Davacı, istihsali teşvik priminden doğan alacağın ödetilmesine karar verilmesini istemiştir. Mahkeme, isteği hüküm altına almıştır. Hüküm süresi içinde davalı avukatı tarafından temyiz edilmiş olmakla; dosya incelendi, gereği konuşulup düşünüldü

Davacı vekili, müvekkilinin Çimento Fabrikası'nda işçi olarak çalıştığını ve Türkiye Çimse - İş Sendikası'nın üyesi olduğunu; Türkiye Çimse - İş Sendikası ile davalı işveren arasında 1.1.1980 - 3 1.12.1981 tarihleri arasında yürürlükte olmak üzere imzalanan toplu iş sözleşmesinin 48. maddesinin istihsali teşvik primini öngördüğünü, sürenin sona ermesi üzerine Yüksek Hakem Kurulu'nun 2364 sayılı Yasa uyarınca 2.3.1982 günlü kararla 1.1.1982 - 31.12.1983 tarihleri arasında geçerli olmak üzere yeniden yürürlüğe koyduğunu, bu sözleşmenin 45. maddesinin eski sözleşmenin 48. maddesini değiştirerek yılda 120 günlük ücret tutarında ikramiyenin dışında prim ve benzeri şekilde ödeme yapılamayacağını hükme bağladığını, ancak bu uygulamanın 1.1.1982 tarihinden sonra başlayacağının belirtildiğini; 1981 yılı. istihsali teşvik priminin yeni sözleşmenin 45. maddesiyle saklı tutulduğunu; diğer taraftan 2448 sayılı Kanunla getirilen en çok iki maaş tutarındaki ikramiye sınırlamasının da, geçici 1. madde uyarınca sözleşmeler yenileninceye kadar sözleşmelerdeki fazla ödemelere devam olunacağı yolundaki hükümlerin yeni döneme ait olduğunu buna rağmen davalı işverenin 1981 egzersiz yılı karından alması gereken istihsali teşvik primini ödemediğini; uyuşmazlığın 2364 sayılı Yasanın 5. maddesine göre, Yüksek Hakem Kurulu'na intikal ettirildiğini, Kurulun 1.9.1982 günlü kararla 1981 yılı faaliyetinden doğan istihsali teşvik primi hakkının saklı olduğuna ve işçilere ödenmesi gerektiğine karar verdiğini, başvuru üzerine Yüksek Hakem Kurulu'nun kararın değiştirilmesine gerek olmadığı sonucuna vardığını, bu kararın kesin olduğunu ileri sürerek toplu iş sözleşmesinin 48. maddesine göre, 1981 yılı istihsali teşvik priminin tahsiline karar verilmesini istemiştir.

Davalı anonim şirket vekilleri cevap dilekçelerinde davanın 1.1.1980 - 31.12.1981 tarihleri arasındaki süre için yapılan toplu iş sözleşmesinin 48. maddesine dayandığını, 1980 ve 1981 yıllarında iki yıl için istihsali teşvik primi ödeneceğinin öngörüldüğünü; 23 Temmuz tarihinde yapılacak ödemeler o tarihte o yıla ait kar, vergi ve ihtiyat akçesi belli olmayacağına göre bir önceki yıl karı gösterge rakamı baz alınarak icra olunacağını, müvekkili Çimento Sanayii AŞ.'nin 1980 ve 1981 yıllarında, sözleşme hükmü gereğince bir önceki yıl karına oranla istihsali teşvik primini ödediğini, iki yıl için bağıtlanan toplu iş sözleşmesi hükmü gereğince bu yıllar için iki defa ödeme yapılabileceğini, iki yıllık sözleşme dönemi aşılarak bu sözleşmeye göre, üçüncü defa prim talep olunamayacağını, ödenmemiş hiçbir istihsali teşvik primi borcu olmadığını, Yüksek Hakem Kurulu Kararının bunun dışında yorumlanması olanağı bulunmadığını, Yüksek Hakem Kurulun'ca da yürürlüğe konulan toplu iş sözleşmesinde istihsali teşvik priminin kabul edilmediğini, 2448 sayılı Kanununda davacının isteğinin haksızlığını gösterdiğini; Yüksek Hakem Kurulu'nun ancak kendisi tarafından yürürlüğe konulan toplu iş sözleşmeleri hükümlerinin yorumlanması konusunda yetkili olduğunu, önceki sözleşmeler için karar veremeyeceğini, Yüksek Hakem Kurulu Kararının mahkemeyi bağlayıcı olmadığını, ihtilafa taraf olan Sendika Başkanının katılması nedeniyle kararın geçersiz olduğunu esasen toplu iş sözleşmesinin 48. maddesi hükmünün kar tevzii mahiyetinde olduğundan Ticaret Kanunu ve şirket statüsü hükümleri karşısında da geçersiz bulunduğunu ileri sürerek davanın reddini istemişlerdir.

