Manda yuva yapmış söğüt dalına
MANDA YUVA YAPMIŞ SÖĞÜT DALINA
Bu uçuk halk türküsünü herhalde bilmeyenimiz yoktur.
Sabahleyin erken çifte giderken, aman aman
Öküzüm torbadan düşmüş, gördün mü?
amanını amanını amanını yandım
tridine tridine tridine bandım
bedava mı sandın, para virip aldım
manda yuva yapmış söğüt dalına, aman aman
yavrusunu sinek kapmış gördün mü?
amanını amanını amanını yandım
tridine tridine tridine bandım
bedava mı sandın, para virip aldım
Kimilerine göre bu uçuk türkü, halk müziğimizin ilginç bir örneğidir. Felsefeci Ahmet İnam bu konuda şöyle der :
O ünlü halk türküsündeki sözleri kim umursamaz? "Manda yuva yapmış söğüt dalına / Yavrusunu sinek kapmış gördün mü?" Mandanın söğüt dalında işi nedir? Sinek manda yavrusunu nasıl kapar? Gerçekliğin alaya alınmış, çarpıtılmış yorumunda düşündürücülük yok mudur hiç?
Bilimsel açıdan tartışılabilirse de türkünün bir de gerçeklik yönü vardır. Malum ateş olmayan yerden duman çıkmaz. Her türkünün bir öyküsü vardır. Tosya yöresine ait bu türkü için yerel kaynaklar ise şu açıklamayı yapıyorlar :
efendim çoğu insanın şarkıyı sadece dinlemesi fakat anlayamaması ile sonuçlanan bir eylemden ötürü bilgisizlikle yanlış yorumladığı sözlere sahip türkü. farz-ı misal kimi arkadaşlarımıza; manda yuva yapmış söğüt dalına, yavrusunu sinek kapmış gördün mü, sözleri saçma gelebilirken bazı insanlara köy yaşamının verdiği tecrübelerle, mandaların akan derede serinlemek için derenin üzerine doğru eğilen söğüt yapraklarının gölgelerinden faydalandıklarını ve bu olay köy yaşamında manda söğüt dalına yuvalanmış şeklinde tabir edildiğini; manda yavruları yolda ilerlerken kuyrukları henüz büyümediği için (afedersiniz) kıç bölgelerinde yoğun bir sinek kütlesi oluşur, işte o zaman köylünün bu olayı manda yavrusunu sinek kapmış şeklinde yorumladığını bildiklerinden olsa gerek saçma gelmeyebilir. yine; sabahtan erken çifte giderken, öküzüm torbadan düşmüş gördün mü, sözleri kimi insanlara saçma gelebiliyor iken, yine bazı köy yaşamının verdiği tecrübelerle öküzleri sürmenin zorluğundan ötürü, çifte giden bir köylü öküzün yemekle oyalanıp inat etmemesi için kafasına yem dolu bir torba bağlar, öküz ara sıra sıkılıp kafasını sağa sola sallayarak torbadan çıkarır, bu olaya da öküzüm torbadan düştü dendiğini bildiğinden hiç saçma gelmeyebilir.
Öykümüz ise şöyle :
tosya halkı eskiden ticaret yapmak amacı ile saz dağını aşarak çankırı'nın köylerine giderlermiş. aşığın birisi öteyüze giderken bir çobanla karşılaşır. çoban, aşıktan çalıp söylemesini ister. aşık düşünür aklına bir şey gelmez o an için. bakar ki bir köylü öküzlerini almış çifte gidiyor, bundan esinlenerek
sabahleyin erken çifte giderken, aman aman
öküzüm torbadan düşmüş, gördün mü? amanın fazlım.
daha sonra bakar ki, çobanın otlattığı hayvanlar arasında bir manda görür. ve
manda yuva yapmış söğüt dalına, aman aman
yavrusunu sinek kapmış gördün mü? amanın fazlım.
dönüşünde olayı anlatır. olay halk arasında hikaye şeklinde anlatılır. musîki cemiyeti'nin kurulmasından sonra hakkı berber bu sözleri bir araya getirir ismail okur (naiboğlu) nakarat kısmını ekleyip besteler. mustafa başefe (akçak) ve arkadaşları tarafından oyuna dönüştürerek folklörümüze kazandırmışlardır.
