DAVA : Taraflar arasındaki "kamulaştırma bedelinin artırılması" davasından dolayı yapılan yargılama sonunda; Baskil Asliye Hukuk Mahkemesi'nce davanın kısmen kabulüne dair verilen 2.12.1993 gün ve 1993/200-391 sayılı kararın incelenmesi, davalı vekili tarafından istenilmesi üzerine, Yargıtay 18. Hukuk Dairesi'nin 10.3.1995 gün ve 1995/1649-3001 sayılı ilamı ile; ( ... Mahkeme kararı, Yasa hükümlerine uygun bir kamulaştırma bulunmadığı, bu nedenle davaya kamulaştırma bedelinin artırılması davası olarak bakılamayacağı gerekçesi ile bozulmuş ise de, karar düzeltme istemi üzerine yeniden yapılan inceleme sonunda dava konusu taşınmazla ilgili ( parsel numarası belirtilerek ) Kamu yararı kararı alınmış olmasına, buna dayanılarak taşınmazın kıymet takdiri yapılmış, takdir edilen bedel davacı adına da olmasa o tarihte malik bilinen kişiler adına bankaya yatırılmış ve kayıtlardaki maliklere tebligat yapılmasına tevessül edilmiş bulunmasına göre, davanın kamulaştırma bedelinin artırılması davası olarak nitelendirilip ona göre de tahkikatın ihmali doğru olup, taşınmazın tarım arazisi niteliğinde kabulü ile olduğu gibi kullanılması halinde getireceği net geliri dikkate alınarak bilimsel yöntemle değerinin tespitine ve buna göre kamulaştırma parasının artırılmasında bir isabetsizlik görülmemiştir.

Ancak: Kamulaştırma, dayanağı Anayasa'nın 46. maddesinde yeralan, devletin ve kamu tüzel kişilerinin kamu yararının gerektirdiği hallerde özel mülkiyette bulunan taşınmazların edinilmesi müessesesidir. Kamulaştırmanın bu niteliği 29.10.1989 gün ve 1988/4-1989/3 sayılı İçtihatların Birleştirilmesi Kararı'nda da tanımlanmış ve bundan hareketle, kamulaştırma üzerine açılan bedel arttırımı davalarında hüküm altına alınan kamulaştırma bedeline hükmedilecek "faizin" bir haksız eylem tazminatı değil, kamulaştırmanın kesinleşmesiyle mülkiyeti kamu idaresine geçen taşınmaz üzerindeki hak, bu suretle bedeli olan para alacağına dönüşmüş olmakla, bu bedelin tam olarak tediyesine kadar, ödemesi gereken temerrüt faizi olduğu vurgulanmıştır. Bu nedenledir ki kamulaştırma bedeline, ancak kamulaştırmanın kesinleşmesi ve bu suretle M. K.'nun 633. maddesi hükmü uyarınca kamulaştırılan taşınmaz mülkiyetinin idareye geçtiği tarihten itibaren faiz yürütülebileceği benimsenmiştir. Sözü edilen içtihatları birleştirme kararında, her ne kadar uygulanacak faiz başlangıcına esas alınabilecek diğer olguların ( örneğin elatma, ferağ vs. ) incelenmediği, bunların Tevhidi İçtihat dışında bırakıldığı açıklanmış ise de, ilke vazedilmiş, esas itibariyle açılan dava sonunda arttırılmasına karar verilen bedel, mülkiyetin idareye geçmesiyle, diğer bir deyimle kamulaştırmanın Kamulaştırma Kanunu'nun 14. maddesi uyarınca idari yönden kesinleşmesiyle muaccel olacak ve faize bu tarihten itibaren hükmedilebilecektir.

Kanun hükümlerine göre, kamu yararı kararı verilip, kamulaştırılması öngörülen taşınmaza takdir komisyonunca bedel takdir edilir. Bu bedel taşınmaz maliki adına bir bankaya bloke edildikten ve diğer usul işlemleri tamamlandıktan sonra bütün işlemleri belgeleyen evrakın malike noter aracılığı ile tebliğe çıkarılması gerekir. Usulüne uygun bir tebligat yapılıp, kamulaştırmanın iptali ile ilgili idari dava açılmadıkça 30 gün ( Kamulaştırma Kanunu, Madde 14 ) geçmeyle kamulaştırma idari yönden kesinleşmekte ( bedel artırımı davası açılmış da olsa ) ve mülkiyet idareye geçmektedir.

