Nasreddin Hoca (1208-1284)

[deniz02]

Nasreddin Hoca'nın Hayatı



Sivrihisar'ın Hortu yöresinde doğdu, Akşehir'de öldü. Babası Hortu köyü imamı Abdullah Efendi, annesi aynı köyden Sıdıka Hatun'dur. Önce Sivrihisar'da medrese öğrenimi gördü, babasının ölümü üzerine Hortu'ya dönerek köy imamı oldu. 1237'de Akşehir'e yerleşerek, Seyyid Mahmud Hayrani ve Seyyid Hacı İbrahim'in derslerini dinledi, İslam diniyle ilgili çalışmalarını sürdürdü. Bir söylentiye göre medresede ders okuttu, kadılık görevinde bulundu. Bu görevlerinden dolayı kendisine Nasuriddin Hâce adı verilmiş, sonradan bu ad Nasreddin Hoca biçimini almıştır. Onun yaşamıyla ilgili bilgiler, halkın kendisine olan aşırı sevgisi yüzünden, söylentilerle karışmış, yer yer olağanüstü nitelikler kazanmıştır. Bu söylentiler arasında, onun Selçuklu sultanlarıyla tanıştığı, Mevlânâ Celâleddin ile yakınlık kurduğu, kendisinden en az yetmiş yıl sonra yaşayan Timur'la konuştuğu, birkaç yerde birden göründüğü bile vardır.

Nasreddin Hoca'nın değeri, yaşadığı olaylarla değil, gerek kendisinin, gerek halkın onun ağzından söylediği gülmecelerdeki anlam, yergi ve alay öğelerinin inceliğiyle ölçülür. Onun olduğu ileri sürülen gülmecelerin incelenmesinden, bunlarda geçen sözcüklerin açıklanışından anlaşıldığına göre o, belli bir dönemin değil Anadolu halkının yaşama biçimini, güldürü öğesini, alay ve eğlenme türünü, övgü ve yergi becerisini dile getirmiştir. Onunla ilgili gülmeceleri oluşturan öğelerin odağı sevgi, yergi, övgü, alaya alma. Gülünç duruma düşürme, kendi kendiyle çelişkiye sürükleme, Şeriat'ın katılıkları karşısında çok ince ve iğneli bir söyleyişle yumuşaklığı yeğlemedir. O, bunları söylerken bilgin, bilgisiz, açıkgöz, uysal, vurdumduymaz, utangaç, atak, şaşkın, kurnaz, korkak, atılgan gibi çelişik niteliklere bürünür. Özellikle karşısındakinin durumuyla çelişki içinde bulunma, gülmecelerinin egemen öğesidir. Bu öğeler Anadolu insanının, belli olaylar karşısındaki tutumun yansıtan, düşünce ürünlerini oluşturur. Nasreddin Hoca, halkın duygularını yansıtan, bir gülmece odağı olarak ortaya çıkarılır.Söyletilen kişi, söyletenin ağzını kullanır, böylece halk Nasreddin Hoca'nın diliyle kendi sesini duyurur.

Nasreddin Hoca, bütün gülmecelerinde, soyut bir varlık olarak değil, yaşanmış, yaşanan bir olayla, bir olguyla bağlantılı bir biçimde ortaya çıkar. Olay karşısında duyulan tepkiyi ya da onayı gülmece türlerinden biriyle dile getirir. Tanık olduğu olaylar, genellikle, halk arasında geçer. Hoca soyluların, yüksek saray çevresinde bulunanların aralarına ya çok seyrek girer ya da hiç girmez. Sözgelişi onun tanıştığı söylenen Selçuklu sultanlarıyla ilgili gülmecesi yoktur. Timur'la ilgili "hamam, Timur ve peştemal" gülmecesi de, Timur'dan çok önce yaşadığı için, sonradan üretilmiştir. Halk beğenisi Hoca'yı Timur gibi çevresine korku salan bir imparatorun karşısına hamamda çıkarak, "kızım sana söylüyorum, gelinim sen işit" türünden bir yergi yaratmıştır. Burada yerilen, dolaylı olarak, kendi toplumun, halkın üstünde gören saray insanlarıdır.