Mahkeme, Yüksek Hakem Kurulu Kararlarının 2364 sayılı Yasanın 7. maddesine göre kesin olup, aynı Yasanın l/G ve 5. maddeleri uyarınca da yetkili olduğu, davalıdan istenilen istihsali teşvik primi alacağının 1.1.1980 - 31.12.1981 dönemini kapsayan toplu iş sözleşmesinin 48. maddesi uyarınca 1981 yılı egzersiz yılı karına göre hesabı gereken ve 23.7.1982 tarihinde ödenmesi icabeden istihsali teşvik pirimi olduğu, bu primin 1981 yılında işyerinde çalışan davacı yönünden kazanılmış bak oluşturduğu, Yüksek Hakem Kurulun'ca yürürlüğe konulan toplu iş sözleşmesinin bu primin ödenmesine engel olmadığı 2448 sayılı Yasanın geçici 1. maddesi dikkate alındığında dava konusu primin ödenmesi icabettiği sonucuna varıldığı gerekçeleriyle davanın kabulüne karar vermiş bu kararı davalı vekilleri temyiz etmişlerdir.

1 - 2364 sayılı Süresi Sona Eren Toplu İş Sözleşmelerini Sosyal Zorunluluk Hallerinde Yeniden Yürürlüğe Konulması Hakkındaki Kanunun 7. maddesi hükmünce Yüksek Hakem Kurulu Kararları kesindir. Bu kesinlik kuşkusuz kurulun kararları aleyhine herhangi bir mercie başvurulamayacağını ifade eder. Taraflar arasındaki uyuşmazlık mahkemeye intikal ettiğinde kurul kararının kesinliği mahkemeyi bağlayıcı anlam taşımaz; yargı mercii uyuşmazlığı kurallar zinciri ilkesi uyarınca Anayasa, yasa ve diğer objektif düzenleyici kurallara uygun olarak çözümlemek durumundadır. Bu nedenle mahkemenin davayı 2364 sayılı Yasanın 7. maddesine yanlış anlam vererek sonuçlandırmasında isabet görülmemiştir.

2 - Davaya esas tutulan Çimento Sanayii AŞ. ile Türkiye Çimento Seramik ve Toprak Sanayii İşçileri Sendikası arasında 1.1.1980 - 31.12.1981 tarihlerini kapsayan ve 30.4.1980 tarihinde imzalanan dördüncü dönem toplu iş sözleşmesinin 48. maddesi aynen şu hükümleri getirmiştir: "Fabrikanın yıllık çalışmalarından elde ettiği egzersiz yılı karından (geçmiş yılların zararı o senenin karından düşülmeden) şirketin ödemekle yükümlü bulunduğu vergi ve rüsumlarla, Türk Ticaret Kanunu hükümlerine göre, ayırmak mecburiyetinde bulunduğu kanuni ihtiyatlar indirilir. Bu suretle karın her bir milyon lirası için Çimse - İş üyelerine 2 günlük ücretleri tutarında istihsali teşvik primi ödenir. Karın küsurları 500 binden aşağı olursa atılır. 500 bin lira ve yukarısı tam olarak kabul edilir. Şu kadarki bu maddenin işlemesi bahse konu karın üç milyon lirayı geçmesine bağlıdır. Yani üç milyonu geçtiğinde her bir milyon için iki günlük ücreti tutarında istihsali teşvik primi verilir. Hafta tatili, hastalık halinde alınan istirahat süreleri, yıllık ücretli izinler, sendika görevleri dolayısıyla verilmiş izinler, yılda 15 günü geçmeyecek idari izinler ve mücbir sebepler tahtında, işin tatil edildiği günler çalışmış gibi kabul edilecektir. İstihsali teşvik primi her yılın Temmuz ayının 23'ünde ödenir."

Toplu iş sözleşmesinin 107. maddesine göre, "bu toplu iş sözleşmesi 1.1.1980 tarihinden itibaren yürürlüğe girer. Yürürlük süresi 2 yıldır. 31.12.1981 tarihinde sona erer."

