A.Ü. Hukuk Fakültesi

Sayýn Baþkan, Çok deðerli Misafirlerimiz, Sevgili Öðrencilerimiz.
5 Kasým 1925 de açýlan Ankara Hukuk Fakültesi, 1964-1965 Akademik
yýlý ile 40 mcý ders yýlýný kapatmýþ ve bu anda 40 inci yaþýný
doldurmuþtur, Ankara Hukuk Fakültesi Türk Ýnkýlâbýnýn ilk Yüksek
Tahsil müessesesidir, ve Ankaranýn en eski Fakültesidir.
40 Yýl aslýnda uzun bir müddet deðildir. Bu yakýnlarda 700 üncü
yýllarýný kutlýyan Üniversiteler var. Fakat kutladýðýmýz 40 mcý yýlýn
baþka bir mânasý vardýr. Bu yýl Hukuk Ýnkilâbýmýzýn da 40 mcý yýlýný
kutluyoruz. Ankara Hukuk Fakültesi Hukuk inkýlâbýmýzla yaþýttýr.
Bu bir tesadüf de deðildir. Denebilir ki Fakültemizin açýlýþý, Hukuk
Ýnkilâbýmýzla ilgilidir ve onun, tatbikat yönünden, Hukukun okutuluþu
bakýmýndan bir parçasýdýr.
Ankarada bir Hukuk Mektebinin açýlmasý hakkýndaki ilk teþebbüs
1921 yýlýna rastlar. Tahsisatýn bulunmamasý sebebiyle bu fikir
o yýl gerçekleþtirilememiþtir. 1922 yýlýnda Atatürk, Meclisi açýþ nutkunda
Ankara'da bir Hukuk Mektebinin açýlmasý konusuna deðinir.
Ýstiklâl harbinin ve onu takiben sulh müzakerelerinin devamý devrinde
bu fikir yeniden ele alýnamaz. Nihayet 1925 de Adliye Vekili
Mahmut Esat Bozkurt Bina ve Hocalarýn hazýr olduðunu ileri sürerek
mektebin daha o yýl açýlmasýný istiyor. Kendisini bu yola sevkeden
fikirleri bu gün açýkça görüyoruz : Ýstanbul Hukuk Fakültesinin mukadderatý
belli deðildir. M. E. Bozkurt büyük adlî inkýlâbý hazýrlamaktadýr.
Bu inkýlâbý ileri götürecek hukukçularýn yetiþmesini batý
esaslarýna uygun bir Fakültede yapmak istiyor. Ýnkýlâbý, baþka bir
deyimle, teminat altýna almak istiyor ve bu bakýmdan Fakültenin
açýlmasý için inkýlâp kanunlarýnýn meclise þevkinden evvel harekete
XV
geçiyor. Yeni Hukuku getirmek kadar onu tatbik etmek mühimdi. Nitekim
çok uzun seneler yeni Adliye Kadrolarýnýn en büyük kýsmýný
Ankara Hukuk Fakültesi mezunlarý doldurmuþtur.
Ankara Hukuk Fakültesinin, mamelekinin ilk cüz'ü, kocaman
siyah bir defterdir : Kayýt defteri. Bunu Adliyede memur olan Þemsettin
Bey isminde birine veriyorlar ve Fakülteye girecekleri buraya
kaydet diyorlar. Þemsettin Bey en baþa ilk olarak kendi ismini yazýyor.
O sene 301 kiþi kaydolunuyor. Bunlarýn büyük bir kýsmý Fakülteye
yatýlý olarak devam etmek istiyor. Zaten Ankarada baþka þekilde
barýnma ve kalma imkânlarý yok.
Mahmut Esat Bozkurt, Büyük Millet Meclisinde, Fakülte binasýný
bulduðunu ifade ettiði halde ve bu yolla gereken karar ve tahsisatý
temin ettiði halde, binayý temin edememiþtir. 1925 yýllarýnýn Ankarasýnda
bulunmasý en güç olan þey bina idi. Fakültenin açýlýþ zamaný
yaklaþtý, Mahmut Esat Bozkurt hiç bir bina bulamayýnca Hukuk Mektebini,
Büyük Millet Meclisinde, büyük toplantý salonunda açmýya
ve dersleri orada yapmýya karar verdi. Belki bu hareketi ile bu müesseseye
verdiði deðeri de göstermek istiyordu.
