinin davacının murisi olmayıp müvekkili şirket
bulunduğunu, müvekkilinin planı dairesinde davacının murisinin yardımda
bulunduğunu, kitabın ilk baskısını yapan Atölye M... Ltd. Şti.'nin bu iş
nedeniyle faturayı davalı şirket adına kestiğini, "G.E." isminin kitapta yer
almasının anısını yaşatmak maksadını taşıdığını, müvekkilinden tazminatı
FSEK.nun 68. maddesi uyarınca ancak eser sahibinin isteyebileceğini, eserin
basımının Kültür Bakanlığı'nca müvekkili şirketten istendiğini savunarak
davanın reddini istemiştir.
Mahkemece, dava konusu eserde davacının murisinin hazırlayan olarak yazılı
olduğu, eserde bu şahsın bir önsözünün yer aldığı, ayrıca kitapta yer alan
motif ve desenlerden bir kısmının (G.E.) tarafından derlendiği, Kültür
Bakanlığı'nın isteği üzerine eserin davalı şirketçe adına basıldığı,
(G.E.)'nin herhangi bir menfaat gözetmeden eserin hazırlanmasında yardımcı
olduğu, davalının da (G.E.)'nin ismini bir anı olarak yazdığı, eserin birinci
baskısı yapılırken (G.E.)'nin sağ olduğunu, Kültür Bakanlığı'nda danışmanlık
yaptığını, FSEK.na göre haklarını bilmesine rağmen davalıdan bir talepte
bulunmadığını, onun sağlığında kullanmadığı haklarının davacı olan varis
tarafından kullanılmasının düşünülemiyeceği gerekçesiyle davanın reddine
karar verilmiştir.
Davacının temyizi üzerine karar Dairemizce onanmıştır.
Davacı vekili karar düzeltme talebinde bulunmuştur.
Davacı vekili, kitabın 1988 tarihinde yayınlanan birinci baskısında "Prepared
bay (G.E.)" "This Cataloque Published by S.... A.Ş." ibarelerinin
bulunduğunu, kitabın önsözünün (G.E.) tarafından yapıldığını, böylece kitabın
ilk baskısını hazırlayan ve derleyenin (prepared) (G.E.) olduğunun açıkca
yazıldığını, ilk kitapta yer alan kilim fotoğraf ve desenlerinin davacının
murisi (G.E.)'nin 1983 yayınlanan 1- "Traditional Turkish Designs E.C.
Handicrafts Avarc Dublication" 2- "Anadolu Motifleri Sergisi" ve 3-
"Anatolien Motifs-From Çatalhöyük To The Present" isimli kitaplardan aynen
alınıp kitabın birinci baskısının yapıldığını, kitabın ilk baskısında (G.E.)
tarafından davalıya verilen ve sonra iade edilmeyen kilim-desen film ve
diyalarına davalının haksız el koyduğunu, davalının 1990 tarihinde
kendilerinden izin almadan müvekkillerinin eseri bulunan "Kilim Cataloque No:
1" ikinci baskısının yapıldığını bildirmiş ve müvekkilinin murisinin özgün
eserleri bulunan yukarıda yazılı eserleri de dosyaya sunmuştur.
Davalı vekili 1.10.1991 tarihli cevap dilekçesinde, eserin motif kısmının
düzenlenmesinde (G.E.)'nin bilgilerinden yararlanıldığını kabul etmiş,
dinlenen davacı ve davalı tanıklarından Doğan, Zeynel, Ali, İlker ve Mine,
kitabın baş kısmında bulunan kilim desen ve motiflerinin (G.E.)'ye ait
olduğunu, kendine ait bu kilim motif ve desenlerini davalıya vererek eserin
hazırlanmasında öncülük ettiğini, bu hizmetlerinden dolayı davalıdan para
almadığını açıklamışlardır. 5846 sayılı FSEK.nun 19 ve devamı maddaleri
uyarınca murisin sağlığında yapılan ilk basımdan hak istememiş olması, ikinci
basımdan dolayı mirascıların hak istemelerine engel teşkil etmeyeceğinden
mahkemenin red gerekçesi doğru olmamıştır. Esasen mahkeme de, eserde yer alan
kilim motif ve desenlerinden bir kısmının (G.E.)'ye ait olduğunu kabul etmiş,
ne varki Güran ile davalı arasında yazılı sözleşme bulunmadığından
mirascıların da ikinci baskıdan hak istemeyeceği sonucuna varmıştır.
Burada ana sorun, ikinci baskısı yapılan "Kilim Cataloque No: 1" kitabında
yayınlanan kilim motif ve desenleri üzerindeki "eser sahipliğinin" saptanması
sorunudur. FSEK.nun 4. maddesinde anılan türden bir "Güzel sanat eseri"
bulunduğu ve hak sahipliği sorunun da bununla ilgili olduğu kuşkusuzdur.