4. dönem toplu iş sözleşmesinin hükümlerinden açık bir biçimde anlaşılmaktadır ki, davacıya 1.1.1980 - 31.12.1981 tarihleri arasında iki defa istihsal teşvik primi ödenecektir. Başka bir anlatımla sözleşme iki yıl süreli olmasına ve dava konusu primde her yılın Temmuz ayının 23'ünde ödeneceğine göre 1.1.1980 3 1.12.1981 tarihleri arasında iki defa ödeme yapılacaktır. Şu hususta özellikle belirtilmelidir ki, dördüncü dönem toplu iş sözleşmesi 1.1.1980' den öncesi için bir düzenleme getirmediği gibi Yüksek Hakem Kurulu'nca yürürlüğe konulan toplu iş sözleşmesi de dördüncü dönem toplu iş sözleşmesinin sona erişini hemen takiben 1.1.1982 tarihinde yürürlüğe konulmuştur. Yüksek Hakem Kurulu'nca yürürlüğe konulan toplu iş sözleşmesinin 45. maddesi yılda 120 günlük ücret tutarında ikramiye öngörmüş bunun esasların belirtmiş 2. fıkrası ile şu hükümleri getirmiştir. "İşveren şirketlerin statüsünde ikramiye veya temettü verilmesi kaydı olasa dahi işçilere sadece bu maddede belirtilen ikramiye ödenir. Bunun dışında herhangi bir nam altında temettü, prim veya benzeri şekilde herhangi bir ödeme yapılmaz. 45. maddenin 5. fıkrasına göre 1.1.1982 tarihinden sonra yukarıdaki esaslara uygun işlem yapılacaktır. Görülüyor ki, dördüncü dönem toplu iş sözleşmesinin sona ermesiyle Yüksek Hakem Kurulu'nca yürürlüğe konulan toplu iş sözleşmesinde dava konusu istihsali teşvik primine yer verilmediği gibi önceki toplu iş sözleşmesindeki primin kendi döneminde de uygulanmasına olanak verecek bir düzenleme getirilmemiştir.

O halde mahkemece yapılacak iş öncelikle, dördüncü dönem toplu iş sözleşmesi hükümleri uyarınca davacıya yukarıda açıklandığı üzere iki yılda birerden iki defa istihsali teşvik primi, ödenip ödenmediği incelenerek sonucu uyarınca karar verilmelidir.

3- Kabul şekline göre davalı anonim şirket vekilleri savunmalarında toplu iş sözleşmesinin 48. maddesinin Türk Ticaret Kanunu ve şirket ana sözleşmesi hükümlerine de aykırı olduğunu ileri sürmüştür. Mahkemece istihsali teşvik priminin uygulanma ölçüleri içerisinde az önce değinilen esaslara aykırı olup olmadığı ve bunun sonucu olarak geçerli bulunup bulunmadığı yönü üzerinde durulmadan karar verilmesi dahi isabetsizdir.

4 - Gene kabul şekline göre faize dava tarihinden itibaren hükmedilmesi gerekeceğinin gözetilmemesi usul ve yasaya aykırıdır.

5 - Davaların niteliği dikkate alınarak avukatlık parasının takdirinde Asgari Ücret Tarifesinin 4/2. maddesinin uygulanmaması keza usul ve yasaya aykırıdır.

Sonuç :Temyiz olunan kararın yukarıda gösterilen nedenlerle (BOZULMASINA), temyiz peşin harcının istek halinde ilgiliye iadesine 1. 4. 5. bentlerde oybirliği, 2 ve 3. bentlerde oyçokluğuyla 5.4.1983 gününde karar verildi.

Taraflar arasındaki uyuşmazlık, 1.1.1980 - 31.12.1981 yıllarını içeren ve 30.4.1980 tarihinde imzalanmak suretiyle yürürlüğe konulmuş bulunan toplu iş sözleşmesinin 48. maddesi hükmünden kaynaklanmaktadır.

Anılan madde hükmüne göre, fabrikanın yıllık çalışmalarından elde edilen egzersiz yılı karı belirlenecek, bu kardan, vergi, rüsum Türk Ticaret Kanunu hükümlerine göre, ayrılması zorunlu, kanuni ihtiyatlar düşülecek ve kalan kardan, her bir milyon lirası için üye işçilere 2 günlük ücretleri tutarında "istihsali teşvik primi ödenecektir".