Fakültemizin açýlýþý 5 Kasým 19:25 günü oldu. Soðuk, güneþsiz
bir gün. Talebeler heyecanla bekliyor. Meclis sýralarýna oturmuþlar,
îlk senenin bu talebeleri arasýnda Atatürk'ün Umumî Kâtibi, Baþ Yaver,
Ankaradaki Efganistan Büyükelçisi, yaþlý baþlý pek çok kimse
var. Atatürk geliyor, kürsüye geliyor ve Fakültenin, tarihî açýlýþ konuþmasýný
yapýyor. Onu takiben Mahmut Esat Bozkurt konuþmasýný
yapýyor ve sözü ilk dersi verecek olan Aðaoðlu Ahmet'e býrakýyor.
Ankara Hukuk Fakültesi açýlmýþtýr.
Dersler meclis toplantýlarýnýn yapýlmadýðý saatlerde büyük toplantý
salonunda yapýlýyor. Leyliler için bina yoktur. Leylilere yatak,
battaniye ve yastýk temin ediliyor, eski Müstantik Mektebinde kalýyorlar
ve günde 50 Kuruþ yevmiye alýyorlar. Sonra Tahsin Beyin evi
yatakhane oluyor. Bu devrin en canlý hatýrasý yaðmurlu gecelerde
yataklar üzerinde açýlan þemsiyelerdir. Eski Postahane binasý, onun
yakýnýndaki Mescit ve Medrese, Þimdiki Diyanet iþleri Reisliði binasý
ve Vakýf Apartýmanlarýnýn çatý altý katý, 1943 senesine kadar devam
eden 18 senelik bir göçün muhtelif uðraklarýdýr.
Bu gün bu merasimi yaptýðýmýz bu salona, ilk senenin ilk dershanenin
havasýný getirmeðe çalýþtým. Baþýmýzýn üstünde asýlý duran
XVI
Atatürk'ün resmi 5 Kasým 1925 de ve onu takip eden senede ilk sýnýfta
asýlý olan resmidir. Bu merasimimizde baþýnda konuþtuðum kürsü
ilk sene talebelerinin dershanelerinde duran kürsüdür. Bunun arkasýnda
ilk sene hocalarý derslerini vermiþlerdir. Ve bu kürsünün
karþýsýnda o zaman oturan ilk sýnýf talebeleri, bu gün de týpký o zamanki
gibi, toplu olarak, omuz omuza, bir arada salonumuzun bütün
sað tarafýný bir kütle olarak doldurmuþ bulunuyor. Hepsi bir arada,
belki bir az daha yaþlý, fakat ilk günlerindeki kadar ateþli, zinde ve
neþ'eli.
Bu gün Fakültemizde bir de sergi açýyoruz. Ankara Hukuk Fakültesinin
40. yýlý sergisi. Orada îlk Profesörler Kurulu defterini görebilirsiniz.
En baþa ilk sayfaya, ilk karar, ilk toplantý zaptý gibi,
Atatürk'ün açýlýþ Nutku yazýlmýþ onu Mahmut Esat Bozkurt'un konuþmasý
takip etmiþtir. Orada ilk öðrenci rehberini ve ilk ders kitaplarýný
görebilirsiniz. Hocalarýn ve öðrencilerin bir çok eski resimleri
de orada. îlk öðrenci rehberine baktýðýmýzda Tedris Hey'et listesi
baþýnda «Fahrî Reis : Reisicumhur Gazi Mustafa Kemal Paþa» deniyor.
«Tedris Hey'eti Reisi : Adliye Vekili Mahmut Esat; Reis Vekili :
Cemil Bey (Bilsel); Türk Hukuk Tarihi Fahrî Profesörü : Baþvekil ismet
Paþa; Tarihi Siyasî Akçoraoðlu Yusuf Bey». Listeden bir kaç isim
daha görelim «Ýhtilâlller tarihi: Mahmut Esat (Bozkurt) Týbbi Adlî:
Refik (Saydam); Ýktisadî Mezhepler: Þükrü Kaya; Roma Hukuku:
Tevfik Kâmil (Koperler); Usulü Hukukiye : Sab ri Þakir (Ansay); Hukuku
Ýdare: Süheyp Nizamî (Derbil)...» Bu listedeki hocalardan ve
Fakültenin ilk hocalarýndan bu gün sadece iki kiþi hayattadýr : Prof.
Yusuf Kemal Tengirþenk ve Prof. Mazhar Nedim Göknil.