Güzel sanat eseri üzerindeki hak sahipliğinin belirlenmesinde ana kural, fikir
ürünü olan eserin, onun yaratıcısına ait olmasıdır. Yasadaki anlatımla
"sahibinin hususiyetlerini taşıyan eser, onu vücuda getirenindir (FSEK. m. 1
ve 8). Ana kural bu olmakla birlikte bazı hallerde kanun onu bizzat üreten
veya yaratandan başkasına ait sayılmasını kabul etmiştir. Bu hallerde, eser
sahibi sayılan kişinin, eserin yaratılması faaliyetine katkısı, onun özünü
oluşturan "özgün fikir ürününü meydana getirmek" değil, bu ürünün ortaya
çıkışını sağlayan bir takım hukuksal ve ekonomik ilişkilerde ilgili olarak
yer almış bulunmaktadır. FSEK.nun 8. maddesine göre, bu sıfat (yani, eserin
bizzat yaratan kişi olmadıkları halde, eserin sahibi olma) belli koşullarda,
işverenlere, tüzel kişilere, yayımcılara tanınmıştır. Bunun istisnai bir
durum olduğu kuşkusuzdur. O halde öncelikle eserin ilk basımı olan "Kilim
Cataloque No: 1" kitabındaki kilim desen ve motifleri üzerindeki "eser
sahipliği sıfatının kime ait olduğu saptanmalıdır. Bu motif ve desenlerin
eser sahibi (G.E.) ise bu motif ve desenlerin sadece Kilim Cataloque No: 1
kitabında yayımlanmış olmaları kitabın sahibi olan gerçek ve tüzel kişinin
"eser sahibi" sayılmasına yetmez. FSEK. m. 8 f.2 uyarınca kitap sahibinin bu
fikir ürünleri üzerindeki "eser sahibi" sıfatını kazanabilmesi için ayrıca,
sırf bu üretimin gerçekleşmesi için, bir sözleşme ilişkisi kurmuş olması
gerekir. Bu sözleşme, bir hizmet, vekalet ya da istisna sözleşmesi olabilir.
Bu sözlemelerde eseri üretme borcu yükleyen bir sözleşme ilişkisinin
kurulması şarttır. Eser sahibi ile kitap veya derginin işvereni arasında
hizmet, vekalet veya istisna türünden akdi bir ilişkisi yoksa, eserin
kitapta, yayımlanması eser sahibinin bunun üzerindeki "çoğaltma ve yayma"
haklarını, yayımcıya (kitabın sahibine) devretmiş olmasına dayanır. Bu çeşit
devir işlemlerine yasa "aslen iktisap" sonucunu doğuran devir adını
vermektedir (FSEK. m. 48). Böyle bir devir işleminin kapsadığı haklar, süre,
yer, içerik bakımından belirleneceği gibi, sayı yönünden sınırlı ya da
sınırsız, ivaz bakımından da karşılıklı ve karşılıksız olarak belirlenebilir.
Yayın sözleşmesini düzenleyen BK. 375. madde uyarınca "Eğer mukavelede tab
adedi tayin tasrih edilmemişse naşir'in hakkı ancak bir taba maksurdur"
düzenlemesi getirilmiştir (Prof. Hirsh, Fikri Say, II. sh. 79; Doç. Erel,
Türk Fikir ve Sanat Hukuku, sh. 6; Prof. Dr. Aydın Aybay bu konudaki Hukuku
Mütalaaları, Y. 11. HD., 14.10.1993 gün, E. 1992/4962 sayılı dosyasında).
O halde mahkemenin incelemesi yeterli olmamıştır. Yukarıda anılan kurallar
dikkate alınmak suretiyle üniversitelerden Fikir ve Sanat Eserleri
kürsüsünden bir hukukçu Prof. ile Kütlür Bakanlığı, Milli Kütüphane, Müzeler
gibi Türk kilim motif ve desenleri üzerinde uzmanlaşmış yerlerden ayrıca iki
bilirkişi seçilmek suretiyle üç kişilik bilirkişi kurulu eliyle dosyaya
davacı tarafından biraz edilen ve (G.E.)'ye aidiyeti tartışmasız bulunan
kilim motif ve desenlerinin ve tanıkların beyanı dikkate alınarak "Kilim
Cataloque No: 1" isimli kitapta yer alan kilim motif ve desenlerinin
(G.E.)'ye ait kitaplardan adı geçen dava konusu kitaba aynen alınıp
alınmadığının, aynen alınmasa bile adı geçen kitaplarda yer alan kilim motif
ve desenlerinden yararlanılıp yararlanılmadığını, kısmen yararlanmış olsa
dahi yayınlanan "Kilim Cataloque No: 1" isimli kitaptaki kilim motif ve
desenlerinin eser sahipliğinin kime ait olduğu saptanmak, bu eserdeki kilim
motif ve desenlerinin tamamı veya belli bir kısmının eser sahibinin (G.E.)
olduğunun saptanması halinde yukarıda anılan kurallar uyarınca bunların
davalıya devir edilip edilmediği tartışılmak ve adı geçen eserin ikinci
baskısının davacının izni alınmadan yapıldığı anlaşıldığından varsa davacının
isteyebileceği tazminat miktarı saptanarak sonucuna göre bir karar verilmesi
gerekirken bu kurallar tartışılmadan, bilirkişi incelemesi yapılmadan eksik
ve yetersiz inceleme ile karar verilmesi ve davanın reddi doğru olmadığından
davacının karar ve düzeltme isteğinin kabulü ile Daire onama kararının
kaldırılmasına ve hükmün davacı yararına bozulması gerekmiştir.
S o n u ç : Yukarıda açıklanan nedenlerle davacı vekilinin karar düzeltme
isteği yerinde bulunduğundan Dairenin 7.12.1993 gün, 1993/1315-8158 sayılı
onama kararının kaldırılmasına, hükmün davacı yararına (BOZULMASINA), ödediği
temyiz peşin, temyiz ilam ve karar düzeltme harcının isteği halinde karar
düzeltme isteyene iadesine, 11.3.1994 tarihinde oybirliğiyle karar verildi.
|