Buyrun size teori ile pratiğin yaman bir çelişkisi. Yani mesele bu kadar basit, (yenidoğan) servislerinde henüz küvözlerimiz hizmete girmediği için yavrularımızın (afedersiniz) kıçları tehlikede, yani (afedersinz) kıçlarını sinekler kaparlar (sokmak fiili, yani sinekler tarafından ısırılmak da diyebiliriz). Mahalli ağızlar (yani şive) kelimelere farklı anlamlar yükleyebilir gördünüz işte sokmak,ısırılmak burada kapmak olarak kullanılmış. Şimdi ben size götüveceksen götüve gaari,götüveemeceksen götüveeceklee vaa desem sapıttı mı ne bu adam dersiniz. Bu deyişin tercümesi (götüreceksen götür, götürmeyeceksen götürecekler var,buluruz icabında) demektir ki lütfen ve sakın haa deyişimize farklı anlamlar yüklenmeye.
Sahi yahu nerde şimdi o eski mandalar? Hiç göreniniz var mı? Yaşımız icabı biz gördük, biliriz. Çamurun, bataklığın içinde saatlerce yayılırlar, mutlu mesut bahtiyar yaşarlardı. En ala kaymak, manda sütünden yapılırdı,çifte koşulurdu da gıkları çıkmazdı, yeter ki onları çamursuz bırakmasınlardı. Çamur ve manda etle tırnak,bülbül ile gül,ferhat ile şirin gibiydiler. (Kedi-köpek bu misale uymaz boşuna uğraşmayın ama ille de terzilik yapacaksanız o başka)
Mandalar, öküzgillere akrabadırlar. Öküzler de tıpkı mandalar gibi unutulmaya yüz tutmuştur. Artık onların yerini New Hollandlar,Massey_Fegusonlar almıştır. Üstelik de (afedersiniz) bunların kıçına römork bağlamak da mümkün olup saatte 60 km hız yapabilmektedir. Neden tercih edilmesinler ki. Aama Allah için öküzlerin yıllar yılı çok günahlarına girmişizdir. Ne demek o öyle ne bakıyon len öküzün trene baktığı gibi!! . Bre gafiller, bilmezmisiniz ki eskinin şimendüferleri anca öküz kadar hızlı oldukları halde katar katar çook uzundular ve kadınlarımızın yeri soframızda öküzlerimizden sonra geldiği halde, hemzemin geçitte bu göç katar katar uzunluğundaki şimendüferin geçişini beklerken ne yapmasını beklerdiniz zavallı öküzün? Kapı gıcırtısı tencere takırtısı duyanlar gibi çifte telli mi oynayacaktı? Ne biliyorsunuz bu katarları icat edenleri rahmetle anmadığını? Biz insanlar çok nankör yaratıklarız. Bazen hakaret olsun diye ne yayıldın manda gibi demezmiyiz? Halbuki manda gibi yayılan insan hiç bir işlev görmediği halde, mandalar bu esnada bizlere süt,kaymak,yoğurt üretmektedirler. Biz ise onlar gibi yayılırken en fazla gaz üretebiliriz. İktisadi ve içtimai hayatımızda aslında çok önemli görevler üstlenen bu iki hayvanın Kurtuluş savaşımızdaki yararlılıklarını unutmak mümkünmüdür? Eski filmlerden hatırlayınız, bunların çektikleri toplar, top mermilerinin konulduğu kağnı arabaları. Çook daha eski filmlere gidersek, dünyanın aslında 4 öküzün boynuzunda durduğunu görürüz. Ara sıra bizim mandaların sinekleri (afedersiniz) bu öküzlerin kıçlarını kaptığı zaman huylanan hayvanlar kıpırdadıkça yer depremleri olurdu.