Nasreddin Hoca gülmecelerinde dile gelen, onun kişiliğinde, halkın duygularını yansıtan başka bir özellik de eşeğin yeridir. Hoca eşeğinden ayrı düşünülemez, onun taşıtı, bineği olan eşek gerçekte bir yergi ve alay öğesidir. Anadolu insanının yarattığı gülmece ürünlerinde atın yeri yoktur denilebilir.

Eşek, acıya, sıkıntıya, dayağa, açlığa katlanışın en yaygın simgesidir. Soyluların, sarayların çevresinde üretilmiş gülmecelerde eşek bulunmaz, oysa at geniş bir yer tutar. Bu konuda, başka bir çelişki sergilenir, gülmecede güldürücü öğe ile yerici öğe yanyana getirilir. Bunun örneği de kendisinden eşeği isteyen köylüye, "eşek evde yok" deyince ahırda onun anırmasını duyan köylünün "işte eşek ahırda" diye diretmesi karşısında, Hocanın "eşeğin sözüne mi inanacaksın benimkine mi" demesidir.

Onun gülmecelerinde, kaba sofuların "ahret" le ilgili inançları da önemli bir yer tutar. "Fincancı Katırları", "Ben Sağlığımda Hep Burdan Geçerdim" başlıklı gülmeceler katı bir inanç karşısındaki duyguyu açığa vurur. Toplumda neye önem verildiğini anlatan "Ye Kürküm Ye" gülmecesi, Hoca'nın dilinde, halkın tepkisini gösterir.

Nasreddin Hoca'nın etkisi bütün toplum kesimlerine yayılmış, "İncili Çavuş", "Bekri Mustafa", "Bektaşi" gibi çok değişik yörelerin duygularını yansıtan gülmece türlerinin doğmasına olanak sağlamıştır. Bunlardan ilk ikisi saray çevresinin oldukça kaba beğenisini, üçüncüsü de gene halkın Şeriat'ın katılığına karşı duyduğu tepkiyi dile getirir.

Kaynak: www.kultur.gov.tr

[deniz02]

BANA NE AD KOYARLARDI?

Bir gün Nasretin Hoca'ya Timur:
-Yahu, şu Abbasi halifelerinin her birisi birer lakab almış kimi El mutazımBillah, kimisi de El mütevekkil-Allah, diye anılıyormuş. Ben acaba onların zamanında hükümdar olsaydım, bana ne ad koyarlardı.
Hoca hiç çekinmeden:
-Sana da Neüzzü-Billah derlerdi, cevabını vermiş.

[deniz02]

BENİM YERİME SENİ GÖTÜRÜR

Hoca Nasreddin ölüm döşeğindeymiş. Karısını çağırmış.
-Hanim en güzel elbiselerini giy, iyice kokular sürün, tak takıştır yanıma gel otur.
-Ayol hoca delirdin mi sen. Bu durumdayken ben nasıl süslenirim?
-İyi ya azrail gelince belki beğenip benim yerime seni götürür.

[deniz02]

SIKARKEN

Nasrettin hoca bir gün yolun kenarında kedisini yıkıyomuş.Yoldan geçen arkadaşı hocaya:
-Hocam kediyi yıkama ölür, demiş. Hoca aldırış etmemiş ve yıkamış.Arkadaşı dönüşte hocayı tekrar yolun kenarında görmüş.Kedi ölmüştü.
Adam:
-Hocam ben size kediyi yıkamayın ölür demedimmi? demiş.
Hoca:
-Ben kediyi yıkarken ölmediki sıkarken öldü, demiş.

