Yakalama, Gözaltına Alma ve İfade Alma Yönetmeliği
Yayımlandığı R.Gazetenin Tarihi : 1/10/1998 , No: 23480
BİRİNCİ BÖLÜM
Amaç, Kapsam, Hukuki Dayanak ve Tanımlar
Amaç
Madde 1- Bu Yönetmeliğin amacı, bütün kolluk kuvveti makam ve memurlarının, Cumhuriyet savcılarının bilgi ve emirleri doğrultusunda yürütecekleri adli soruşturma sırasında uygulayacakları esas ve usuller ile yakalanan, gözaltına alınan veya muhafaza altına alınan kişilerin hakları, nezarethane standartları ile ifade alma işlemlerinde görevli personelin eğitimine, yetki ve sorumluluklarına ilişkin hususları düzenlemektir.
Kapsam
Madde 2- Bu Yönetmelik hükümleri bütün kolluk kuvvetini kapsar.
Hukuki Dayanak
Madde 3- Bu Yönetmelik, 1412 sayılı Ceza Muhakemeleri Usulü Kanunu, 2845 sayılı Devlet Güvenlik Mahkemelerinin Kuruluş ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun, 2253 sayılı Çocuk Mahkemelerinin Kuruluşu, Görev ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun, 3005 sayılı Meşhud Suçların Muhakeme Usulü Kanunu, 2559 sayılı Polis Vazife ve Salahiyet Kanunu, 2803 sayılı Jandarma Teşkilat, Görev ve Yetkileri Kanunu, 2692 sayılı Sahil Güvenlik Komutanlığı Kanunu ve diğer ilgili mevzuat hükümlerine göre hazırlanmıştır.
Tanımlar
Madde 4 - Bu Yönetmelikte geçen deyimlerden;
Kolluk kuvveti (Zabıta): Polis, jandarma, sahil güvenlik ve özel kolluk kuvvetlerini,
Yakalama: Kamu güvenliğine, kamu düzenine veya kişinin vücut veya hayatına yönelik var olan bir tehlikenin giderilmesi için denetim altına alınması gereken veya suç işlediği yönünde hakkında kuvvetli iz, eser, emare ve delil bulunan kişinin gözaltına alma veya muhafaza altına alma işlemlerinden önce hakim kararı olmaksızın özgürlüğünün geçici olarak ve fiilen kısıtlanarak denetim altına alınmasını,
Gözaltına alma: Kanunun verdiği yetkiye göre yakalanan kişinin, hakkındaki işlemlerin tamamlanması amacıyla, adli mercilere teslimine veya serbest bırakılmasına kadar kanuni süre içerisinde sağlığına zarar vermeyecek şekilde özgürlüğünün geçici olarak kısıtlanıp alıkonulmasını,
Muhafaza altına alma: Kanunun yetki verdiği hallerde yetkili merci önüne çıkarılması gereken kişilerin ilgili kurumlara veya kişilere teslimine kadar sağlıklarına zarar vermeyecek şekilde ve zorunlu olduğu ölçüde özgürlüklerinin kısıtlanıp alıkonulmasını,
Gecikmesinde sakınca bulunan hal: Derhal işlem yapılmadığı takdirde suçun iz, eser, emare ve delillerinin kaybolması veya şüphelinin kaçması veya kimliğinin saptanamaması ihtimalinin ortaya çıkması halini,
Meşhud suç (suçüstü hali): İşlenmekte olan suçu veya henüz işlenmiş olan fiil ile fiilin işlenmesinden hemen sonra, kolluk kuvveti veya suçtan zarar gören kişi veya başkaları tarafından izlenerek yakalanan kişinin veya fiilin pek az önce işlendiğini gösteren eşya veya eser, iz veya emare veya delillerle yakalanan kimsenin işlediği suçu,
Toplu suç: Üç veya daha fazla kişi tarafından işlenen suçu,
Şüpheli: Hakkında hazırlık soruşturması yapılan veya hazırlık soruşturması açılmadan kolluk kuvvetinin yaptığı araştırmaya konu olan veya kimliğini bir belge ile veya kolluk kuvvetince tanınmış veya güvenilir kişilerin tanıklığı ile ispat edemeyen veya gösterdikleri belgelerin doğruluğundan şüphe edilenler ile hakkında suç işlediğine ilişkin basit şüphe bulunan kişileri,
Bilgi alma: Bir suçun tespiti veya aydınlatılmasına yönelik olarak, henüz suç işleme şüphesi altında bulunmayan kişi veya tanık veya mağdurun dinlenmesini ve tutanağa geçirilmesini,
İfade alma: Ceza Muhakemeleri Usulü Kanununun 135 inci maddesi hükümleri uyarınca, işlediğinden şüphe edilen fiil bildirilip, susma ve müdafiden yararlanma hakkı ile şüpheden kurtulması için somut delillerin toplanmasını isteyebileceği hatırlatılarak ve eldeki bilgi veya bulgulardan yararlanılarak,suç işlediği şüphesi altında bulunan kişilerin kolluk kuvveti tarafından dinlenmesini ve tutanağa geçirilmesini,
Sanık: Cumhuriyet savcısı tarafından suç isnadı ile hakkında kamu davası açılan kişiyi,
Sorgu: Suç nedeni ile şüpheli veya sanığın ifadesinin hakim tarafından alınmasını,
Soruşturmanın selameti: Soruşturmanın, suç delillerinin değiştirilmesine ve gizlenmesine veya yok edilmesine veya henüz yakalanmamış şüphelilerin kaçmasına meydan vermeyecek şekilde yürütülmesini,
Gözaltı ve nezarethane sorumlusu: Gözaltına veya muhafaza altına alınan kişilere haklarının okunmasını, kayıtların tutulmasını ve kanunlara uygun davranılmasını sağlamak amacıyla ilgili karakol komutanı/amiri veya büro amiri tarafından görevlendirilen personeli,
Gözaltı birimi: Yakalanan kişinin hakkındaki işlemlerin tamamlanarak adli mercilere sevk edilmesine veya serbest bırakılmasına kadar, kanuni süre içerisinde onu gözaltında tutmakla yetkili ve görevli kolluk kuvveti birimlerini,
Nezarethane: Şüpheli veya sanıkların haklarındaki işlemlerin tamamlanıp adli mercilere sevk edilinceye kadar bekletilmesi amacıyla yapılmış yerleri, ifade eder.
