Ýcra-Ýflas Kanununa Göre Bilgisayar Haczinin Temel Anayasal Haklar Açýsýndan Deðeri

ÝCRA VE ÝFLAS KANUNUNA GÖRE ALACAKLININ HACÝZ ÝSTEME HAKKI VE BÝLGÝSAYAR HACZÝNÝN TEMEL ANAYASAL HAKLAR AÇISINDAN DEÐERLENDÝRÝLMESÝ

Ýcra ve Ýflas Kanunu (ÝÝK) md. 78-105 hükümleri arasýnda düzenlenen “Haciz” kurumu; “kesinleþmiþ bir icra takibinin konusu olan belli bir para alacaðýnýn ödenmesini saðlamak için, bu yolda talepte bulunan alacaklý lehine, söz konusu alacaðý karþýlayacak miktar ve deðerdeki borçluya ait mal ve haklara, icra dairesi tarafýndan hukuken el konulmasýdýr” þeklinde tanýmlanabilir(1).

Haciz kurumu borçlunun temel anayasal haklarýna müdahalenin, yasal istisnalarýndan birini oluþturmaktadýr. Ýcra ve Ýflas Kanunu haciz bakýmýndan haczi yapan icra dairesi görevlisinin dikkate almasý gereken önemli bazý ilkelerin altýný çizmektedir. Konumuz bakýmdan önem taþýyan iki önemli ilke þunlardýr:

- Hacizde Ölçülülük Ýlkesi veya Hacizde Tertip: Borçlunun mallarýndan ancak alacaðýn ana ve faizi ile takip giderlerini karþýlayacak kadarý haczedilir, daha fazlasý haczedilemez (ÝÝK md. 85/I).
- Haczi koyan icra müdürü, borçlu ile alacaklýnýn menfaatlerini mümkün olduðu ölçüde baðdaþtýrmakla yükümlüdür (ÝÝK md. 85/VI).


ÝÝK’na HAKÝM BU ÝLKELER IÞIÐINDA BÝLGÝSAYAR HACZÝ

ÝÝK md. 85’de yer alan bu iki ilke açýsýndan soruna yaklaþýldýðýnda, alacaklýnýn talebi üzerine borçlunun evine veya þyerine haciz için giden icra müdürünün hacizde bir sýraya uymasý gerekmektedir. Önce borçlunun “çekiþmesiz” mallarýnýn haczi gereklidir. Çekiþmesiz mallardan da önce “taþýnýrlar”’ýn haczi gerekmektedir. Taþýnýrlarýn haczinde de kendi içinde belli bir sýra söz konusudur: Taþýnýr mallardan muhafaza ve satýlmasý daha kolay olan mallar –örneðin; altýn, gümüþ, para vs.- ile yokluðu borçluya en az yük teþkil eden mallar daha önce haczedilmelidir.

Bu kural uyarýnca haciz yapan müdür, eðer yukarýda tanýmlanan nitelikte taþýnýr mal mevcutsa ve alacaðý karþýlamaya yeterli ise, borçlunun bilgisayarýna haciz koymamalýdýr. Ancak; söz konusu nitelikteki taþýnýr mallarýn haczine raðmen, takip konusu alacak karþýlanamayacak durumda ise, bu olasýlýkta borçlunun bilgisayarýnýn haczi yapýlmalýdýr.

UYGULAMADA MEVCUT DURUM

Bilgisayar hacizleri bakýmdan uygulamada icra müdürleri tarafýndan Adli Biliim’e iliþkin ilkeler gözetilmeden bilgisayarlara el konulmaktadýr. Ceza yargýlamalarý bakýmýndan birçok noktada eleþtirilmesine raðmen, bilgisayarlara el konulmasý ve arama yapýlmasýna iliþkin CMK md. 134 hükmü mevcut iken, hukuk davalarý bakýmýndan ister yargýlamada delil olarak kullanýlacak bilgisayarlar açýsýndan ister alacaklýnýn alacaðý için haczedilecek bilgisayarlar bakýmýndan bu el koymanýn nasýl ve ne þekilde yapýlacaðýna iliþkin olarak Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanununda (HUMK) ve ÝÝK’da herhangi bir hüküm mevcut deðildir.

