DAVA : Taraflar arasındaki tecavüzün meni ve tazminat davasının yapılan yargılaması sonunda ilamda yazılı nedenlerden dolayı reddoine ilişkin olarak verlien hükmün süresi içinde davacı avukatı tarafından temyiz edilmesi üzerine dosya incelendi gereği konuşuldu:

KARAR : 1- Bilikişi Prof. (O.A.) 02.10.1974 günlü oturumda ve davacı vekili hazır olduğu halde bilirkişi olarak seçilmiş bulunmaktadır. bunun sonucu olarak davacı vekili bilirkişinin seçimine 02.10.1974 tarihinde ıttıla kesbetmiştir. Usul Yasası4nın 277/2. maddesi hükmüne göre bilirkişinin şahsına karşı itirazlar, öğrenme tarihinden itibaren 3 gün içinde mümkündür. davacı vekili bu yasal süre içinde adı geçen bilirkişinin seçimine bir itirazda bulunmamış olduğu cihetle bu yöne ilişkin temyiz itirazlarının reddi gerekmiştir.

2- Davacı, Milli Eğitim Bakanlığı'ndan 1966 yılından itibaren aldığı ruhsatnamelere dayanarak Bitlis'in Ahlat İlçesi'nde eski eserleri çıkarmak için kazı yaptığını, bu kazılar sonunda birçok anıt, mezartaşı ve eski eserler bulunduğunu, yıllarca süren çalışmalarla bu eserleri yer yüzüne çıkardığını, temizlediğini, bu eserlerin örneklerinin bulunmadığını, bu eserleri profesörlük tezi için kullanmak istediğini, ancak davalının 1972 yılında yayınladığı "Ahlat Türk Mimarisi" adlı kitabında kendisinin yaptığı kazılar sonunda çıkardığı eserlerin resim ve krokilerini bastığını, ayrıca bu araştırmayı davalının yapmış olduğu intibaını veren yanıltıcı beyanlarda bulunduğunu, yasa hükümleri ve ruhsatname münderecatına göre bu eserler üzerinde inceleme yapma, resim ve plan çıkanma, kazı sonuçlarını yayınlama hakkının yalnız kendisine ait olduğunu, yıllarca süren büyük külfetler sonucu bulduğu bu eserleri davalının haksız olarak yayınlandığını, bu suretle bu kazılarda bulunan eserlerin, yayınlanma bakımından, orjinalliğini de kaybettiğini bildirerek davalınını elinde bulunan kitapların toplattırılması suretiyle tecavüzün önlenmesine ve 20.000 lira manevi tazminatın davalıdan alınmasına karar verilmesini istemiştir.

Davalı savunmasında, bu araştırmaların davacının tekelinde olmadığını, bir konunun araştırılması ve değerlendirilmesinin serbest olduğunu, davacının bahsettiği eserlerin yapıldıkları günden itibaren ortada duran ve herkesçe bilinen eserler olduğunu, davacı tarafından sadece etraflarının temizlendiğini, kaldı ki kitabında davacı ismine atıfta bulunduğunu, referans verdiğini bildirerek bir tecavüzün bulunmadığını bahisle davanın reddini istemiştir.

Özetlemek gerekirse davacı, kendisinin maddi yükünü de yüklenerek yaptığı kazılarda çıkan eserler hakkında yayın yapma hakkının münhasıran kendisine ait olduğu halde davalının, haksız bir davranışta, bir kısım eserlerin resim ve krokilerini yayınlamak suretiyle kendisinin hakkında tecavüz ettiğini ileri sürmektedir.