Öðrenim ilk sene inkilâp müesseselerinin içinde oluyor. Öðrenciler
Medenî Kanun ve Ceza Kanununun kabul ediliþlerini Büyük
Millet Meclisinin dinleyici sýralarýndan takip ediyor. Neuchatel Hukuk
Usulü Kanunu, Meclisin Kabul ediþinden evvel Talebeye okutulmýya
baþlanýyor.
Ankara Hukuk Mektebi 1927 yýlýnda. Bakanlar Kurulu kararý ile
Ankara Hukuk Fakültesi ismini almýþtýr. 1940-1941 ders yýlý sonuna
kadar üç yýl olan okuma süresi o yýldan itibaren dört yýla çýktý.
Fakülteye, kuruluþ yýllarýnda, þahsiyetleri ile büyük izler býrakmýþ
olan üç Hocayý bilhassa zikretmek isterim. Bunlarýn birincisi Fakültenin
kurucusu Mahmut Esat Bozkurttur. Büyük Vatanperver, bü-
XVII

yük hdtip Bozkurt en son haddine kadar varmýþ bir Atatürk hayraný
idi. Fakülteye Türk Hukuk inkilâbýnm ruhunu vermiþti. Mahmut
Esat Bozkurt'un Atatürk sevgisini þahsî bir hatýramla belirtmek isterim.
Fakültenin ikinci sýnýfýnda idik. Sene 1938. Atatürk'ün hayatýndan
ümit kesilen günlerdi. 10 Kasým gününün sabah gazeteleri vaziyetin
vahamete doðru gittiðini bildirmiþlerdi. Ýkinci ders zili çaldý.
Dersimiz Devletler Hukuku, Mahmut Esat Bozkurt'un saati. O arada
Fakülte Dekanlýðýna Atatürkün ölüm haberi gelmiþ. Hocalarýn olayý
öðrencilere bildirmeleri ve arkasýndan derslerin kesilmesi uygun
görülmüþ. Bir az bekledik, Mahmut Esat Bozkurt derse girdi. Aðlamýþ,
yüzü kýzarmýþ, iki tarafta sýralara tutuna tutuna güçlükle kürsüye
çýktý. Doðruldu, yüzümüze baktý, bir þey söyliyemedi, yavaþça
kürsünün üzerine kapandý ve aðlamýya baþladý. Hepimiz olaný anlamýþtýk.
Sonra aðýr aðýr doðruldu, gözünün yaþýný sildi ve «Siz- sað
olun dedi», geldiði gibi sýnýftan çýktý. «Atatürk öldü» sözünü söyliyemedi,
bu söz aðzýndan çýkamadý. Hukuk înkilâbýmýzm veya Mahmut
Esat Bozkurt'un kendi deyimiyle «Hukuk ihtilâlimizin» bu büyük þahsiyeti
21.12.1943 de henüz 53 yaþýnda iken ölmüþtür.
Fakülteye þahsiyeti ile izini býrakmýþ olan ilk Dekaný - o zamanki
ismi ile Müdürü - Cemil Bilseldir. Kuruluþu takip eden 9 sene Fakülteyi
idare etmiþtir. Fakülteye, harap ve eski binalarýnýn havasý
sinmesin diye, aþýrý bir disiplin ve avrupaî bir öðretim sistemi tatbike
çalýþtý. Elinde saati, Profesörleri Fakülte kapýsýnda bekler, gecikenlere
hiç bir þey söylemeden saati gösterir, Profesörler Kuruluna
devamý saðlamak için maaþlarý orada daðýtýr, talebe yemekhanesinde
adabý muaþeret dersi verir, son sýnýf talebesine Caketatay ve Melon
þapka yaptýrýr, merasimlerde giyilen bu kýyafet dýþýnda Fakülte öðrencilerine
yeknasak lâcivert bere giydirir, imtihan devrelerinin baþýnda
ve sonunda yatýlý talebeyi tarttýrýr ve ancak kilo kaybedenlerin
iyi çalýþtýðýna hükmederdi. Cemil Bilsel 1933 senesinde istemiye
istemiye istanbul Üniversitesi Rektörlüðü görevine gitmiþ, Ankara
Hukuk Fakültesini býrakmak istememiþtir.