İKİNCİ BÖLÜM
Yakalama, Gözaltına Alma ve Muhafaza Altına Alma
Yakalama, Gözaltına Alma ve Muhafaza Altına Alma Yetkisi
a) a) Ceza Muhakemeleri Usulü Kanununun 127 nci maddesinde ve diğer mevzuatta belirlenen;
1) Tutuklama müzekkeresi olmaksızın meşhut cürüm sırasında rastlanan veya meşhud cürümden dolayı takip olunan, firar etmesi ihtimali bulunan veya hüviyetinin tayini hemen mümkün olmayan kişileri,
2) Gecikmesinde sakınca bulunan ve Cumhuriyet savcısına veya derhal amirlerine müracaat imkanı olmayan hallerde, hakkında tutuklama müzekkeresi kesilmesi gereken kişileri veya suçüstü halinde veya gecikmesinde sakınca bulunan diğer hallerde suç işlendiğine veya suça teşebbüs edildiğine dair haklarında kuvvetli iz, eser, emare ve delil bulunan şüphelileri,
3) Kolluk kuvvetinin kanun ve usul dairesinde verdiği emre itaatsizlik edenleri ve aldığı tedbirlere uymayanları,
4) Görev yaparken mukavemette bulunan veya görevinden alıkoymak maksadıyla kolluk kuvvetine zorla karşı koyan ve yakalanmadıkları taktirde hareketlerine devam etmeleri ihtimali bulunan kişileri,
5) Haklarında yetkili mercilerce verilen yakalama ve tutuklama kararı bulunanları veya kanunda istenilen bir mükellefiyeti yerine getirmedikleri için yakalanması gerekenleri,
6) Uyuşturucu maddeleri alan, satan, bulunduran veya kullananları,
7) Halkın rahatını bozacak veya rezalet çıkaracak derecede sarhoş olanları veya sarhoşluk halinde başkalarına saldıranları,
8) Halkın huzur ve sükununu bozanlardan, yapılan uyarılara rağmen bu hareketlerine devam edenlerle, başkalarına saldırıya yeltenenleri ve kavga edenleri,
b) b) Polis Vazife ve Salahiyet Kanununun 13 ve 17 nci maddelerinde belirlenen;
1) Bir kurumda tedavi, eğitim ve ıslahı için kanunlarla belirtilen esaslara uygun olarak, alınan tedbirlerin yerine getirilmesi amacıyla toplum için tehlike teşkil eden akıl hastası, uyuşturucu madde veya alkol tutkunu, serseri veya hastalık bulaştırabilecek kişileri,
2) Haklarında mahkemece çocuk bakım ve yetiştirme yurtlarına veya benzeri resmi veya özel kurumlara yerleştirilmesine veya yetkili merci önüne çıkarılmasına karar verilen küçükleri,
3) Usulüne aykırı şekilde ülkeye girmek isteyen veya giren veya hakkında sınır dışı etme veya geri verme kararı alınan kişileri,
4) Kimliğini bir belge ile veya kolluk kuvvetince tanınmış veya güvenilir kişilerin tanıklığı ile ispat edemeyenlerle gösterdikleri belgelerin doğruluğundan şüphe edilen kişileri, aranan kişilerden olup olmadıkları anlaşılıncaya veya gerçek kimliği ortaya çıkıncaya kadar yirmidört saati geçmemek üzere, yakalama, gözaltına alma veya muhafaza altına almaya yetkilidir.
Bu maddenin birinci fıkrasının (a) bendinin 1 numaralı alt bendinde belirtilen hallerde yakalama işlemi kolluk kuvvetinin yanısıra herkes tarafından yapılabilir.
Takibi şikayete bağlı olup, küçüklere veya beden veya akıl hastalığı veya maluliyet veya güçsüzlüğü nedeniyle kendini idareden aciz bulunanlara karşı işlenen meşhud cürümlerde şüphelinin yakalanması şikayete bağlı değildir.
Yakalama İşlemi
Madde 6 - Yakalama 5 inci maddede belirtilen yetkiler çerçevesinde hakim kararı veya Cumhuriyet savcısının emri ile veya doğrudan kolluk kuvveti tarafından yapılır.
Doğrudan kolluk kuvveti tarafından yapılan yakalama halinde işlem, yakalanan kişi ve uygulanan tedbirler derhal Cumhuriyet savcısına bildirilir.
Yakalanan kişinin ilk olarak üst araması yapılır ve kendisine veya başkalarına zarar verebilecek silah gibi unsurlardan arındırılması sağlanır.
Yakalama sırasında suçun iz, emare, eser ve delillerinin yok edilmesini veya bozulmasını önleyecek tedbirler alınır.
Yakalama sırasında kişiye, suç ayrımı gözetilmeksizin yakalama sebebi ve hakkındaki iddialar ile susma ve müdafiden yararlanma hakları, herhalde yazılı ve bunun hemen mümkün olmaması halinde sözlü olarak derhal bildirilir.
