Hukuk Genel Kurulu

E:1986/1-249

K:1988/28

T:20.01.1988

Taraflar arasındaki "tapu iptali" davasından dolayı yapılan yargılama sonunda, (İzmir 2. Asliye Hukuk Mahkemesi)nce davanın kabulüne dair verilen 25.12.1984 gün ve 446-901 sayılı kararın incelenmesi davalılar vekili tarafından istenilmesi üzerine, Yargıtay 1. Hukuk Dairesi'nin 28.5.1935 gün ve 4962-6809 sayılı ilamıyla bozularak dosya yerine geri çevrilmekle yeniden yapılan yargılama sonunda; mahkemece önceki kararda direnilmiştir.

Temyiz eden: Davalılar vekilleri.

Hukuk Genel Kurulu'nca incelenerek direnme kararının süresinde temyiz edildiği anlaşıldıktan ve dosyadaki kağıtlar okunduktan sonra gereği görüşüldü:

Taraflar arasındaki muvazaa nedeniyle iptal ve tescil davası mahkemece 15.10.1981 günlü kararla murisin sağlığında tasarruf hakkında gabine dayanarak iptal davası açıp davacının da ayrıca daha önce tenkis davası açmakla intikalin sıhhatini kabul etmiş Olduğu ve bu hususun kesin delil niteliğini kazandığı, şimdi bunun aksine akdin gerçekte mevcut olmadığı yolundaki iddianın dinlenemeyeceği gerekçesiyle reddedilmiştir. Temyiz üzerine 1. Hukuk Dairesi 16.2.1982 günlü kararla "dava muvazaa nedenine dayanan iptal ve tescil isteğine ilişkindir. Davacı miras bırakanın davalılara tapuda satış göstermek suretiyle yaptığı temlikin gerçekte bağış olduğundan bahisle, muvazaa nedeniyle iptalini istemiştir. Önceki açılan davalarda dayanılan hukuksal nedenler bu davada dayanılan hukuki nedenle aynı olmadığına göre olayda kesin hüküm varlığından söz etmek olanaksızdır. 0 halde davanın niteliğine göre- uyuşmazlığın 14.4.1974 tarih ve 1/2 sayılı İnançları Birleştirme Kararında saptanan ilkeler çerçevesinde çözümlenmesi gerektiği düşünülmeden yazılı olduğu üzere davanın reddine karar verilmesi isabetsizdir" gerekçesiyle kararı bozmuştur. Bu karara karşı davalılar vekili, davacı tarafın daha önce satışın geçerli olduğunu kabul ile tenkis davası açtığını, bu tenkis davasının reddedilerek kesinleştiğini, bu durum karşısında davacının muvazaaya davalı iptal ve tenkis davası açamayacağını, ileri sürerek karar düzeltme yoluna başvurmuş, bu istek 1. Hukuk Dairesi'nin 18.6.1982 günlü kararıyla reddedilmiştir. Bozmaya uyan yerel mahkeme işin esasını incelemiş ve sonuçta davacının payı oranında iptal ve tescile karar vermiştir. Davalılar vekilinin temyizi üzerine 1. Hukuk Dairesi kararı 28.5.1985 gününde şu gerekçelerle bozmuştur: "Davacı ortak miras bırakanın kendi miras payını ortadan