Bilgisayara el konulmasý durumunda, alacaklý ve icra müdürü için önemli olan kural olarak o bilgisayar içindeki veriler deðil, bilgisayarýn maddi deðerdir. Ancak; uygulamada içindeki veriler bakýmýndan borçlunun “özel hayatýnýn gizliliði hakký” ve “kiþisel verilerinin korunmasý ve gizliliði” þeklindeki ilkeler gözetilmeden bilgisayarlar haczedilmekte ve alacaklýnýn talebi üzerine borçlunun elinden alýnmakta ve satýþ aþamasýna kadar yeddieminliklerde veya Adalet Bakanlýðý’nýn açtýðý depo veya garajlarda muhafaza edilmektedir. Haciz sýrasýnda da icra müdürü tarafýndan bir bilgisayara el koymaya iliþkin adli biliþimin “toplama ve el koyma” aþamasýna hakim ilkeler bilinmediði için, bilgisayarlar uygun olmayan þekillerde taþýnýp, yine satýþ aþamasýna kadar fiziki koþullar bakýmýndan uygun olmayan yerlerde saklanmaktadýr. Bu uygun olmayan koþullar bilgisayar içinde yer alan verileri bozabileceði veya tahrip edebileceðinden verilerin sahibi olan borçlu açýsýndan hukuka aykýrý sonuçlar doðurabilecektir. Ayný þekilde ihale aþamasýnda bilgisayarýn yeni alýcýsý bakýmýndan da örneðin; iþletim sistemi hasar görmüþ bir bilgisayarý satýn almak bu durumun bilinip bilinmemesine göre ihle prosedürünü etkileyecek bir olgudur.

Dolayýsýyla uygulamada ihale veya satýþ aþamasýnda içindeki veriler ve bunlar bakýmýndan borçlunun sahip olduðu temel haklar gözetilmeden bilgisayarlar satýlmaktadýr. Bilgisayarý ihalede satýn alan alýcý ise; hard diskinde borçluya ait birçok özel, kiþisel veya ticari bilginin bir anda bilgisayarla birlikte yeni sahibi olabilmektedir.


ÖNERÝLEN ÇÖZÜM

Her ne kadar yasalarda açýk bir hüküm mevcut deðilse de, uygulamada icra müdürünün özellikle ÝÝK md. 85/VI’daki alacaklý ile borçlunun menfaatlerini mümkün olduðu ölçüde baðdaþtýrma yükümlülüðü uyarýnca bilgisayar haczi bakýmýndan dikkate almasý gereken kurallar þunlardýr:

- Ýcra müdürü haciz sýrasýnda açýk olan bilgisayarý gerekiyorsa mutlaka borçluya kapattýrmalýdýr veya kapalý olan bilgisayarda az sonra anlatacaðýmýz þekilde borçlu tarafýndan yedekleme yapýlmasý gerekli olduðunda, bilgisayarýn mutlaka borçlu tarafýndan açýlmasýný talep etmelidir.
- Bilgisayarýna el konulacak olan borçluya, bilgisayar içinde yer alan tüm verilerin yedeklemesinin ve bu verilerin adli biliþim anlamýnda silinmesinin uzmanlar tarafýndan yapýlmasýný isteyip istemediðinin ve bu iþin söz konusu olacak masraflarý ödeyip ödemeyeceðinin sorulmasý: Adli biliþim anlamýnda bir bilgisayarýn ayna görüntüsünün alýnmasý ve yine adli biliþim anlamýnda bilgisayardaki borçlya ait tüm verilerin silinmesi iþlemi bu konuda uzman olan kiþiler tarafýndan yapýlabilecek bir iþlem olduðu için, bu husus borçluya açýklanmalý ve böyle bir iþleme rýza gösterip göstermediði ve masraflarýný üstlenip üstlenmeyeceði icra müdürü tarafýndan sorulmalýdýr. Eðer borçlu bu iþleme rýza gösterirse, bilgisayar icra müdürü tarafýndan adli biliþim ilkelerine uygun olarak sökülmeli, etiketlenmeli, özel paketlere konulmalý ve verilerin zarar görmemesi için fiziki olarak uygun koþullarda muhafaza edilmelidir(2).