Yakalamadan ve yakalama süresinin uzatılmasına ilişkin emirden, yakalananın bir yakınına veya belirlediği bir kişiye Cumhuriyet Savcısının kararıyla gecikmeksizin haber verilir.
Yakalanan kişiye yakalanmaya itiraz etme hakkı bulunduğu bildirilerek, bu hakkın nasıl kullanılacağı açıklanır.
Yakalama işlemi bir tutanakla tespit edilir, bu tutanağın bir sureti yakalanan kişiye verilir. Bu kişiye ayrıca haklarının yazılı olarak bildirildiğini ve kendisi tarafından da bu hususun anlaşıldığını belirten
Yönetmeliğe ekli "Şüpheli ve Sanık Hakları Formu" (Ek A) tanzim edilerek imzalı bir örneği verilir.
Yakalanan kişi en kısa zamanda gözaltı birimine götürülür. (4)
Yakalanan ve Sevkedilecek Şahıslara Uygulanacak Tedbirler
Madde 7 - Yakalanan kişinin direnmesi, saldırıya yeltenmesi veya saldırıda bulunması hallerinde kendisine kelepçe takılır.
Yakalanan kişinin kaçma ihtimali varsa kelepçe takılması kolluk kuvvetinin takdirine bağlıdır.
Üst veya Vücut Araması
Madde 8- Gözaltı birimine getirilen kişi hakkında aşağıdaki hükümler uygulanır:
a) Nezarethaneye konulmadan önce çok iyi bir şekilde aranır. Kadının üst veya vücudunun aranması bir kadın görevli veya bu amaçla görevlendirilecek diğer bir kadın tarafından yapılır. (1)
b) Kendisine zarar verebilecek kemer, kravat, ip, kesici ve delici alet gibi nesnelerden arındırılır.
c) Üzerinden çıkan eşya ve paralar muhafaza altına alınır. Paraların nev'i, seri numaraları ve miktarı, eşyanın vasıfları ve markası belirtilerek bunlar emanete alınır; bir tutanak düzenlenir ve bu tutanağın bir sureti üstü aranan kişiye verilir.
Yakınlarına Haber Verme
a) Kendisi ile birlikte bir kişi varsa bu kişi vasıtasıyla,
b) Suçun işlendiği yerde ikamet ediyorsa ve haber vereceği yakının telefon numarasını biliyorsa telefon ile,
c) Haber vereceği yakının telefon numarasını bilmiyorsa bölge karakolu vasıtasıyla,
d) Konutu suç yeri dışında ise telefon ile veya kişinin adresinin bulunduğu yerle ilişki kurulmak suretiyle,
haber vermek istediği bir yakınına veya belirlediği bir kişiye gözaltına alındığı veya gözaltı süresinin uzatıldığı ile ilgili olarak Cumhuriyet Savcısının kararıyla haber verilmesi sağlanır.
Gözaltına alınan kişi yabancıysa, vatandaşı olduğu ülkenin büyükelçiliği veya konsolosluğuna haber verilir. (5)
Sağlık Kontrolü
Madde 10 - Yakalanan kişinin gözaltına alınacak olması veya zor kullanılarak yakanlanması hallerinde doktor kontrolünden geçirilerek yakalanma anındaki sağlık durumu belirlenir.
Gözaltına alınan kişinin herhangi bir nedenle yerinin değiştirilmesi, gözaltı süresinin uzatılması, serbest bırakılması ve adli mercilere sevk edilmesi işlemlerinden önce de sağlık durumunun doktor raporu ile tespiti sağlanır.
Gözaltı süresinde herhangi bir nedenle sağlık durumu bozulanlar ile sağlık durumundan şüphe edilenler derhal doktor muayenesinden geçirilir.
Devlet Güvenlik Mahkemelerinin görev alanına giren suçlarda, gözaltı süresinin uzatılması halinde, iki kontrol arasındaki sürenin 4 günü geçmemesi koşulu ile gözaltına alınan kişinin sağlık durumu doktor raporu ile tespit ettirilir.
Tıbbi muayene, kontrol ve tedavi, adli tıp kurumu veya resmi sağlık kuruluşları veya belediye tabiplerince ücretsiz yapılır. Doktor raporu dört nüsha halinde düzenlenir. Bu nüshalardan birisi gözaltı biriminde muhafaza olunur, ikincisi sanık gözaltı biriminden çıkışında kendisine verilir, üçüncüsü soruşturma dosyasına eklenir, dördüncüsü ise sağlık kuruluşunda saklanır.
Doktor ile muayene edilen şahsın yalnız kalmaları, muayenenin doktor hasta ilişkisi çerçevesinde yapılması esastır. Ancak, doktor veya şüpheli, sanık ya da gözaltına alınan kişi, kişisel güvenlik endişesini ileri sürerek muayenenin kolluk kuvvetleri gözetiminde yapılmasını isteyebilir. Bu istek belgelendirilerek yerine getirilir. (6)
Nezarethane İşlemleri
Madde 11 - Üst araması yapılan kişinin nezarethaneye girişi, Yönetmeliğe ekli "Nezarethaneye Alınanların Kaydına Ait Defter"e (Ek-B) kaydedilerek sağlanır.