Bazı hallerde, değişik merkezlerle ( taşınmaz maliklerinin saptanmaması ya da tebligatın usulüne uygun yapılamaması vs. ) tebligat öngörülen şekilde gerçekleştirilmemekte, bu suretle kamulaştırmanın idari yönden kesinleşmesi ve mülkiyetin idareye geçiş süreci uzamaktadır. Bu gibi durumlarda tebligat çıkaramayan ya da tebligatı çıkannakla beraber usulüne uygun tebligat yapılmadığının ayırdında olmayan idare, kamulaştırmanın amacına uygun kamu hizmetinin gerçekleşmesine yönelik olarak taşınmaza fıilen elkoymak durumunda kalmaktadır. Bu durumlarda idare, tebligatın hiç yapılmamış olması ya da usulüne uygun yapılmamış bulunması nedeniyle, kamulaştırmadan itibaren çok uzun süreler geçmesinden sonra, bedel artırımı davalarına muhatap olmaktadır. Bu davalar sonunda hüküm altına alınan artırımlar için istenmesi halinde faize de hükmedilmesi gerekmektedir. Bu faizin başlangıcının hangi olaya ya da olguya dayanacağı keyfıyeti konumuzu oluşturan sorundur.

Kamulaştırma Kanunu'nun 15. maddesinin 13. fıkrası hükmüne göre, kamulaştırma işlemi taşınmaz malikine, kamulaştırma kararının tamamlanmasından itibaren bir yıl içinde usulüne göre tebliğ edilememiş olursa, açılacak bedel artırımı davalarında, dava tarihi esas alınarak taşınmazın değeri belirlenir. Örneğin 1980 yılında alınmış kamu yararı kararı üzerine, Kamulaştırma Kanunu'nun 13. maddesinde belirtilen belge ve bilgileri içeren ( kamu yararı kararı, takdir komisyonu raporu, paranın bankaya yatırıldığına dair banka dekontu, kamulaştırma krokisi, davanın aleyhine açılacak idarenin adı vs. ) tebligatı çıkarılmamış ya da tebligatı çıkarmakla beraber geçersiz kılınmış veya usulüne uygun (Tebligat Kanunu hükümlerine göre ) yapılmamış ise davacının bu tarihten 15 yıl sonra kamulaştırmaya yeni muttali olduğu gerekçesiyle açabileceği bedel artırım davasında taşınmazın değeri, 1995 yılındaki özellikleri ve birim fıyatlarına göre belirlenecektir. Bu suretle belirlenen değere faiz yürütülmesi gerektiğinden faizin başlangıcı ne olacağı önem kazanmaktadır.

Kamulaştırılan taşınmaza, kamu yararının alındığı tarihte el atılmış ( örneğin yol yapımı sebebiyle ) ya da kamulaştırma gereği taşınmaz, inşaa edilen tesis ile bütünleşmiş ( baraj kamulaştırmalarında su altında kalmış ) ise bu olguların gerçekleştiği tarihin, faizin başlangıcı olarak alınmasının doğru olmayacağı iki yönden kendini açıkça göstermektedir.

Her şeyden önce kamulaştırma yasal bir işlem olup, Yasa' nın öngördüğü işlemleri yaptıktan sonra ( Kamulaştırma Kanunu'nun 13. maddesinde belgelendirilmeleri öngörülen işlemler ve tebligata çıkarma ) kamu hizmetinin ifası için taşınmaza el koyan idarenin bu davranışı bir haksız eylem olarak nitelendirilemez. Çünkü, idare haksız yararlanma ya da gasp amacıyla taşınmaza elatmış değildir. Belli yasal işlemlerden sonra bu yola başvurmuştur. Kaldı ki idarenin bu davranışı "elatma" haksız eylem olarak nitelendirildiği takdirde, bir "kamulaştırma"dan söz edilemez. Böyle hallerde Kamulaştırma Kanunu'nun 38. maddesinde tanımlanan kamulaştırmasız elatmadan ancak söz edilebilir ki, bu konumuz dışında olup, taşınmaz maliki yıllar sonra bu olguya değil, kamulaştırma hukuki nedenine dayanarak bedel artıran davası açmıştır. Bu durumda artınlan bedele haksız eylem tazminatında olduğu gibi zararın gerçekleştiği ( elatma ) tarihin faiz başlangıcına esas alınmasına hukuken olanak yoktur.