kaldırmak amacı ile davalı mirasçılarına görünür de satış yolu ile yaptığı taşınmaz mal temlikinin örtülü bağış olup muvazaa ile illetli bulunduğundan bahisle iptal ve tescil istemiştir. Açıklanan bu içeriği ile dava BK.nun 18. maddesinden kaynaklanmaktadır. Mahkemece bu temliki tasarruf için miras bırakanın sağlığında açıp red ile sonuçlanan gabin hukuksal nedenine davalı dava ile davacı tarafından bundan önce tenkis isteği ile açılıp red edilerek kesinleşen davaların temyize konu dava için kesin hüküm veya en azından kesin delil oluşturacağından bahisle davanın reddine karar verilmiştir. Bu karar dairenin 16.2.1982 tarih 211-1486 sayılı ilamı ile (... önce açılan davalarda dayanılan, hukuksal nedenler ile bu davada dayanılan hukuki nedenler aynı olmadığına göre olayda kesin hüküm varlığından söz etmek olanaksızdır) gerekçesi ile bozulmuş; bozmaya uyan mahkeme, bu kere muvazaa iddiasının kanıtlandığını kabul ile davacının payı oranında iptal ve tescile karar vermiştir. Başka bir olaya ait dairenin 1985/101-2246 sayı, 26.2.1985 günlü ilamında da vurgulandığı üzere, miras bırakanın gerçekleştirdiği temliki tasarrufa karşı mirasçının kendi miras payına dayanarak BK. nün 18. maddesinden kaynaklanan muvazaa nedeni ile iptal veya MK.nun 502 ve sonraki maddeleri gereğince tenkis isteğinde bulunabilmesi mümkündür. İleri sürülüş biçimleri, hukuksal dayanakları ve kapsamları birbirinden farklı olan bu iki dava türü, ayrı iki davaya konu olabileceği gibi aynı davada kademeli olarak da ortaya konulabilir. İki ayrı davada ileri sürülmeleri halinde bunlardan birinde verilecek hüküm diğeri için kesin hüküm teşkil etmeyeceği gibi bu iki istek hakkında derdestlik itirazı da dinlenemez. Bu nedenle yerel mahkemenin bozmadan önceki kararında özellikle önceki tenkis davasının işbu muvazaa iddia. sına davalı dava için kesin hüküm oluşturacağına ilişkin kabulünde isabet yoktur. Ne var ki, tenkis davaları, geçerli temliki tasarruflar muvazaaya davalı iptal davaları, aksine temelde geçersiz tasarruflar için söz konusudur. Davacının önceden açıp temyiz bozmasından da geçerek kesinleşen red ile sonuçlanmış tenkis istekli 1978/357 esas sayılı davasında, miras bırakanın dava konusu 874 no' lu parseli için gerçekleştirdiği temlikin geçerli bulunduğu, ne var ki tasarrufun davacının saklı payını aşmadığı, bu cihetle tenkisin söz konusu olmayacağı olgusu kesinleşmiştir. Bu olgunun, anılan davanın yanı "tarafı" olması nedeni ile davacıyı bağlıyacağı kuşkusuzdur.