Biliyorsunuz, sığırın yavrusuna buzağı, erkek buzağının biraz ele gelenine de dana denir. Gücü kuvveti yerinde görülen, uysal danalardan ikisi eşlenerek, ileride birlikte koşulacakları da dikkate alınmak suretiyle birlikte beslenir, büyütülür. Tabir yerindeyse arkadaş olmaları temin edilmeye çalışılır. Bir buçuk, iki, bazen üç-dört yaşında iken bu danalar, enenerek veya burularak ( iğdiş edilme, kısırlaştırma.) ve danalıktan çıkarılırlar. Enemek veya burmaktan maksat , boğanın yumurtalık bağlarının tıkanmasıdır. Yumurtalıklar kesilip alındığında buna eneme, bir makine ile burularak sıkılmışsa buna da burma denir. Böylece boğa kısırlaştırılmış, hadım edilmiş olur. Belki de bu yüzden, öküz; "Öldüğüm zaman derimi ineğin sırtına atıverin" dermiş. Gördünüzmü bakın zavallıları bir de beşik kertmesi yaptığımız gibi bazen de öküzlükten çıkartıyoruz. Burulan bir öküz.... Hiç olacak iş mi? Yani size yapsalardı bunu soluğu doğru AİHM de alırdınız ama ne yazık ki AHHM henüz kurulmadı. Hem kurulsaydı bile başyargıç sizce kim olabilirdi? Bence bir Buffalo olurdu (malum onların vatanı Amerika, bizimkilere uzaktan akraba gelseler de daha cüsseli, gösterişli hayvanlar onlar, yakışırdı yani.) Ama bu tehlikeli gidişi sezen Buffalo Bill dünyayı böyle bir tehlikeden kurtarmıştır.
Buffalo Bill'in hikayesini daha sonra yazarız(ya da isteyen yazar)
Bu uçuk halk türküsünü herhalde bilmeyenimiz yoktur.
Sabahleyin erken çifte giderken, aman aman
Öküzüm torbadan düşmüş, gördün mü?
amanını amanını amanını yandım
tridine tridine tridine bandım
bedava mı sandın, para virip aldım
manda yuva yapmış söğüt dalına, aman aman
yavrusunu sinek kapmış gördün mü?
amanını amanını amanını yandım
tridine tridine tridine bandım
bedava mı sandın, para virip aldım
Kimilerine göre bu uçuk türkü, halk müziğimizin ilginç bir örneğidir. Felsefeci Ahmet İnam bu konuda şöyle der :
O ünlü halk türküsündeki sözleri kim umursamaz? "Manda yuva yapmış söğüt dalına / Yavrusunu sinek kapmış gördün mü?" Mandanın söğüt dalında işi nedir? Sinek manda yavrusunu nasıl kapar? Gerçekliğin alaya alınmış, çarpıtılmış yorumunda düşündürücülük yok mudur hiç?