Fakültenin Cemil Bilsel'den sonra Dekanlýðýný 8 sene Baha Kantar
yapmýþtýr. Baha Hoca, 1925 senesinde istanbul Hukuk Fakültesinde
Ceza Usulü Dersini okutmakta idi. Mahmut Esat Bozkurt kendisini
Ankara Hukuk Fakültesine bir yazý ile davet etmiþ ve müsbet
cevap vermesini rica etmiþ. Üç gün sonra önde Baha Kantar, arkada,
sýrtýnda kitap dolu tahta bir sandýk, bir hammal, Adliye Vekilinin oda-
XVIII
sýna girip : «Geldim» dediði anlatýlýr. Ýstanbuldaki evini, eþyasýný olduðu
gibi býrakýp derhal gelmiþti. Baha Kantar, Fakülteye geniþ bir
müsamaha, anlayýþ ve herkesin hakkýnda azamî saygý havasýný getirmiþtir.
Fakülte 1925 senesinden bu yana 15 Dekan tarafýndan idare
edilmiþtir. Bunlarýn 5 i bu gün hayatta deðildir.
Fakültenin 40 yýlý içinde kaydolan öðrenci sayýsý 41642 dir.
Bunlar Fakülteden gelip geçmiþ, daha doðrusu çoðu gelmiþ fakat
geçememiþ, mezun sayýsý 10115 de kalmýþtýr. Bu suretle tam 40. ncý
yýlýmýzý kutladýðýmýzda 10.000 inci mezunumuzu da vermiþ bulunuyoruz.
Yýlda mezun sayýmýz ortalama 252 oluyor.
Hükümetin bize 40. Yýl hediyesi, yeni ek binamýzdýr. Bu bina
Enstitülerimiz için geliþme imkâný verecek. Çalýþma odalarý sýkýntýmýzý
sona erdirecektir. Bizim, kendi müessesemize 40 inci yýl hediyemiz,
«40 inci Yýl Armaðanýmýz» olacaktýr. Bu armaðan Fakülte ilim
hayatýmýzýn bir yýllýk bir numunesi olacaktýr. Ýlim Hayatýmýzda Fakültemizin
40 inci yýlýný göstermeðe çalýþtýk. Son sene içinde Fakültemizde
on iki yabancý ilim adamý ders veya konferanslar vermiþlerdir.
Bunlar Schönenberger, Lerche, Freymond, Karel Vaþak, Vedel,
Ývor Jennings, Wisemann, Fowset, Kerimof, Gaudemet, Guy Flattet,
ve Mendes - France dýr. Bu ilim adamlarýnýn Fakültemizde verdikleri
ders ve konferanslarýn saat sayýsý 35 dir. Her ay öðrencilerimize
ortalama 6 saat bu ilim adamlarýný dinletmiþiz. Öðrencilerimizin ayaðýna
ilmi ve milletler arasý þöhretli ilim adamlarýný getirme çabasý
içindeyiz. Armaðanýmýz bu çalýþmalarý açýklýyacaktýr.
Bu arada geçen yýl içinde Fakültemizde kutladýðýmýz Magna
Carta'nm 750 nei yýlý özel bir önem taþýr. Magna Carta Anayasa ve
Temel Haklar nizamýnýn ilk adýmlarýndan biridir. Bizim de temel nizamýmýzýn
Avrupadaki doðuþudur. Biz Garptan yalnýz bir kaç kanun
almadýk, biz Garp Hukuk nizamýný ruhu ve bütünü ile aldýk. Bu bakýmdan
Magna Carta'nýn hukuk düþüncemizde bir baþlangýç ve bizden
bir parça olduðunu belirtmek istedik. Kaldý ki bu gün Dünya Anayasalarýnýn
en mükemmellerinden biri olduðuna þüphe bulunmýyan
Yeni Türk Anayasasý ile Magna Carta arasýnda bir köprü kurmak da
istedik. Magna Carta haftasýnýn asýl manasý budur.