Bu itibarla davanın reddine ilişkin yerel mahkemenin ilk kararı, açıklanan bu gerekçeler ile doğru olup, 16.2.1982 günlü bozma açık maddi hataya davalıdır. Bu tür bozmaya uyulmuş olmasının yanlar için usulü kazanılmış hak oluşturmayacağı yargısal uygulamalar gereğidir.

Hal böyle olunca, dava konusu 874 parsel nolu taşınmaza ilişkin olarak 1978-357 esas sayılı tenkis davasında yanların miras bırakanı tarafından yapılan temlikin geçerli işlem bulunduğunun kabulüne ilişkin olgunun, temyize konu davasında davacıyı bağlıyacağı göz önünde bulundurularak davanın reddine karar verilmesi gerekir iken kabulü doğru değildir... " Yerel mahkeme son bozmaya karşı direnmiş, direnme kararını davalılar temyiz etmişlerdir.

9.5.1960 gün ve 21/9 sayılı içtihadı Birleştirme Kararında açıklandığı üzere; bir mahkemenin Yargıtay Dairesince verilen bozma kararına uyması sonunda kendisi için o kararda gösterilen şekilde inceleme ve araştırma yaparak yine o kararda belirtilen hukuki esaslar gereğince karar verme yükümlülüğü meydana gelir ve bu itibarla mahkemenin sonraki hükmünün bozmada gösterilen esaslara aykırı bulunması usule uygun sayılamaz ve bozma sebebidir; meğer ki bu aykırılık sadece bozma kararında gösterilen bir usul kaidesine ilişkin bulunsun ve son kararın neticesini değiştirecek bir mahiyet arz etmesin. Mahkemenin bozma kararına uymasıyla meydana gelen bozma gereğince işlem yapma ve hüküm verme durumu, taraflardan birisinin lehine ve diğeri aleyhine hüküm verme neticesini doğuracak bir durumdur ve buna usulü kazanılmış hak denilmektedir. Uzun yıllardan beri Yargıtay uygulamaları ve öğretide benimsenen usulü kazanılmış hak müessesesinin usul hukukunun dayandığı ana esaslardan biri olduğunda ve doğrudan doğruya kamu düzenini ilgilendirmekle mahkemelerce görevden ötürü (resen) dikkate alınmasının zorunlu olduğundan kuşku duyulamaz. Genel esaslar böyle olmakla beraber az önce değinilen 9.5.1960 günlü İçtihadı Birleştirme Kararı usulü kazanılmış hak kuralına istisnai bir durum getirmiş ve şu esası benimsemiştir: Sonradan çıkan içtihadı Birleştirme Kararı, Yargıtay'ın bozma kararına uyulmakla meydana gelen usule ait kazanılmış hak esasının istisnası olarak, henüz mahkemede veya Yargıtay'da bulunan bütün işlere uygulanması gereklidir. Demek ki, bu içtihadı birleştirme kararında benimsenen hukuki esasların sonucu olarak, mahkemece Yargıtay bozma kararına uyulmakla meydana gelen usulü kazanılmış hak karşısında, sonradan bir içtihadı birleştirme kararı çıkarsa bu son içtihadı birleştirme kararının uygulanması icab edecektir.

Usule ait kazanılmış hak kuralına diğer istisnai bir durumda 4.2.1959 gün ve 13/5 sayılı İçtihadı Birleştirme Kararı ile görev konusunda getirilmiştir. Bu sarı karara göre; Yargıtay'ca bir kararın bozulması ve mahkemenin bozma kararına uyması halinde bozulan kararın bozma sebeplerinin kapsamı dışında kalmış cihetlerinin kesinleşmiş sayılması, davaların uzamasını önlemek maksadıyla kabul edilmiş çok önemli bir usulü hükümdür. Bir cihetin bozma kapsamının şufuh dışında kalması da iki şekilde olabilir: Ya o cihet açıkça bir temyiz sebebi olarak ileri sürülmüş fakat dairece itiraz reddedilmiştir, yahut da onu hedef tutan bir temyiz itirazı ileri sürülmemiş olmasına rağmen dosyanın Yargıtay Dairesince incelendiği sırada dosyada bulunan yazılardan onun bir bozma sebebi sayılması mümkün bulunduğu halde o cihet dairece bozma sebebi sayılmamıştır. Her iki halde de o konunun bozma sebebi sayılmamış ve başka sebeplere dayanan bozma kararına mahkemece uyulmuş olması, taraflardan birisi lehine usulü bir kazanılmış hak meydana getirir ki; bu hakkı ne mahkeme, ne de Yargıtay halele uğratabilir. Zira genel kazanılmış hakkın tanınması da kamu düzeni düşüncesiyle kabul edilmiş bir esastır. Lakin, vazife konusunda usuli kazanılmış hak prensibinin kayıtsız, şartsız uygulanması usulün az önce anılan mutlak hükmünün değiştirilmesi neticesini doğuracaktır ki, söz konusu maddenin yazılışı ve kanuna konuluş gayesi itibariyle böyle bir netice kaideden caiz görülemez. Ancak ileri sürülen görevsizlik itirazının Yargıtay dairesince reddi ve kararın başka sebeplerden bozulması ve bozmaya uyulması halinde davanın yine görevsizlik sebebiyle reddi yoluna gidilebilmesi, usul hükümlerinin esas gayesini haleldar edebilecek bir mahiyet arz edeceği cihetle haddi zatında nadir olan böyle bir durumda istisnai olarak Kanunun 7. maddesinin tatbikini kabul etmemek, menfaatlar vaziyetine gereği gibi uygun düşecektir. Bu gerekçelere dayanıldıktan sonra 4.2.1959 tarihli içtihadı Birleştirme Kararında kural olarak usulü kazanılmış hak kuralının görev konusunda uygulama yeri olmayacağı ve duruşmanın bittiği bildirilinceye kadar görevsizlik kararı verilebileceği esası benimsenmiştir.