Bilimsel açıdan tartışılabilirse de türkünün bir de gerçeklik yönü vardır. Malum ateş olmayan yerden duman çıkmaz. Her türkünün bir öyküsü vardır. Tosya yöresine ait bu türkü için yerel kaynaklar ise şu açıklamayı yapıyorlar :
efendim çoğu insanın şarkıyı sadece dinlemesi fakat anlayamaması ile sonuçlanan bir eylemden ötürü bilgisizlikle yanlış yorumladığı sözlere sahip türkü. farz-ı misal kimi arkadaşlarımıza; manda yuva yapmış söğüt dalına, yavrusunu sinek kapmış gördün mü, sözleri saçma gelebilirken bazı insanlara köy yaşamının verdiği tecrübelerle, mandaların akan derede serinlemek için derenin üzerine doğru eğilen söğüt yapraklarının gölgelerinden faydalandıklarını ve bu olay köy yaşamında manda söğüt dalına yuvalanmış şeklinde tabir edildiğini; manda yavruları yolda ilerlerken kuyrukları henüz büyümediği için (afedersiniz) kıç bölgelerinde yoğun bir sinek kütlesi oluşur, işte o zaman köylünün bu olayı manda yavrusunu sinek kapmış şeklinde yorumladığını bildiklerinden olsa gerek saçma gelmeyebilir. yine; sabahtan erken çifte giderken, öküzüm torbadan düşmüş gördün mü, sözleri kimi insanlara saçma gelebiliyor iken, yine bazı köy yaşamının verdiği tecrübelerle öküzleri sürmenin zorluğundan ötürü, çifte giden bir köylü öküzün yemekle oyalanıp inat etmemesi için kafasına yem dolu bir torba bağlar, öküz ara sıra sıkılıp kafasını sağa sola sallayarak torbadan çıkarır, bu olaya da öküzüm torbadan düştü dendiğini bildiğinden hiç saçma gelmeyebilir.
Öykümüz ise şöyle :
tosya halkı eskiden ticaret yapmak amacı ile saz dağını aşarak çankırı'nın köylerine giderlermiş. aşığın birisi öteyüze giderken bir çobanla karşılaşır. çoban, aşıktan çalıp söylemesini ister. aşık düşünür aklına bir şey gelmez o an için. bakar ki bir köylü öküzlerini almış çifte gidiyor, bundan esinlenerek
sabahleyin erken çifte giderken, aman aman
öküzüm torbadan düşmüş, gördün mü? amanın fazlım.
daha sonra bakar ki, çobanın otlattığı hayvanlar arasında bir manda görür. ve
manda yuva yapmış söğüt dalına, aman aman
yavrusunu sinek kapmış gördün mü? amanın fazlım.
dönüşünde olayı anlatır. olay halk arasında hikaye şeklinde anlatılır. musîki cemiyeti'nin kurulmasından sonra hakkı berber bu sözleri bir araya getirir ismail okur (naiboğlu) nakarat kısmını ekleyip besteler. mustafa başefe (akçak) ve arkadaşları tarafından oyuna dönüştürerek folklörümüze kazandırmışlardır.
Buyrun size teori ile pratiğin yaman bir çelişkisi. Yani mesele bu kadar basit, (yenidoğan) servislerinde henüz küvözlerimiz hizmete girmediği için yavrularımızın (afedersiniz) kıçları tehlikede, yani (afedersinz) kıçlarını sinekler kaparlar (sokmak fiili, yani sinekler tarafından ısırılmak da diyebiliriz). Mahalli ağızlar (yani şive) kelimelere farklı anlamlar yükleyebilir gördünüz işte sokmak,ısırılmak burada kapmak olarak kullanılmış. Şimdi ben size götüveceksen götüve gaari,götüveemeceksen götüveeceklee vaa desem sapıttı mı ne bu adam dersiniz. Bu deyişin tercümesi (götüreceksen götür, götürmeyeceksen götürecekler var,buluruz icabında) demektir ki lütfen ve sakın haa deyişimize farklı anlamlar yüklenmeye.