Nezarethane işlemlerinde;
a) Aynı suçla ilgisi olanlar, birbirine hasım olanlar, erkek ve kadınlar bir araya konulmazlar, çocuklar yetişkinlerden ayrı tutulurlar.
b) Nezarethanede zaruri haller dışında beşten fazla kişi birarada bulundurulmaz.
c) Tuvalet, temizlik gibi zorunlu ihtiyaçların giderilmesi görevli memurun gözetiminde sağlanır.
d) Yiyecek ve içecekler önceden kontrol edilir.
e) Gözaltına alınan kişi saldırgan bir tutum sergilemeye başladığı veya kendine zarar vermeye kalkıştığı taktirde önce sözle kontrol altına alınmaya çalışılır. Bu mümkün olmadığı takdirde, hareketini giderecek derecede kuvvet kullanılabilir. Ancak zaruri olmadıkça gerek kendisinin gerek başkasının hayatı, vücut bütünlüğü veya sağlığı tehlikeye girmedikçe kuvvet kullanılmaz.
f) Saldırgan tutum ve davranışları kontrol altına alınamayan kişiler tıbbi müdahalede bulunulması için sağlık kuruluşlarına gönderilirler.
g) Gözaltındaki kişinin beslenme, nakil, sağlığının korunması ve gerektiğinde tedavisi, yakalandığının yakınlarına haber verilmesi giderleri bütçe ödeneklerinden karşılanır.
Nezarete Alınanların Kaydına Ait Defter
Madde 12 - Gözaltı işlemleri nezarete alınanların kaydına ait deftere yazılmak suretiyle tespit edilir. Denetime tabi olan bu defterde:
a) Kimlik bilgileri;
1) Adı ve soyadı,
2) Baba adı,
3) Cinsiyeti,
4) Doğum yeri ve tarihi,
5) Nüfusa kayıtlı olduğu yer,
6) Cilt, aile sıra ve kayıt numarası,
7) Yabancılar için pasaport numarası,
8) İkamet adresi, iş adresi ve telefon numaraları,
b) Gözaltına alınmasına esas bilgiler;
1) İsnat edilen suç, gözaltına alınma nedeni,
2) Suç yeri ve tarihi,
3) Kimin emri ile yakalandığı ve nezarete alındığı,
4) Haber verilen Cumhuriyet savcısının adı soyadı,
5) Cumhuriyet savcısına haber verildiği tarih ve saat,
6) Bilgi toplama işlem kısmı kaydı,
c) Giriş işlemleri;
1) Yakalamanın yeri, tarih ve saati,
2) Giriş tarihi ve saati,
3) Girişte alınan doktor raporunun verildiği makam, tarihi, sayısı ve özeti,
4) Üst aramasında teslim alınan malzemeler, teslim eden ve teslim alanın imzası,
5) Giriş işlemini yapan görevlinin adı soyadı, rütbesi ve imzası,
d) Sanık ile ilgili işlemler;
1) Haber verilen yakını,
2) Haber verilen diplomatik temsilciliğin adı ve telefon numarası,
3) Tercüman temin edilip edilmediği, tercümanın adı soyadı ve imzası,
4) Avukat istediği hakkındaki beyanı ve imzası,
5) Avukat istemiş ise baronun adı veya kendi avukatının adı soyadı,
6) Gelen avukatın adı soyadı, sicil numarası, geliş saati ve imzası,
7) Süre uzatımına karar veren makam, kararının tarihi, sayısı ve uzatılan süre,
e) Çıkış işlemleri;
1) Çıkarıldığı tarih ve saat,
2) Çıkışta alınan doktor raporunun verildiği makam, raporun tarihi, sayısı ve özeti,
3) Sevk edildiği makam,
4) Sevk evrakının tarihi ve sayısı,
5) Teslim alan görevlinin adı soyadı ve imzası,
6) Kişinin kendisine teslim edilen malzemeler ve imzası,
7) Görevliye teslim edilen malzemeler ve imzası,
8) Geçici ayrılışlar,
9) İlan ve işlemler ve sonuç,
10) Çıkış işlemini yapan görevlinin adı soyadı, rütbesi ve imzası,
11) Kontrol eden amirin adı soyadı, rütbesi ve imzası, belirtilir.
Bu defterde, yukarıda belirtilen zorunlu bilgilerin dışında gerekli görülen diğer bilgilere de yer verilebilir.
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
Gözaltı Süresi, Salıverme ve Adli Mercilere Sevk
Gözaltı Süresi
Madde 13 - Yakalanarak özgürlüğü fiilen kısıtlanan kişinin gözaltı süresi, bu kişinin yakalanması ile birlikte başlar.
Bir veya iki kişi tarafından işlenen suçlarda yakalanan kişi serbest bırakılmazsa en yakın hakime gönderilmesi için gerekli süre hariç en geç 24 saat içinde hakim önüne çıkarılır. Suç, Devlet Güvenlik Mahkemesinin görev alanına giriyorsa bu süre 48 saattir.
Gözaltı Süresinin Uzatılması
Madde 14 - Devlet Güvenlik Mahkemelerinin görev alanına giren suçlar da dahil olmak üzere toplu suç halinde, delillerin toplanmasında güçlük, fail sayısının çokluğu ve benzeri sebeplerle gözaltı süresini Cumhuriyet savcısı yazılı emir ile 4 güne kadar uzatabilir. Kimse, bu süreler geçtikten sonra hakim kararı olmaksızın hürriyetinden yoksun bırakılamaz.
Devlet Güvenlik Mahkemelerinin görev alanına giren suçların olağanüstü hal ilan edilen bölgelerde işlenmesi durumunda, 4 günlük süre Cumhuriyet Savcısının talebi ve hakim kararı ile 7 güne kadar uzatılabilir. Hakim karar vermeden önce yakalanan kişiyi dinler. (7)
Yakalama İşlemine Karşı Hakime Başvurma
Madde 15 - Devlet Güvenlik Mahkemesinin yetkisine giren suçlar dahil, yakalama işlemine veya gözaltı süresinin uzatılmasına ilişkin Cumhuriyet savcısının yazılı emrine karşı, hemen serbest bırakılmasını sağlamak için yakalanan kişinin dilekçesi yetkili hakime en seri şekilde ulaştırılır.