Diğer taraftan yukarıda açıklandığı gibi böyle "geç kalmış" bedel artırım davalarında, Kamulaştırma Kanunu'nun 15. maddesinin 13. fıkrası hükmü gereği taşınmaz dava tarihindeki kıymet ve niteliklerine ( örneğin tarım arazisinde net gelir esas alınacağı için dava tarihindeki üretim miktarı ve ürünün fıyatları-arsalarda dava tarihindeki benzer alım-satımlar )göre değerlendirilir. Böylece, 1995 fıyatları ile bulunan değere, sanki bu değer 1980 yılında gerçekleşmiş gibi bu yıldan itibaren ( elatma tarihi ) faiz yürütülmesi anlamsız ve dayanıksız kalmaktadır. Çünkü, bilinmektedir ki haksız eyleme dayalı tazminat davalarında, haksız eylemin gerçekleştiği tarihteki zarar dikkate alındığı için bunun karşılığı olan tazminata zararın vukubulduğu, bu suretle tazminatın muaccel sayıldığı tarihten itibaren faiz yürütülür. O halde kamulaştırma hukuki nedenine dayanılarak, açılan bedel artırımı davalarından hükmolunan artırılmış bedele, kamulaştırma bir haksız eylem olmadığı ve yasa gereği değerlendirmede dava tarihi esas alındığı için ( elatma ) tarihinden geçerli olmak üzere faize hükmedilemeyeceği sonucuna varılmalıdır. Bu gibi "gecikmiş" davalarda, tebligat yokluğuna, geçersizliğine ya da usulsüzlüğüne dayanıldığı için, ıttıla ( tebliğ ) tarihi ( Tebligat Kanunu madde 32/son ) en geç dava tarihi kabul edilerek, bunu izleyen 30 günlük sürenin bitiminde kamulaştırma idari yönden kesinleşmiş olacağından ( ve bu suretle Medeni Kanunun 633. maddesi uyarınca mülkiyet davalı idareye geçmiş olacağından ) bir tarih esas alınarak faize hükmedilmelidir. Böylece daha önce elkoyma veya işgal mevcut olsa bile tebligat yapılamamış olması nedeniyle değerlendirmede Kamulaştırma Kanunu'nun 15. maddesinin 13. fıkrası uygulandığı durumlarda faiz başlangıcı yönünden yukarıda sözü edilen 20.10.1989 tarihli Tevhidi İçtihat Kararıyla paralellik sağlanmış olmaktadır.

Taşınmaz malikinin, kamulaştırma üzerine idarenin elatma tarihi ile açtığı dava tarihi arasındaki süre içinde taşınmazdan yararlanmadığı, bu hakkın kendisinden alındığı, bu sebeple haksız yere zarara uğradığına dair iddiaların kamulaştırma bedelinin artırılması davası kapsamı dışındadır.

Değerlendirilmesi gereken bir husus da şudur: Kamulaştırma benzeri ya da "fiili kamulaştırma" olarak tanımlanabilen, Kamulaştırma Kanunu'nun 38. maddesi kapsamındaki kamulaştırmasız elatma davalarında, 16.5.1956 gün ve 1956/1-6 sayılı İçtihatları Birleştirme Kararı ile Yargıtay uygulamalarına göre, malikin taşınmazını elatan idareye bırakması karşılığında alacağı tazminat ( bedel ) taşınmaza ilk elatıldığı tarihteki nitelikleri dikkate alınarak, dava tarihindeki değerine göre hesaplanmakta ve faiz, taşınmazın dava tarihindeki değerine hükmedildiği için bu tarihten başlatılmaktadır.

Yasal kamulaştırma olarak kabul edilerek açılan bu davalarda ( bedel artınm davası ) yasal olmayan ( kamulaştırmasız elatma ) eyleme dayanılarak açılan davadakinden daha fazlasına hükmedilemeyeceği açıktır.