Olaya 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Yasası hükümlerinin uygulanma olanağı yoktur. Zira, yasanın isminden de anlaşıldığı veçhile bu yasanın uygulanabilmesi için ortada kişinin yarattığı bir eserin mevcut olması gerekir. Adı geçen Yasanın tarifine göre eser, sahibinin hususiyetini taşıyan ilim ve debiyat musiki, güzel sanatlar ve sinema eserleri sayılan her nevi fikir ve sanıt mahsulüdür. (Md. 1). Tariften de anlaşılacağı gibi bir eserin, yasa karşısında eser niteliğini kazanabilmesi için iki unsur gereklidir. Birincisi objektif unsur ki yasa bunu mahsul (ürün) olarak belirtmiştir. Buna göre eser, evvela temellüke, tasarrufa elverişli maddi bir varlık olarak var olmalıdır. İkincisi de, subjektif unsur olup eserin sahibinin özelliğini taşıyan bir fikir ve sanat eseri olmasıdır. Olaydan anlaşıldığı üzere davacı, yukarıda unsurları açıklanan bir eserin henüz sahibi değildir. Ancak, yaptığı kazılardan elde ettiği bilimsel buluşlara dayanarak bir eser yaratmayı düşünmüştür. Yani, bu yönde bir düşüncesi, bir fikri vardır. Fakat bir fikir veya sanat eseri, fikir halinde kaldığı sürece eser niteliğini kazanamaz (Ord. Prof. E. Hirş.= Fikri ve Sınai Haklar, 1948 S. 6-10, 130: Prof. Halil Arslanlı, Fikri Hukuk Dersleri, Cilt II, Fikir ve Sanat Eserleri, 1954 S. 42 No. 5) ve dolayısıyla Fikir ve Sanat Eserleri Yasası'nın koruyucu hükümlerinden yararlanamaz.

O halde davacının korunmaya değer bir hakkı olup olmadığının dayanağını başka yerlerde aramak gerekmektedir. Davacı 1967 ve 1968 yıllarında aldığı kazı ruhsatnamelerini ibraz etmiştir. İşbu ruhsatnamelerin alındığı ve davalının kitabını yayınladığı tarihlerde Asarı Atika Nizamnamesi yürürlüktedir. Bu nizamnane hükümlerine göre bu nevi araştırmalar, esas itibariyle, devlete aittir. Ancak, devlet, kazı ve sondaj işlerinin kişiler tarafından yapılması için kişilere izin verebilir. Fakat bu izin kişiye özel olup başkasına devredilemeyeceği gibi miras yoluyla da intikal etmez (A.A.N. Md. 22). Kazı ve kazı yerinde bulunması gereken devlet temsilcisinin dahi bütün masrafları kazı sahibi tarafından ödenir. Bütün bu külfetlerine karşılık olarak da kazıda çıkan eserlerin resimlerini almak, kalıplar çıkartmak,bunlar hakkında bilimsel yayın yapmak vs. sadece kazı sahibine tanınmış bir haktır. Nitekim, ibraz edilen ruhsatnamelerin 1. maddelerinde de bu yön açıklanmıştır. Bu konuda devlet bu yetkiyi yalnızca kazı sahibine vermektedir. Yine ruhsatnamelerin 6. maddesi hükmüne göre, kazı tamamlandıktan itibaren 5 yıl süreyle yayın hakkı kazı sahibine aittir ve bu 5 yıldan sonra da, bu eserler hakkında yayın yapmak herkes için serbest olmayıp, her türlü yayın hakkı Milli Eğitim Bakanlığı'na intikal etmektedir. Ruhsatnamelerden birinin tarihi 06.07.1968'dir. Bu tarih bile esas alınsa 06.07.1973 tarihine kadar yayın hakkı davacıya aittir. Oysa davalının kitabı 1972 yılında yayınlanmış olmakla davacının yayın hakkı süresi içinde yayınlandığı anlaşılmaktadır.