Yetkili Mercilere Sevk veya Serbest Bırakma
Madde 16 - Yakalanan kişi, gözaltına alınmasını gerektirecek bir nedenin tespit edilememesi veya yakalama sebebinin ortadan kalkması halinde kolluk kuvvetince derhal salıverilir.
Yakalanan kişi, hakkında ıslah veya tedavi tedbiri alınması gereken kişilerden ise ilgili kuruma teslim edilir.
Gözaltı süreleri azami süreler olup gözaltına alınan kişilerin işlemlerinin en kısa sürede bitirilmesi esastır.
Gözaltına alınanlar, işlemleri bitirildikten sonra gözaltı süresinin dolması beklenmeden kolluk kuvvetince ilgili Cumhuriyet savcılığına derhal sevk edilir.
Gözaltı süresi içerisinde ve nihayet süre sonunda, gözaltı sebebinin ortadan kalkması veya kişi hakkında delil elde edilememesi hallerinde durum derhal yetkili Cumhuriyet savcısına bildirilir, tutuklama işlemine girişilmediğinde kişi hemen salıverilir.
Yakalama işlemine veya gözaltı süresinin uzatılmasına ilişkin Cumhuriyet savcısının emrine karşı hakime yapılan başvuru üzerine verilen serbest bırakma kararı derhal uygulanır.
Emanete alınan şahsi eşya, para eksiksiz olarak adı geçene teslim edilerek ve girişte tanzim edilen üst veya vücut araması tutanağına şerh düşülerek kendisine imzalatılır.
Sevk veya serbest bırakma işlemi ve sebebi, Yönetmeliğin eki "Sevk/Serbest Bırakma Tutanağı"na (Ek-C) bağlanır, bunun bir sureti gözaltından çıkarılan kişiye verilir.
Yeniden Yakalama Yasağı
Madde 17 - Gözaltına alınıp da serbest bırakılan kişi, yakalamaya konu olan fiil sebebiyle yeni ve yeterli delil elde edilmedikçe ve Cumhuriyet savcısının emri olmadıkça aynı fiilden dolayı bir daha yakalanamaz ve gözaltına alınamaz.
Küçüklerle İlgili Özel Hüküm
Madde 18 - Küçükler bakımından yakalama ve ifade alma yetkileri aşağıdaki şekilde sınırlandırılmıştır.
a) Fiili işlediği zaman onbir yaşını bitirmemiş olanlar ile onbeş yaşını bitirmemiş sağır ve dilsizlere ceza verilmesi Türk Ceza Kanunu ve Çocuk Mahkemelerinin Kuruluşu, Görev ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun ile yasaklandığından bu kişiler suç nedeni ile yakalanamaz. Ancak fiil, kanunen bir seneden fazla hapis cezasını veya daha ağır bir cezayı gerektiren bir cürüm ise kimlik ve suç tespiti amacı ile yakalama yapılabilir. Kimlik tespitinden hemen sonra küçük serbest bırakılır. Suç tespitinde küçük hiçbir suretle kullanılmaz. Tespit edilen kimlik ve suç, mahkeme başkanı tarafından tedbir kararı alınmasına esas olmak üzere derhal Cumhuriyet savcılığına bildirilir.
b) Onbir yaşını bitirmiş, ancak onsekiz yaşını doldurmamış olanlar suç sebebi ile yakalanabilirler. Bu küçükler, yakınları ile müdafiye haber verilerek derhal Cumhuriyet savcılığına sevk edilirler; hazırlık soruşturması Cumhuriyet Başsavcısı veya görevlendireceği Cumhuriyet savcısı tarafından bizzat yapılır ve aşağıdaki hükümlere göre yürütülür:
1) 3005 sayılı Meşhut Suçların Muhakeme Usulü Kanununun hükümleri uygulanmaz.
2) Küçüğün gözaltına alındığı ana-baba veya vasisine bildirilir.
3) Kendi talebi olmasa bile müdafiden yararlandırılır, ana-baba veya vasi müdafi seçebilir.
4) Müdafi hazır bulundurulmak şartı ile şüpheli küçüğün ifadesi alınır.
5) Kendisinin yararına aykırı olduğu saptanmadığı sürece ve kanuni bir engel bulunmadığı durumlarda ana-babası veya vasisi ifade alınırken hazır bulunabilir.
6) Yetişkinlerden ayrı tutulur.
7) Çocuk Mahkemelerinin Kuruluşu, Görev ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanunda yazılı suçlar büyüklerle beraber işlendiği takdirde hazırlık soruşturması sırasında küçüklerle ilgili evrak ayrılır, büyükler ve küçüklerin soruşturmaları ayrı ayrı yürütülür.
8) Küçüklerin kimlikleri ve eylemleri mutlaka gizli tutulur.
9) Suçun mağduru küçükse, bunlara karşı işlenen meşhur suçlarda, kovuşturulması suçtan zarar gören kimsenin şikayetine bağlı olan fiillerde şüphelinin yakalanması ve soruşturma yapılması için şikayete gerek yoktur.
10) Küçüklerle ilgili işlemler mümkün olduğu ölçüde sivil kıyafetli görevliler tarafından yerine getirilir. Küçüklere kelepçe takılamaz.