Bu itibarla dairenin olaya kamulaştırma bedelinin artırılması davası olarak bakılamayacağına kamulaştınnasız elatma davası olarak nitelendirilebileceğine dair bozma yönünden davacı vekilinin karar düzeltme isteminin kabulü ile dairenin 27.10.1994 gün ve 1994/10684-13051 sayılı bozma kararının kaldırılmasına,

Ancak, 1- Yukarıdaki açıklamalar karşısında, faize kamulaştırmanın idari yönden kesinleşip, taşınmaz mal mülkiyetinin davalı idareye geçtiği 16.8.1993 tarihinden itibaren hükmedilmesi gerektiği halde,-taşınmazın baraj gölü su seviyesinin kendisine ulaştığı ( elatma ) 19.11.1996 tarihinden başlatılarak hüküm kurulması,

2- Dosya içerisine konan tapu kaydında davacının herhangi bir payı bulunmadığı halde dayanağı gösterilmeden hak sahibi kabul edilerek davasının kabulüne ve artırıma karar verilmesi doğru görülmediğinden... ) gerekçesiyle bozularak dosya yerine geri çevrilmekle yeniden yapılan yargılama sonunda; mahkemece önceki kararda direnilmiştir.

Hukuk Genel Kurulu'nca incelenerek direnme kararının süresinde temyiz edildiği anlaşıldıktan ve dosyadaki kağıtlar okunduktan sonra gereği görüşüldü:

KARAR : Tarafların karşılıklı iddia ve savunmalarına, dosyadaki tutanak ve kanıtlara, bozma kararında açıklanan gerektirici nedenlere ve ayrıca da davada mahkeme ile Özel Daire arasındaki bir diğer uyuşmazlık, kamulaştırma yapan idarenin kamulaştırma evrakının tamamlanmasından itibaren bir yıl içinde hak sahibine usulüne göre tebligat yaptıramamış, ancak taşınmaza el koymuş olması halinde, Kamulaştırma Kanunu'nun 15. maddesiniri 13. fıkrası hükmü gereği kıymet takdirinin davanın açıldığı gün esas tutularak yapıldığı dikkate alınarak, artırılan bedele uygulanacak faizin hangi tarihten başlayacağı konusunda toplanmaktadır.

Dava konusu olayda, davalı idare, 23.5.1983 tarihinde arazi niteliğindeki taşınmazı kamulaştırmış, taşınmaz tapulama dışı bırakıldığından davacıya kamulaştırma evrakı tebliğ edilmemiştir.

Davacının 19.7.1993 tarihinde açtığı bedel artırımı davasında, mahkemece; Kamulaştırma Kanunu'nun 15. maddesinin 13. fıkrası hükmü dikkate alınarak taşınmazın değeri dava tarihi itibariyle takdir edilmiş ve bu suretle artırılan bedele, davalı idarenin taşınmaza el attığı 19.11.1986 tarihinden itibaren faize hükmedilmiştir.

Yargıtay İçtihatları Birleştirme Büyük Genel Kurulu'nun 20.10.1989 gün ve 1988/4-1989/3 sayılı kararında ise, konunun doğrudan doğruya mülkiyet hakkını ilgilendirdiği, mülkiyet hakkı kime ait ise mef'i ve hasarın ona ait olacağı genel kuralından hareketle, taşınmaz malikinin taşınmaz malla hukuki bağının kesildiği, yani mülkiyetin idareye geçtiği andan itibaren nef' i ve hasar idareye geçeceğinden, mal sahibinin bu andan itibaren, taşınmazın kendisine ödenmemiş ( artırılan ) bedeline faiz isteyebileceği kabul edilerek, bu davalarda bedelin artırılan bölümü için "mülkiyetin idareye geçtiği günden itibaren faiz istenebileceği" sonucuna varılmıştır.

Aynı Tevhidi İçtihat Kararı'nda, "... Kamulaştırmanın idari yönden kesinleşmesinden önce... elatma hali İçtihadı Birleştirme konusunun dışında tutulmuştur. İfadesine yer verilmiş olmakla, dava konusu olaydaki uyuşmazlığa bir çözüm getirilmemiştir. O halde konunun, faizin niteliği, benzer hukuki müesseseler, sözü edilen Tevhidi İçtihat Kararında doğrudan doğruya sonuca etkili gerekçeler ve genel hukuk kuralları yönlerinden incelenerek adil bir sonuca varılması gerekir.

Yukarıda sözü edilen Tevhidi İçtihat kararına göre "para borçlarında faiz, alacaklının cebinde zamanında bulunmayan paradan mahrumiyeti karşılayan bir ivazdır" kararın, sonucu sıkı sıkıya bağlı olan ve bu niteliği ile benzer olaylarda bağlayıcılığı kabul edilen gerekçesine göre de, mülkiyet hakkı kime ait ise, nef'i ve hasar ona ait olacağından taşınmaz mülkiyetinin idareye geçmesi ile hak sahibi de bu tarihte bedelin tamamına ( artırılan bölüm ) müstehak olacak, bu andan itibaren de ödemekle geç kalınan günler için faiz isteyebilecektir.