Davalının bu davranışı, davacıya karşı haksız rekabet teşkil etmektedir. Gerçekten gerek A.A.N. gerekse ruhsatnameler hükümlerine göre kazılarda bulunan ve çıkarılan eserler hakkındayayın yapmak sadece davacıya ait bir haktır. Davacı kendi, kişisel ve bilimsel emek ve çalışmaları yanında birçok maddi yükükmlülüklere dekatlanarak bu araştırmaları yapmıştır. Örneğin ruhsatnamelerin 17 ve devamı maddeleri hükümlerine göre, bakanlık temsilcisinin ikamet yevmiyesi, ayda 600 liradan aşağı olmamak üzere, davacı tarafından ödeneceği gibi iaşe ve ibatesi, kazı yerine geliş gidiş masrafları da davacıya aittir. Ayrıca kazı evi, müze, depo vs. yapılması gerektiği takdirde bunların giderlerini de davacı karşılayacaktır. Yine, kazı yerinin ve eserlerin korunması için tutulacak bekçi ücreti de kazı sahibine aittir. Bunlardan başka, kazı yapılan yer özel veya tüzel kişilere ait ise bu yer, bedeli kazı hakkı sahimi tarafından ödenmek üzere kamulaştırılacaktır. Görülüyor ki davacı çok büyük bir maddi külfet altına girmiş bulunmaktadır. Bu kadar büyük maddi bir yükün altına girmenin, buna bir de kişisel ve bilimsel emek, çalışma ve bilgilerini de katmanın bir tek amacı olabilir: O da, bir bilimsel buluş yapmak, bilime katkıda bulunmak ve bunu kendi adına yayınlayabilmektir. A.A.N. ve ruhsatname ile davacıya verilen tek hak budur. Davalının, tekel halinde davacıya ait bu hakka tecavüz ettiği kendi ikrarıyla ve yayınladığı kitap ile de sabittir. Bu durumda, bulunan eserlerin tamamının veya bir bölümünün yayınlanmış olması sonucu etkili değildir. Bazen bir tek fotoğrafın yayınlanması veya bir krokinin çizilmesi yayınlanacak bir bilimsel eserin bütün önemini ve orjinalitesini kaybettirebilir. Referans vermiş olmak da bu durumu düzeltecek nitelikte bir işlem değildir.

Kaldı ki, davacının iddia ettiği gibi, davalı, kitabın önsözünde, Ahlat sanat eserleri hakkında yayınların az olduğunu belirttikten sonra, bu durumun kendisini öğrencilik yıllarında yapmış olduğu çalışmaları toplayarak yayınlamak amacına sürüklediğini, bu çalışmaların 1967 ve 1968 yıllarına dayandığını (ki bu yıllar davacının ruhsatnameli kazı yaptığı yıllardır) ve eksiklerin 1971'e kadar süren bir devre içinde tamamlanmaya çalışıldığını, yazmıştır. Gerçekten, bu ifadeler yanıltıcı olup, kendi kişisel çalışma ve araştırmaları sonucu kazıların yapılıp eserlerin bulunduğu anlamını veren birbiçimde kullanılmıştır. Gerek ekonomik, gerekse bilimsel alanda eserde rekabet, kişisel ve top;lumsal gelişmeye yardımcı olduğu için serbesttir ve korunması gerekir. Fakat rekabet, ancak yasa, ahlak ve iyi niyet ölçüleri içinde kaldığı sürece korunur. Hakkın kötüye kullanılması derecesine varıldığı takdirde haksız bir nitelik kazanır. TTK.'nun 56. maddesi, haksız rekabeti "aldatıcı hareket ve hüsnüniyet kaidelerine aykırı sair suretlerle iktisade rekabetin her türlü suistimali" şeklinde tarif etmiştir.