11) Sıfır-onsekiz yaşları arasındaki küçükler için kovuşturma niteliği taşımayan, suç isnadı oluşturmayan her türlü araştırma yapılabilir; suçun iz, emare, eser ve delilleri tespit edilir, muhafaza altına alınır ve belgelenir, şüpheli hakkında bilgi toplanır ve geciktirilmemesi gereken her türlü acele işlemler yapılır." (2)
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
Müdafi ile İlgili Hususlar
Müdafi Tayini
Madde 19 - Yakalanan kişi veya şüphelinin kendisi müdafi tayin edebileceği gibi varsa kanuni temsilcisi de müdafi seçebilir.
Devlet Güvenlik Mahkemelerinin görev alanına giren suçlar hariç kişinin kendisi müdafi tayin edebilecek durumda değilse, isteği halinde baro tarafından kendisine müdafi tayin edilir. Bu durumdaki kişinin müdafi talebi kolluk kuvveti tarafından derhal baroya bildirilir.
Yakalanan kişi veya şüpheli onsekiz yaşını bitirmemiş veya sağır veya dilsiz veya kendisini savunamayacak derecede malul olup müdafii de bulunmazsa talebi aranmaksızın kendisine müdafi tayin edilmek üzere durum kolluk kuvvetince derhal baroya bildirilir.
Müdafi ile Görüşme
Madde 20 - Yakalanan kişi müdafi ile vekaletname aranmaksızın her zaman ve konuşulanları başkalarının duyamayacağı bir ortamda görüşebilir.
Soruşturmayı geciktirmemek kaydıyla ve yakalanan kişi isterse, vekaletname aranmaksızın ancak bir müdafi ifadede hazır bulunabilir.
Müdafi ile yazışmalar denetime tabi tutulamaz.
Devlet Güvenlik Mahkemelerinin görev alanına giren suçlarda ise, yakalanan kişi, ancak Cumhuriyet Savcısı tarafından gözaltı süresinin uzatılmasına yazılı olarak emir verilmesinden sonra müdafii ile görüşebilir.
Her kolluk biriminde görüşme için uygun şartlara haiz görüşme yeri ayrılır. (8)
Müdafiin Dava Evrakını İncelemesi
Madde 21 - Devlet Güvenlik Mahkemelerinin görev alanına giren suçlar hariç müdafi, hazırlık evrakı ile dava dosyasının tamamını incelemek ve istediği evrakın bir suretini harçsız almak hakkına sahiptir. Ancak bu hakkın kullanılması hazırlık soruşturmasının amacını tehlikeye düşürebilecek ise, sulh hakiminin kararı ile hazırlık soruşturması sırasında bu hak kısıtlanabilir. Bu husustaki karar Cumhuriyet Savcısının talebi üzerine verilebilir. Bununla beraber yakalanan kişinin veya şüphelinin ifadesini içeren tutanak ile bilirkişi raporları ve yakalanan kişinin veya şüphelinin hazır bulunmaya yetkili olduğu adli işlemlere ilişkin evrakın incelenmesinde bu hakkın kısıtlanmasına karar verilemez. (3) (9)
BEŞİNCİ BÖLÜM
İfade
İfadenin Esasları
Madde 22 - İfade, kolluk kuvveti amir ve memurları tarafından aşağıda belirtilen esas ve usuller çerçevesinde alınır:
a) İfade verenin kimliği tespit edilir. İfade veren kimliğine ilişkin soruları doğru olarak cevaplandırmak zorundadır.
b) Yakalama ve yakalama süresinin uzatılmasına ilişkin emirden, yakalananın bir yakınına veya belirlediği bir kişiye Cumhuriyet Savcısının kararıyla gecikmeksizin haber verildiği veya verileceği bildirilir.
c) Kendisine isnat edilen suç anlatılır. İsnat edilen suç hakkında açıklamada bulunmamasının kanuni hakkı olduğu hatırlatılır.
d) Müdafi tayin hakkının bulunduğu, müdafi tayin edebilecek durumda değilse baro tarafından kendisine müdafi tayin edilebileceği, arzu ederse müdafiin soruşturmayı geciktirmemek kaydıyla ifade alınırken yanında bulunabileceği, bunun için vekalet vermesinin gerekmediği bildirilir.
e) Talep ederse, bir müdafi görevlendirilmesi için baroya haber verilir. Müdafiin gelmesi için makul bir süre beklenir, müdafi gelmezse bu husus tutanağa kaydedilerek ifade alma işlemine başlanır.
f) Kendisi aleyhine var olan şüphe sebeplerini ortadan kaldırmak ve lehine olan hususları ileri sürmek imkanı verilir.
g) Şüpheden kurtulması için somut delillerin toplanmasını talep edebileceği hatırlatılır.
h) Şahsi halleri hakkında bilgi alınır.
ı) İfade alma şüphelinin lehine olan delilleri açıklamasına engel olmayacak biçimde yürütülür.
i) İfade bir tutanakla tespit edilir.
j) İfade alınan yer, tarih, şüphelinin açık kimliği, bu işlem sırasında hazır bulunanların kimlikleri, görevleri, bu işlemler yapılırken yukarıdaki esaslara uyulup-uyulmadığı, uyulmamış ise sebepleri tutanağa geçirilir.
k) Tutanak, okunup anlaşıldıktan sonra hazır bulunanlarca imzalanır. İmzadan imtina eden varsa bunun sebepleri tutanakta belirtilir.
Müdafi sadece hukuki yardımda bulunabilir, şüphelinin ifadesi alınırken şüpheliye sorulan soruya doğrudan cevap veremez, onun yerini aldığı izlenimi veren herhangi bir müdahalede bulunamaz. Hukuki yardım maddi olayı karartabilecek müdahalelerin yapılması anlamına gelmez. Müdafi, şüpheliye bütün kanuni haklarını hatırlatabilir ve müdafiin her türlü müdahalesi tutanağa geçirilir.