Taşınmaza daha önceki bir tarihte idarece el atılmış olması, mülkiyetin, dolayısıyla nef'i ve hasarın idareye geçmesi ile sonuçlanamayacağından mal sahibi 15. maddenin 13. fıkrası hükmü gereği dava tarihi itibariyle belirlenen bedelin faizine elatma tarihinde müstehak olamaz. Ancak bu elatma nedeni ile uğramış olabileceği zarar ya da elatma süresi içinde taşınmazın mahnım kaldığı geliri varsa onu koşullarına uygun olarak açacağı bir dava ile isteyebilir. Bu ise, ihtilaf konusu sorunun değerlendirilmesi dışındadır. Böyle bir zararın faizle karşılanması, faizin niteliği ile bağdaşamaz.

Maddi olayda mahkeme Kamulaştırma Kanunu'nun 15. maddesinin 13. fıkrası uyarınca dava tarihi olan 19.7.1993 tarihi ile taşınmazın emsaline göre hesaplanan değerine hükmetmiş, bu değerin faizini de elatma tarihi olan 19.11.1996 tarihinden başlatmıştır. Yukarıda sözü edilen esaslardan hareket edildiğinde, elatmanın mülkiyetin intikali olarak kabulü mümkün olmadığından faizin o tarihten başlatılmasının hukuki dayanağı bulunmadığı gibi, dava tarihindeki değerlere göre hesaplanan artırılan bedelin onun elatma tarihinde muaccel olan bedeli olarak kabulü, hayatın olağan akışı ve genel mantık kuralları ile de bağdaşamaz.

Böyle bir işlem davacının haksız zenginleşmesine de yolaçacaktır. Çünkü, taşınmaza elatma süresi içinde davalının bu elatma sebebi ile uğramış olabileceği gerçek zararı, ancak işgal eden taşınmazın net geliri ile sınırlıdır.

Diğer taraftan 16.5.1956 gün ve 1956/1-6 sayılı Tevhidi İçtihat kararı kapsamında haksız eylem olarak nitelendirilebilecek olan kamulaştırmasız elatma sebebiyle idare aleyhine açılan bedel davalarında, taşınmazın dava tarihindeki değerine hükmedildiği için faizin de bu tarihten başlatılmakta olduğuna dair uygulama dikkate alırıdığında yasal bir işlem olan kamulaştırma hukuki sebebine dayalı bedel artırım davalarında dava tarihi gözönünde bulundurularak değer belirlendiğinde, aynı kuralın; uygulanmaması için geçerli bir gerekçe bulunmayacağı da açıktır.

Bu itibarla Kamulaştırma Kanunu'nun 15. maddesinin 13. fıkrasındaki hüküm gereği değerlendirmenin dava tarihi ya da kamulaştırmanın tebliği tarihi itibariyle yapıldığı hallerde, artırılan bedel faizinin kamulaştırmanın kesinleştiği ve bu suretle mülkiyetin davalı idareye geçtiği tarihten başlatılması gerekli olup, Hukuk Genel Kurulu'nca da aynen benimsenen Özel Daire bozma kararına uyulmak gerekirken, önceki kararda direnilmesi usul ve yasaya aykırıdır. Bu nedenle direnme kararı bozulmalıdır.

SONUÇ : Davalı vekilinin temyiz itirazlarının kabulü ile, direnme kararının Özel Daire bozma kararında ve yukarıda gösterilen nedenlerden dolayı HUMK'nun 429. maddesi gereğince BOZULMASINA, istek halinde temyiz peşin harcının geri verilmesine, 20.11.1996 tarihinde oybirliği ile karar verildi.

Diğer Bölümlerimiz +
Tüm Hukuki NET forumları + Hukuki Portal + Hukuk Haberleri + Sözleşme ve dilekçe örnekleri + Mevzuat ve bilimsel incelemeler + Hukukçu Blogları + Avukat ilanları + Videolar + Linkler + Ansiklopedi ve Sözlük +

İçtihat Arşivi  Eski içtihat dizini

Yargıtay Kararları 2007 2006 2005 2004 2003 2002 2001 1999 1998 1997 1996 1995 1994 1993 1992 1991 1990 1989 1988 1987 1986 1985 1984 1983 1982 1981 1980 1979 1978 1977 1976 1975 1974 1973 1927-1972