Yukarıdan beri açıklanan durum ve gerekçeler karşısında ortada haksız bir rekabetin var olduğunu kabul zorunludur. Ticari haksız rekabete ait hükümler TTK.'nun 56-65. maddelerinde düzenlenmiştir. TTK.'nun Meriyet ve Tatbik Şekli Hakkındaki 6763 sayılı Yasanın 41(II-a maddesi ile BK.'nun 48. maddesine eklenen ikinci fıkra ile "Ticari işlere ait olan haksız rekabet hükümleri mahfuzdur" hükmü karşısında olaya, haksız rekabete ilişkin BK.'nun 48. maddesinin uygulanması gerekmektedir. Ancak, BK.'nun 48. maddesinin olayda uygulanması, TTK.'nun 56-65. maddelerinde düzenlenmiş bulunan haksız rekabete ilişkin ve istisnai nitelik taşımayan genel hükümlerinin benzetme yoluyla uygulanması olanağını engellemez. Bu nedenle davacı, işin niteliği itibariyle BK.'nun 48. maddesinin tanıdığı ve TTK.'nun 58. maddesinin birinci fıkrasının (a), (b), (c), (d) ve (e) bentlerinde açıkça gösterilmiş bulunan tesbit, men, maddi durumun ortadan kaldırılması, kusur halinde zarar - ziyan ve icabında manevi tazminat davası açabilir (Oser-Schönemberger, İsviçre Medeni Kanun Şerhi, cilt 5, Borçlar Hukuku, Recai Seçkin tercümesi, S. 442 ve d. Prof. Dr. Yaşar Karayalçın, Ticaret Hukuku, Giriş - Ticari işletme, 3. Baskı, 1968, S. 468 ve D.; Prof. Haluk Tandoğan, Türk Mesuliyet hukuku, 1961, s. 244-252). Ancak haksız rekabete maruz kalan kişi, yukarıda sayılan davalardan yalnız birini açabileceği gibi hepsini birlikte de açabilir. Davacı, haksız rekabet konusu kitabın toplattırılması, yani TTK.'nun 58/c. maddesindeki maddesindeki maddi dumun ortadan kaldırılması talebiyle birlikte manevi tazminata da hükmedilmesini istemiştir. Manevi tazminata hükmedilebilmesi için BK.'nun 49. maddesindeki koşulların var olması, davacının kişisel haklarının halele uğraması ve davalının kusurunun ağır olması gerekmektedir. Haksız rekabete, iktisadi şahsiyete bir tecavüz saklıdır (Eğer, İsviçre Medeni Kanunu Şerhi. Giriş ve Kişinin Hukuku, Volf Çermis çevirisi, 1947, S. 275 No. 17). Davalının davranımı davacnıın hek ekonomik, hem de bilimsel kişisel haklarına bir tecavüz teşkil etmektedir. Davacı bilimsel alanda bir eser vermekten, bilim alanında tanınmak veya daha iyi isim yapmak hakkından mahrum edilmiş bulunmaktadır. Rekabet mücadelesinde başkalarının müteşebbisin fikirlerini, emeğini, zahmet ve masraflar la elde edilmiş iş mahsulünü kendilerine mal edinememeleri hususundaki talep hakkı şahsiyet fikrine dayanır. (Eğer. ags. S. 281, No. 29). Bu nedenle davalının, davacının kişisel haklarına haksız bir tecavüzden bulunduğunun kabulü gerekir. Ayrıca, olayda, davalının ağır kusurunun varlığı da kabul edilmelidir. Şöyle ki, davacı ve davacı aynı bilim dalında çalışma yapmaktadırlar. Davalı bu konuda yasal hükümleri, davacının kazı yaparken negibi haklara sahip olduğunu bilmektedir veya bilmelidir. Buna rağmen, hakkı olmadığını bildiği veya bilmesi gerektiği halde davacının çalışmalarının sonuçlarını, davacının tekeli altında bulunmasına rağmen, yayınlaması ve üstelik, bunları, kendi çalışmaları gibi takdim etmesi ağırkusurunu oluşturmaktadır. O halde manevi tazminatla da mahkum edilmelidir.

Bütün bu açıklamalardan anlayılacağı gibi davacının davasının kabulü gerekirken uyuşmazlığın hukuki olması karşısında bilirkişiye gidilmesine gerek olmadığı halde bilirkişi incelemesine başvurulması ve Usulün 286. maddesi hükmünce hakimi bağlamadığı halde bilirkişi raporuna, dayanılarak hüküm tesis edilmesi usul ve yasaya aykırı olduğundan hükmün bozulması gerekmiştir.

SONUÇ : Yukarıda iki numaralı bentte gösterilen nedenlerle hükmün temyiz eden davacı yararına (BOZULMASINA), davacının sair temyiz itirazlarının reddine ve peşin harcın istek halinde geri verilmesine 01.07.1977 gününde oybirliğiyle karar verildi.

Diğer Bölümlerimiz +
Tüm Hukuki NET forumları + Hukuki Portal + Hukuk Haberleri + Sözleşme ve dilekçe örnekleri + Mevzuat ve bilimsel incelemeler + Hukukçu Blogları + Avukat ilanları + Videolar + Linkler + Ansiklopedi ve Sözlük +

İçtihat Arşivi  Eski içtihat dizini

Yargıtay Kararları 2007 2006 2005 2004 2003 2002 2001 1999 1998 1997 1996 1995 1994 1993 1992 1991 1990 1989 1988 1987 1986 1985 1984 1983 1982 1981 1980 1979 1978 1977 1976 1975 1974 1973 1927-1972