Devlet Güvenlik Mahkemelerinin görevine giren suç nedeniyle ifadesi alınan kişiye birinci fıkranın (d) ve (e) bentleri uygulanmaz. (10)
İfade Almada Yasak Yöntemler
Madde 23 - İfade veren şüphelinin beyanları hür iradesine dayanmalıdır. Yasak yöntemlerle elde edilen ifadeler, rızası olsa bile delil olarak değerlendirilemez. Bu nedenle gözaltındaki kişiye;
a) Özgür iradeyi engelleyici nitelikte kötü davranma, işkence, zorla ilaç verme, yorma, aldatma, bedensel cebir ve şiddette bulunma, bazı araçlar uygulama gibi iradeyi bozan bedeni veya ruhi müdahaleler yapılamaz.
b) Kanuna aykırı bir menfaat vaat edilemez.
ALTINCI BÖLÜM
Nezarethane ve İfade Alma Odası
Nezarethane ve İfade Alma Odası
Madde 24 - Nezarethaneler en az 7 metrekare genişliğinde, 2,5 metre yüksekliğinde ve duvarlar arasında en az 2 metre mesafe olacak şekilde düzenlenir. Yeterli tabii ışıklandırma ve havalandırma imkanları sağlanır.
Nezarethanelerde zaruri haller dışında beşten fazla kişi bir arada gözaltında tutulmaz.
Nezarethanelerde gözaltına alınan kişilerin yatmaları ve oturmaları için yeteri kadar sabit ve dayanıklı oturma yerleri bulundurulur.
Mevsim şartları ve gözaltı yerlerinin maddi şartları da dikkate alınarak, geceyi gözaltında geçirecek şahıslar için yeterli miktarda battaniye ve yatak temin edilir.
Tuvalet, banyo ve temizlik ihtiyaçlarının giderilmesi için gerekli tedbirler alınır. Nezarethane girişine onaylanmış nezarethane talimatı asılır.
İç ve dış emniyeti sağlanmış, özel surette hazırlanmış, teknik donanımlı, bağımsız yerlerin ifade alma odası olarak kullanılmasına özen gösterilir.
Mevcut nezarethane ve ifade alma odalarının standartlara uygun hale getirilmesi bütçe imkanları çerçevesinde sağlanır.
YEDİNCİ BÖLÜM
Çeşitli ve Son Hükümler
Nezarethane ve İfade Alma Odalarının Denetimi
Madde 25 - Nezarethane ve ifade alma odalarının standartlara uygunluğunu sağlamak amacı ile kolluk kuvvetlerinin yetkili birimleri tarafından denetleme yapılır.
Cumhuriyet Başsavcıları veya görevlendirecekleri Cumhuriyet savcıları adli görevlerinin gereği olarak, nezarethaneleri, varsa ifade alma odalarını, gözaltına alınan kişilerin durumlarını, gözaltına alınma sebep ve sürelerini, gözaltına alınma ile ilgili tüm kayıt ve işlemleri inceler ve araştırır; sonucunu Nezarethaneye Alınanların Kaydına Ait Defter' e kaydeder.
Yetkili ve görevli mercilerin mevzuatta öngörülen denetim yetkileri saklıdır.
Hazırlık Soruşturmasının Gizliliğinin Uygulanması
Madde 26 - Suçluluğu bir yargı hükmüne bağlanana kadar kişinin masumiyeti esastır ve hazırlık soruşturması gizlidir. Bu nedenle, soruşturma safhasında gözaltındaki bir kişinin "suçlu" olarak kamuoyuna duyurulmasına, basın önüne çıkartılmasına, yer gösterme gibi soruşturmaya ilişkin işlemlerin basın önünde veya iştirakiyle yapılmasına, kişilerin basınla sorulu cevaplı görüştürülmelerine, görüntülerinin alınmasına, teşhir edilmelerine sebebiyet verilmez ve soruşturma evrakı hiçbir şekilde yayımlanamaz.
Kolluk kuvveti faaliyetlerinin kamuoyuna duyurulması amacıyla, yakalanan kişilerin kimliklerini ihtiva etmeyen olay bilgileri, basın bildirisi şeklinde ve yetkili birimler tarafından kolluk kuvvetlerinin basına bilgi vermelerine ilişkin özel mevzuat hükümleri dikkate alınarak basın-yayın organlarına bildirilebilir.
Sorumluluk
Madde 27 - Bu Yönetmelik hükümlerinin uygulanmasından kanunlarla kendisine yakalama, muhafaza altına alma, gözaltına alma ve ifade alma yetkisi verilmiş kolluk kuvvetleri sorumludur.
Personelin Niteliği
Madde 28 - Bu Yönetmelikle kolluk kuvvetine verilen görevleri yerine getirecek personelin eğitim görmüş olması gereklidir.
Personelin Eğitimi
Madde 29 - Eğitime, tecrübeli, suçluluk psikolojisinden anlayan, sabırlı, soğukkanlı, kavrama kabiliyeti yüksek, psiko-teknik testten geçirilmiş personel katılabilir.
Eğitim süresi ve müfredatı ilgisine göre Jandarma Genel Komutanı veya Emniyet Genel Müdürü'nün onayı ile belirlenir.
Eğitimi başarı ile bitiren personele şekil ve ebadı Jandarma Genel Komutanlığı/Emniyet Genel Müdürlüğü'nün eğitim birimlerince belirlenen sertifika verilir.