Aslında daha önceki dönemlerde taraflarca benimsenen ve ihtilafa düşülmeden uygulandığı anlaşılan madde hükmü yoruma yer bırakmayacak kadar açıktır ve bize göre, istihsali teşvik priminin koşullarını, ödeme tarihini ve çözüm şeklini beraberinde getirmiştir.

Gerçekten, "yıllık çalışmalardan elde edilen" kardan söz edildiğine ve maddenin son fıkrasında da "Her yılın Temmuz 23'ünde ödeme yapılacağı" kabul edildiğine göre, 1 yıllık çalışma döneminin bitmesi, çalışma yılının her türlü teknik, muhasebe ve vergi hukuku açısından sonuçlanıp muhassalanın alınması amaçlanmıştır.

Nitekim, davalı vekili de savunmasında aynı gerçeği dile getirmiş ve "23 Temmuz tarihinde yapılacak ödemeden bir önceki yıl karı gösterge rakamının baz alınacağını açık bir dille ifade etmiştir. Konuya açıklık getiren vekilin bu beyanı, mahkeme kararının bozulması yolunda beliren sayın çoğunluk görüşünde de yerini almıştır. Ancak bize göre izahsız kalmıştır.

Taraflar arasındaki uyuşmazlık 1982 yılı Temmuz ayında ödenmesi gerektiği iddia edilen, ancak açıklanan ilkeye göre bir önceki yılın karından kaynaklanan 1981 yılı karına ilişkindir.

1.1.1980 - 31.12.1981 dönemini kapsayan toplu iş sözleşmesi 30.4.1980 tarihinde imzalanıp yürürlüğe girmiştir. Sözü edilen yılın ortalarına doğru bir tarihte yürürlüğe girdiğine göre, aynı yılın birkaç ayından sonra yani 1980 Temmuz ayında henüz kar tesbit edilmemiş olduğundan, 1980 yılına ilişkin anılan prim zorunlu olarak 1981 yılı Temmuz ayında ve 1981 yılı karma davalı olacak prim de buna bağlı olarak 1982 yıl Temmuz ayı içinde ödenebilecektir

Bir yıl içinde iki kar döneminden ya da iki yıla ilişkin bir ödemeden söz edilmesinin yapılan açıklamalar karşısında hukuk mantığı ile bağdaşan yönü yoktur.

Kaldı ki, davanın konusu olan sorun, yargıya intikal etmeden önce Yüksek Hakem Kurulu'na getirilmiş ve kurulca işin temeline inilerek, son derece yararlı bir çözüme ulaştırılmıştır. Yüksek Kurul, 1.9.1980 gönlü kararında, sözleşmenin 48. maddesine göre şirketin 1981 yılı faaliyetinden doğan istihsali teşvik primi hakkının saklı olduğuna ve maddedeki esaslara göre, hesaplanarak işçilere ödenmesi gerektiğine karar vermiştir.

Aynı sendika tarafından üyeleri yararına başta Adana olmak üzere birçok çimento sanayii işyerleri ile aynı amaç ve esaslara uygun türde toplu iş sözleşmeleri bağıtlamıştır Çimento Sanayii işyerleri ile ilgili benzer davalar işçilerin lehine sonuçlanmış ve Yüksek Dairenin 20.2.1983 gün, esas 1982/10373, karar 1983/1590 sayılı kararıyla sayın dairenin görüşü berraklık kazanmıştır.

Açıklanan nedenlerle, Mahkeme kararının faiz ve vekalet ücretine ilişkin bozma kararında 4 ve 5. fıkralarda yer alan noktalardan bozulması ancak bunun dışında kalan bozma nedenleri varit bulunmadığı için usul ve yasaya uygun gördüğüm kararın onanması oyundayım.

Üye A. Hilmi SEÇKİN

Diğer Bölümlerimiz +
Tüm Hukuki NET forumları + Hukuki Portal + Hukuk Haberleri + Sözleşme ve dilekçe örnekleri + Mevzuat ve bilimsel incelemeler + Hukukçu Blogları + Avukat ilanları + Videolar + Linkler + Ansiklopedi ve Sözlük +

İçtihat Arşivi  Eski içtihat dizini

Yargıtay Kararları 2007 2006 2005 2004 2003 2002 2001 1999 1998 1997 1996 1995 1994 1993 1992 1991 1990 1989 1988 1987 1986 1985 1984 1983 1982 1981 1980 1979 1978 1977 1976 1975 1974 1973 1927-1972