Yargıtay bozma ilamına uyulmakla meydana gelen usulü kazanılmış hak kuralı usul hukukunun ana esaslarından olmakla ve Yargıtay'ca titizlikle gözetilmekle birlikte bu kuralın açık bir maddi hata halinde dahi katı bir biçimde uygulanması bazı Yargıtay kararlarında adalet duygusuyla, maddi olgularına bağdaşmaz bulunmuş ve dolayısıyla giderek uygulamada uyulan bozma kararının her türlü hukuki değerlendirme veya delil takdiri dışında maddi bir hataya dayanması halinde usulü kazanılmış hak kuralının hukuki sonuç doğuramayacağı esası benimsenmiştir. Örneğin, bozma kararının, dava konusu taşınmazın her türlü değerlendirmenin dışında, tartışmaya yol açmayacak bir açıklıkla tapulu olduğu bir gerçek iken, tapusuz olduğu esasına dayanılarak yapılmış olması halinde olduğu gibi, (Usulü kazanılmış hakkın maddi hataya davalı bozmaya uyma halinde hukuki sonuç doğurmayacağı hakkında Hukuk Genel Kurulu'nun kararları: 15.10.1986 gün ve 491/876 sayılı kararla uyulan bozma kararında taşınmaz malın satış tarihi ile noterden gönderilen ihtarname tarihinin yazılı delillere rağmen yanlış belirlenmesi; 14.3.1986 gün ve 714/246 sayılı kararla tanık listelerindeki tanık isimlerinin yanlış belirlenerek sonuca gidilmesi; 9.4.1986 gün ve 61/376 sayılı kararla dava tarihinde reşit olan çocuğun adının yanlış belirlenmesi hallerinde Daire bozma kararlarının maddi hataya dayandığı kabul edilerek usulü kazanılmış hak kuralı Hukuk Genel Kurulu'nca uygulanmamıştır). Burada şu husus özellikle belirtilmelidir ki; bozma kararında hukuki yönden bir değerlendirme yapılmış veya deliller belli bir doğrultuda değerlendirilerek bir bozma kararı verilmiş ise, bu bozmaya uyulması halinde, bozmayı yapan daire hukuki görüş veya delil değerlendirmesinin yanlış olduğunu sonradan benimsese dahi burada maddi hatadan söz edilemeyeceğinden usulü kazanılmış hakkın doğduğunun kabulü gerekir. Ancak, Yargıtay Dairesinin vardığı sonuç her türlü değer yargısının dışında hiç bir suretle başka biçimde yorumlanamayacak tartışmasız bir maddi hataya dayanıyorsa ve onunla sıkı sıkıya bağlı ise o takdirde usulü kazanılmış hak kuralı hukuki sonuç doğurmayacaktır.

Olay yukarıdaki esaslar içerisinde değerlendirildiğinde görülmektedir ki uyulan bozma kararının herhangi bir maddi hataya dayandığından söz edilemez. Yapılacak değer yargılarına göre sonucu değişebilecek hukuki bir değerlendirmeye yer verilmiş ve buna göre bozma yapılmış, mahkeme de bu bozmaya uymuştur. 0 halde, bozma kararına uyulmakla orada açıklanan biçimde araştırma ve inceleme yapılması ve gene orada benimsenen hukuki esaslar uyarınca karar verilmesi konusunda usulü kazanılmış hak doğar kuralı uyarınca olayda usulü kazanılmış hak doğduğundan direnme uygun bulunmakla işin esasına ilişkin temyiz itirazları incelenmek üzere dosya Özel Daireye gönderilmelidir.

Sonuç: Yukarıda açıklanan nedenlerle direnme uygun bulunduğundan işin esası incelenmek üzere dosyanın 1. Hukuk Dairesi'ne gönderilmesine, 20.1.1988 günü oyçokluğuyla karar verildi.

Diğer Bölümlerimiz +
Tüm Hukuki NET forumları + Hukuki Portal + Hukuk Haberleri + Sözleşme ve dilekçe örnekleri + Mevzuat ve bilimsel incelemeler + Hukukçu Blogları + Avukat ilanları + Videolar + Linkler + Ansiklopedi ve Sözlük +

İçtihat Arşivi  Eski içtihat dizini

Yargıtay Kararları 2007 2006 2005 2004 2003 2002 2001 1999 1998 1997 1996 1995 1994 1993 1992 1991 1990 1989 1988 1987 1986 1985 1984 1983 1982 1981 1980 1979 1978 1977 1976 1975 1974 1973 1927-1972