Fakültemizin yalnýz öðretim ve araþtýrma vazifesi olduðuna da
kani deðiliz. Üniversite Kanununda da ifadesini bulduðu gibi mem-
XIX
leket problemlerini ele almak vazifelerimiz arasýndadýr. Ankara Hukuk
Fakültesi bunun, son on sene içinde, hatta bütün öðrencileri ile
beraber, mücadelesini bile yapmýþtýr. Fakültemiz ayrýca günün hukuk
problemlerini yakýndan ele almýþ ve bunu ilmî toplantýlarda tartýþma
konusu yapmýþtýr : Vakýflar Kanunu, Yeni Anayasamýzýn Ekonomik
Hükümleri, Ýktisadî Devlet Teþekkülleri hakkýnda 440 sayýlý
Kanun etrafýnda yapýlan tetkikler ve toplantýlarý yalnýz son on iki aya
düþen misaller diye zikretmek isterim. Diyebilirim ki bu ruh öðrencilerimize
de intikal etmiþtir. Talebe Cemiyetinin tertiplediði açýk oturum
ve konferanslar ayni yöne yönelmiþtir. Burada yalnýz, Dekanlýðýmýn
ilk senesini teþkil eden son senenin toplantý konularýný saymama
müsaade ediniz : «Türkiyede Kalkýnma ve Reform ihtiyacý»,
«Türk Ceza Kanunu 141 ve 142 nei maddeleri», «Siyasî Partiler Kanunu
tasarýsý», «Millî Davamýz Petrol», «Günlük ýzdýraplarýmýzda
terbiye yetersizliði ve yetersizlik kompleksi», «Yabancý Sermayenin
Türk Ekonomisindeki yeri», «Atatürk Ýlkeleri», «Kalkýnma yolu»,
«Türk sendikacýlýðýnýn yarýný ve geliþmesi». Öðrencilerimizin uyanýklýðý
ile iftihar ediyoruz.
Fakülte Kütüphanesi geçen 40 yýl içinde iki devre gösterir. 1925
den 1946'a kadar 6000 cilde varýlmýþtý. 1946 dan bu güne 70.000 cilde
varmak suretiyle, senelik 300 civarýnda olan ortalama kitap artýþýný
senelik 3400 ortalamaya çýkarýlmýþtýr. Bu arada Kitaplýklarý olduðu
gibi Fakültemize baðýþlanýlmýþ olan Prof. M. Þ. Özkan'ý ve Avukat
Aziz Tahsin Berkant'ý burda minnetle anmak isterim.
Fakülte Resmî neþriyatý 208 rakkammý bulmuþtur. Buna teksir
notlarý ve sayýsý 150 üstünde olan Hususî Kitap baskýlarýný da eklemek
doðru olur.
Fakültemiz son yýllar içinde Hür Berlin Üniversitesi, Strassbourg
ve Aix Üniversiteleri ile karþýlýklý öðretim üyesi ve yardýmcýsý mübadele
etmek için anlaþmalar imzalamýþ ve bu anlaþmalarý büyük faydalar
saðlýyarak tatbike baþlamýþtýr.
Fakültemizi milletler arasý alanda isimleri ile tanýtan Prof. Paul
Koschaker ve Prof. Ernst Hirþ'i de burada bilhassa zikretmek isterim.
Çalýþmalarýmýzý anlatmakla, Fakültemizde mevcut ruh ile, müessesemizin
genç ve dinamik karakterini belirtmeðe çalýþýyorum. Bu
Fakülte her þeyden evvel Hukuk înkilâbýmýzýn gerçekleþmesi için ku-

rulmuþtu. Bu inkilâbýn yalnýz, öðrencilerimize verdiðimiz bilgi ve onlara
aþýlamýya çalýþtýðýmýz ruh ile bekçisi deðil, ayný zamanda onu
daha ileriye götürecek olan, onun ruhunu devralmýþ olan mümessilleriyiz.
Bu manada bu inkilâbýn daha bitmediðini Atatürk ve
Mahmut Esat Bozkurt'un aramýzda yaþadýðýný belirtmek isterim.
40 inci Yýlýmýzý doldurduðumuz bu günde geriye, eski «Hocalarýmýza
» hürmet ve minnettarlýkla bakmak istiyoruz. Hayatta olan en
yaþlý Hocamýz Yusuf Kemal Tengirþenk'e Ankara Üniversitesi bünyesi
içinde Fakültemiz ilk Dekaný ve emekliliðine kadar Fakültemizin
Hocasý kalan Zeki Mes'ut Alsan'a, emekli fakat daimi genç haliyle,
Fakültemizin bir nevi sembolü olan Vasfi Raþit Sevig'e birer Fahrî
Hukuk Doktorasý Diplomasý vermek kararýný aldýk. Bu hocalarýmýzýn
þahýslarýnda Fakültenin bütün eski hocalarý önünde, hepimiz,
dünün ve bu günün öðrencileri ve hocalarý hürmetle eðiliriz.
Sözlerimi bitirirken Fakültemizin, 50 nei 100 üncü ve nice yüzyýllarýný
bu günkü ruhu ile kutlamasýný temenni ederim.
XXI