Bilgisayarý bu þekilde hazceden icra müdürü ayna görüntünün alýnmasý verilerin silinmesi için bilgisayarý ya Emniyet Müdürlüklerinin ilgili birimlerine veya bu iþlemleri yapabilecek resmi bilirkiþilere göndermelidir. Ýlgili kurumlarca alýnan ayna görüntü icra müdürü tarafýndan borçluya teslim edilecektir. Borçluya ait veriler bakýmýndan temizlenmiþ durumda olan bilgisayar da artýk satýþ aþamasýnda herhangi bir sorun olmadan satýlabilecektir. Ayna görüntü alýnmasý ve silme iþlemleri, bilgisayara haciz konduktan sonra, alacaklýnýn rýzasý ile bilgisayar borçluda býrakýldýysa, satýþ aþamasýna kadar bizzat borçlu tarafýndan bu konuda hizmet veren özel kurumlara da yaptýrýlabilir.
- Borçlu bu þekilde bir iþlem yapýlmasýný istemediðini beyan ederse, en azýndan bilgisayarýndaki veriler bakýmýndan kendi olanaklarý ile yedekleme yapmasýna ve verileri silmesine olanak verilmesi: Yukarýda seçeneði tercih etmeyen borçlular bakýmýndan icra müdürünün haciz sýrasýnda, eðer alacaklý bilgisayara haciz konulmasýna raðmen borçluda býrakýlmasýna rýza göstermemiþse, borçlunun kendi olanaklarýyla verilerini yedeklemesi ve silmesi için uygun olan süreyi borçluya tanýmasý gereklidir. Haciz konulduktan sonra, alacaklýnýn muvafakati ile bilgisayar borçluda býrakýlacaksa, bu takdirde satýþ aþamasýna kadar borçlunun bu verileri yedeklemesi veya silmesi gerektiði kendisine bildirilir. Kendi olanaklarýyla özellikle silme iþlemini gerçekleþtiren borçluya, bu verilerin sonradan ihale aþamasýnda bilgisayarý satýn alan alacaklý tarafýndan tekrar elde edilebileceði olasýlýðý icra müdürü tarafýndan hatýrlatýlmalýdýr.
- Haciz sýrasýnda alacaklý veya borçlu tarafýndan bilgisayarýn maddi deðerinden çok, içindeki verilerin ekonomik veya ticari deðerlerinin önemli olduðu belirtilir ve alacaklý bu verilerle birlikte bilgisayarý haczettirmek ister ve borçluda buna rýza gösterirse, hard diskte bulunan verilerin ekonomik deðeri, icra müdürü tarafýndan bilirkiþiye tespit ettirilir ve bilgisayar bu verilerle birlikte sahip olduðu deðerle haciz tutanaðýna yazýlýr.

Yrd. Doç. Dr. Leyla Keser Berber

Teþekkürler Sayýn c_selin.

Bu konuda nacizane düþüncemi paylaþmak isterim:

Hacizde tertip müessesesine istinaden bilgisayarlarýn haczi, Sayýn BERBER'in bahsettiði þartlar altýnda yapýlmalýdýr. Ancak bilgisayar dediðimizde aklýmýza monitör, klavye, fare ve nihayetinde "kasa" olarak tabir ettiðimiz ve içinde elektronik parçalarýn bulunduðu (anakart, ekran kartý, ram, harddisk vb.) mekanizma aklýmýza gelmektedir. Genel anlamda Sayýn BERBER'in zikrettiði üzere olmakla beraber, özel olarak duruma bakmak gerekirse; Monitörün, klavyenin, farenin vb. haczi ayrý olarak yapýlabilmekle; monitörün, klavyenin, farenin haczedilmesi Sayýn BERBER'in deðindiði borçlu menfaatleri ile çeliþmeyecektir.
Bilgisayar kasasýný bu baðlamda deðerlendirecek olursak,
Bilgisayar kasalarýnýn içinde (genel olarak) bir anakart, anakart, anakart üstünde ses kartý iþlemci, ekran kartý ve ram ile anakarta baðlý harddisk, dvd/cd sürücü, varsa disket sürücü ve benzer parçalar bulunur. Bu parçalardan harddisk bize ait her türlü verinin bulunduðu, kiþisel bilgilerimizin (fotoðraflarýmýzdan tutunda belgelerimize kadar her türlü verinin) kaydedildiði, saklandýðý parçadýr. Dolayýsýyla hardiskin baþkalarýnýn eline geçmesi kiþiye ait her türlü bilginin de el deðiþtirmesi anlamýna gelir. Bilgisayarýn haczi esnasýnda bilgisayar kasasýnýn açýlarak harddiskin sökülürek, kasadan çýkarýlarak borçluya teslim edilerek (ki harddiskin çýkarýlmasý zor bir parça olmayýp, iþlem çok kýsa sürede tamamlanabilir.) haczedilmesi her türlü sorunu ortadan kaldýracaktýr. Kaldý ki bu iþlem sonucunda sistem herhangi bir zarar görmeyecektir. Yeni bir harddiskle bilgisayar çalýþmaya devam edecektir. Sadece doðal olarak bilgisayarýn deðerinde içinden bir parçanýn alýnmasý sebebiyle bir miktar düþme söz konusu olacaktýr. Diðer yandan çýkarýlan harddiskte herhangi bir zarara uðramayacak farklý bir bilgisayara baðlandýðýnda içindeki verilere ulaþýlabilecektir. Harddisk kiþisel verileri depoladýðý için kiþi açýsýndan oldukça önemli ve gereklidir. Hatta çaðýmýzýn biliþim çaðý olduðunu, bir çok iþlemi bilgisayarlar ve interneti kullanarak gerçekleþtirdiðimizi , kimimizin aile fotoðraflarýndan düðün fotoðraflarýna kadar âdeta sanal fotoðraf albümü gibi kullandýðýmýzý, a'dan z'ye her türlü veriyi bilgisayarlarda (harddisklerde) depoladýðýmýzý düþünürsek harddiski Ýcra ve Ýflas Kanunu'nun m. 82/1, b.2'de yer alan "borçlunun zatý ve mesleki için lüzumlu eþyasý"ndan sayabiliriz. Böyle bir çözümün ideal olabileceði kanýsýndayým. Diðer yandan harddisklerin verilerinin ayna görüntüsünün alýnmasý ve akabinde verilerin özel yöntemlerle silinmesi esasýnda maliyetli ve zaman alan iþlemlerdir. Hatta iþlemin maliyeti belki ayný nitelikte sýfýr bir harddiskin fiyatý kadar bile olabilir. Diðer yandan harddiskteki verilerin özel yöntemlerle silinmesi iþlemi de harddiskin kapasitesinin büyüklüðüne ve kullanýlacak yönteme göre bir hayli zaman alacaktýr. Bu iþlemin denildiði gibi Emniyetin ilgili birimince veya diðer resmi kurum ilgililerince yapýlacaðýný kabul edersek bu ise bu kurumlarýn ve bu kurum çalýþanlarýnýn aþýrý meþguliyetine sebep olacaktýr (tabiki bunu deðerlendirirken bilgisayarýn ülkemizde kullanýmýnýn yaygýnlýðýný, icra dairelerinde haciz bekleyen dosyalarýn sayýsýný da göz önünde bulundurduðumuzda çýkan sonuç sanýrým daha vahim olacaktýr). Borçlunun kendi olanaklarýyla yedekleme ve silme iþlemlerini yapmasý pek mümkün görünmemektedir. Zira bu iþlemler kolay iþlemler deðildir. Özellikle veri yedeklemeden ziyade verilerin kalýcý bir þekilde silinmesi bir çok kullanýcýnýn zorlanacaðý iþlemlerdendir diye düþünüyorum.

Netice itibariyle çözüm yolu olarak; bilgisayarýn haczedilirken harddiskin çýkarýlarak borçluya verilmesi ve o þekilde haciz iþleminin yapýlmasý, harddiskin lüzumuna binaen haczedilemeyecek eþyalardan olduðunun kabulü hem borçlu için, hem alacaklý için daha uygun, masrafsýz, külfetsiz olacaktýr.


Konuya deðinmiþ olmasý sebebiyle Sayýn Hocamýz Yrd. Doç. Dr. Leyla Keser Berber' e teþekkür ederim.

Rica ederim Sayýn K.V .

Sayýn Leyla Keser Berber, yayýnlarýný okuduðum ve Biliþim Hukuku alanýnda oldukça yetkin bir isim.Kiþisel verilerin korunmasýnýn bir hak olduðunun kavranmaya baþlanmasý ile ortaya çýkan bu probleme deðindiði ve çözüm önerisi sunduðu için bende kendisine teþekkür ederim.

Bilgisayarlar artýk kiþiler için bir çok þey demek.Bu nedenle, bilgisayarlara el koymanýn ne þekilde yapýlacaðýnýn belirli standartlara oturtulmasý gerekiyor.
Bu standartlarýn uygulanabilirliði ise ancak icra hukuku ve uygulanýþý konusunda farklý koþullarýn oluþturulmasýyla mümkün.