Sahi yahu nerde şimdi o eski mandalar? Hiç göreniniz var mı? Yaşımız icabı biz gördük, biliriz. Çamurun, bataklığın içinde saatlerce yayılırlar, mutlu mesut bahtiyar yaşarlardı. En ala kaymak, manda sütünden yapılırdı,çifte koşulurdu da gıkları çıkmazdı, yeter ki onları çamursuz bırakmasınlardı. Çamur ve manda etle tırnak,bülbül ile gül,ferhat ile şirin gibiydiler. (Kedi-köpek bu misale uymaz boşuna uğraşmayın ama ille de terzilik yapacaksanız o başka)
Mandalar, öküzgillere akrabadırlar. Öküzler de tıpkı mandalar gibi unutulmaya yüz tutmuştur. Artık onların yerini New Hollandlar,Massey_Fegusonlar almıştır. Üstelik de (afedersiniz) bunların kıçına römork bağlamak da mümkün olup saatte 60 km hız yapabilmektedir. Neden tercih edilmesinler ki. Aama Allah için öküzlerin yıllar yılı çok günahlarına girmişizdir. Ne demek o öyle ne bakıyon len öküzün trene baktığı gibi!! . Bre gafiller, bilmezmisiniz ki eskinin şimendüferleri anca öküz kadar hızlı oldukları halde katar katar çook uzundular ve kadınlarımızın yeri soframızda öküzlerimizden sonra geldiği halde, hemzemin geçitte bu göç katar katar uzunluğundaki şimendüferin geçişini beklerken ne yapmasını beklerdiniz zavallı öküzün? Kapı gıcırtısı tencere takırtısı duyanlar gibi çifte telli mi oynayacaktı? Ne biliyorsunuz bu katarları icat edenleri rahmetle anmadığını? Biz insanlar çok nankör yaratıklarız. Bazen hakaret olsun diye ne yayıldın manda gibi demezmiyiz? Halbuki manda gibi yayılan insan hiç bir işlev görmediği halde, mandalar bu esnada bizlere süt,kaymak,yoğurt üretmektedirler. Biz ise onlar gibi yayılırken en fazla gaz üretebiliriz. İktisadi ve içtimai hayatımızda aslında çok önemli görevler üstlenen bu iki hayvanın Kurtuluş savaşımızdaki yararlılıklarını unutmak mümkünmüdür? Eski filmlerden hatırlayınız, bunların çektikleri toplar, top mermilerinin konulduğu kağnı arabaları. Çook daha eski filmlere gidersek, dünyanın aslında 4 öküzün boynuzunda durduğunu görürüz. Ara sıra bizim mandaların sinekleri (afedersiniz) bu öküzlerin kıçlarını kaptığı zaman huylanan hayvanlar kıpırdadıkça yer depremleri olurdu.
Biliyorsunuz, sığırın yavrusuna buzağı, erkek buzağının biraz ele gelenine de dana denir. Gücü kuvveti yerinde görülen, uysal danalardan ikisi eşlenerek, ileride birlikte koşulacakları da dikkate alınmak suretiyle birlikte beslenir, büyütülür. Tabir yerindeyse arkadaş olmaları temin edilmeye çalışılır. Bir buçuk, iki, bazen üç-dört yaşında iken bu danalar, enenerek veya burularak ( iğdiş edilme, kısırlaştırma.) ve danalıktan çıkarılırlar. Enemek veya burmaktan maksat , boğanın yumurtalık bağlarının tıkanmasıdır. Yumurtalıklar kesilip alındığında buna eneme, bir makine ile burularak sıkılmışsa buna da burma denir. Böylece boğa kısırlaştırılmış, hadım edilmiş olur. Belki de bu yüzden, öküz; "Öldüğüm zaman derimi ineğin sırtına atıverin" dermiş. Gördünüzmü bakın zavallıları bir de beşik kertmesi yaptığımız gibi bazen de öküzlükten çıkartıyoruz. Burulan bir öküz.... Hiç olacak iş mi? Yani size yapsalardı bunu soluğu doğru AİHM de alırdınız ama ne yazık ki AHHM henüz kurulmadı. Hem kurulsaydı bile başyargıç sizce kim olabilirdi? Bence bir Buffalo olurdu (malum onların vatanı Amerika, bizimkilere uzaktan akraba gelseler de daha cüsseli, gösterişli hayvanlar onlar, yakışırdı yani.) Ama bu tehlikeli gidişi sezen Buffalo Bill dünyayı böyle bir tehlikeden kurtarmıştır.
Buffalo Bill'in hikayesini daha sonra yazarız(ya da isteyen yazar)