Eğitimde başarı gösteremeyen personel hakkında Hizmet İçi Eğitim Yönergeleri hükümleri uygulanır.
Tekerrür ve tazeleme gibi özel eğitimlere iştirak ettirilen personele ayrıca sertifika verilmez.
Geçici Madde 1 - Bu Yönetmeliğe göre görev yapacak kolluk kuvvetinin eğitimi için Yönetmeliğin yayımı tarihinden itibaren üç ay içinde eğitim planı yapılır ve mevcut personelin eğitimi iki yıl içinde tamamlanır.
Yürürlükten Kaldırılan Hükümler
Madde 30 - 18/1/1996 tarihli ve 318 sayılı "Jandarma Genel Komutanlığı Gözaltı Sorgulama ve İfade Alma Yönergesi" ve 8/5/1995 tarihli ve 148 sayılı "Emniyet Genel Müdürlüğü Gözaltı, Sorgulama ve İfade Alma Talimatnamesi" yürürlükten kaldırılmıştır.
Yürürlük
Madde 31 - Bu Yönetmelik Resmi Gazete' de yayımı tarihinde yürürlüğe girer.
Yürütme
Madde 32 - Bu Yönetmelik hükümlerini Adalet ve İçişleri Bakanları yürütür. 21/8/1998
Yönetmelikte yapılan değişiklikler ve tarihleri:
*13.08.1999 tarih ve 23785 sayılı Resmi Gazete
*18.09.2002 tarih ve 24880 sayılı Resmi Gazete
1. 13.08.1999 tarih ve 23785 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan Yakalama, Gözaltına Alma ve İfade Alma Yönetmeliğinin Bazı Maddelerinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik ile değişik (Madde1- 1/10/1998 tarihli ve 23480 sayılı Resmi Gazete' de yayımlanarak yürürlüğe giren Yakalama, Gözaltına Alma ve İfade Alma Yönetmeliği'nin 8 inci maddesinin (a) bendi aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir.)
2. 13.08.1999 tarih ve 23785 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan Yakalama, Gözaltına Alma ve İfade Alma Yönetmeliğinin Bazı Maddelerinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik ile değişik (Madde 2-1/10/1998 tarihli ve 23480 sayılı Resmi Gazete' de yayımlanarak yürürlüğe giren Yakalama, Gözaltına Alma ve İfade Alma Yönetmeliği'nin18 inci maddesi aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir. )
3. 13.08.1999 tarih ve 23785 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan Yakalama, Gözaltına Alma ve İfade Alma Yönetmeliğinin Bazı Maddelerinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik ile değişik (Madde 3-1/10/1998 tarihli ve 23480 sayılı Resmi Gazete' de yayımlanarak yürürlüğe giren Yakalama, Gözaltına Alma ve İfade Alma Yönetmeliği'nin 21 inci maddesi aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir.)
4. 18.09.2002 tarih ve 24880 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan Yakalama, Gözaltına Alma ve İfade Alma Yönetmeliğinin Bazı Maddelerinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik ile değişik (Madde 1-1/10/1998 tarih ve 23480 sayılı Resmi Gazete' de yayımlanarak yürürlüğe giren Yakalama, Gözaltına Alma ve İfade Alma Yönetmeliğinin 6 ncı maddesinin beşinci fıkrası aşağıdaki şekilde değiştirilmiş ve beşinci fıkradan sonra gelmek üzere aşağıdaki 2 (iki) fıkra eklenmiştir. )
5. 18.09.2002 tarih ve 24880 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan Yakalama, Gözaltına Alma ve İfade Alma Yönetmeliğinin Bazı Maddelerinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik ile değişik (Madde 2-Yönetmeliğin 9 uncu maddesi birinci fıkrasının (d) bendinden sonra gelen cümlesi aşağıdaki şekilde değiştirilmiş, üçüncü ve dördüncü fıkralar madde metninden çıkarılmıştır.)
6. 18.09.2002 tarih ve 24880 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan Yakalama, Gözaltına Alma ve İfade Alma Yönetmeliğinin Bazı Maddelerinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik ile değişik (Madde 3- Yönetmeliğin 10 uncu maddesinin son fıkrası aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir.)
7. 18.09.2002 tarih ve 24880 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan Yakalama, Gözaltına Alma ve İfade Alma Yönetmeliğinin Bazı Maddelerinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik ile değişik (Madde 4- Yönetmeliğin 14 üncü maddesinin birinci fıkrasının ikinci cümlesi ile ikinci fıkrası aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir.)
8. 18.09.2002 tarih ve 24880 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan Yakalama, Gözaltına Alma ve İfade Alma Yönetmeliğinin Bazı Maddelerinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik ile değişik (Madde 5- Yönetmeliğin 20 nci maddesinin son fıkrası aşağıdaki şekilde değiştirilmiş, son fıkradan sonra gelmek üzere aşağıdaki fıkra eklenmiştir.)
9. 18.09.2002 tarih ve 24880 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan Yakalama, Gözaltına Alma ve İfade Alma Yönetmeliğinin Bazı Maddelerinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik ile değişik (Madde 6- Yönetmeliğin 21 inci maddesi aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir.)
10. 18.09.2002 tarih ve 24880 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan Yakalama, Gözaltına Alma ve İfade Alma Yönetmeliğinin Bazı Maddelerinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik ile değişik (Madde 7- Yönetmeliğin 22 nci maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi ile İkinci fıkranın birinci cümlesi aşağıdaki şekilde değiştirilmiş, üçüncü fıkrasının ikinci cümlesi madde metninden çıkartılmıştır.)