[deniz02]

AKLIN VARSA GÖLE KOŞ

Hoca, bir gün kırlardan topladığı çalı çırpıyı eşeğine yükleyip evine götürürken :
-Acaba, yaş çırpı da kurusu gibi yanar mı? diye düşünür ve şeytana uyarak çakmağını çakar ve alevi çalı çırpıya dokundurur.Aralarında kuruları da bulunan çalı çırpı hemen alev alır.Eşekte bir korku, bir telaş, huzursuzluktur başlar.Anıra anıra, çifte ata ata dört nala koşmağa başlar.Hoca da arkasından olanca gücüyle bağırır :
-Aklın varsa göle koş!

[deniz02]

BİR FİL DAHA İSTİYORUM

Timur, Anadolu’ya gelince Akşehir’e de uğrar.Beraberinde filini de getirir.Sultan’ın fili, serbest bırakıldığı için bağa bahçeye zarar verir. Komşuları toplanmış
-Hocam düş önümüze de şu Fil’i şikayet edelim.Bağımızı, bahçemizi perişan etti, demişler. Hoca düşmüş ahalinin önüne varmış Timur'un kapısına.Beraberce Timur’un konağına varan ahali, Hoca kapıdan içeri girince, korkudan kaçar.Ve Hoca,
Timur’un huzurunda yapayalnız kalır.Timur, Hoca’ya isteğini sorar.Hoca da:
-Sultanım der, sizin Fil’in canı sıkılıyor galiba, uygun görürseniz yanına bir Fil daha istiyorum.

[deniz02]

BU DA DÜŞÜNÜYOR!

Nasreddin Hoca pazarda geziniyormuş, Papağan Satan bir Adam görmüş. Adam, Papağan’a 10 altın istiyormuş. Buna sinirlenen Hoca, derhal eve giderek Hindisini pazara getirmiş ve Papağan satan Adam’ın yanında bağırmaya başlamış:
-Hindi 20 altın ! Hindi 20 altın !
Pazardakiler:
-Ne diyorsun Hocam! Hiç 20 altına Hindi olur mu?
Demişler.Hoca da çıkışmış:
-Siz el kadar Papağan’a 10 altın istiyorsunuz da, ben kocaman Hindi’ye 20 altın istemişim çok mu ?
Papağan Satan Adam seslenmiş:
-Ama Hocam bu konuşuyor.
Hoca cevap vermiş:
-Ne yani o konuşuyorsa, bu da düşünüyor!

[deniz02]

Kim Suçlu

Hoca Akşehir'de ki mahkemeye kadı tayin edilir. Bir gün bir adam koşarak mahkemeye gelir ve Hoca'ya:
- Farzedelim iki inek mera da dövüştü ve biri öldü, Hoca Efendi. Öldürenin sahibi sorumlu tutulacak mıdır?
Adamın hilekar gözlerini farkeden Hoca dikkatliydi.
- Yerine göre, der, hüküm vermeden.
- Karar vermene yardımcı olabilir, Hoca Efendi. Senin inek benimkini öldürdü!
- Bu halde, genel olarak bilindigi gibi inekler hayvandir. Hayvanlara sebep bağlanmadığından dolayı, kesinlikle sorumsuzlardır. Bu yüzden de, sahibi sorumlu tutulamaz!
- Özür dilerim, Hoca Efendi, dilim sürçtü. Benim inek seninkini öldürdü demek istemistim!
Bu haber üzerine, Hoca'nin kanı beynine sıçrar. Sakalını çeker, kalkar ve yeniden oturur.
- Bu ilk düşündüğümden daha karmaşık bir durum, der. Memurluğunun tüm ağırbaşlılığyla katibine döner ve ekler "yanındaki rafta duran kara kaplı kitabı ver bakayım!"

[deniz02]

Ya Şimdi Minarede Olsaydım!

Hoca eşeğe binmiş , Akşehir'den Konya'ya giderken öyle şiddetli bir sarsıntı olmuş ki hoca hemen eşekten indiği gibi secdeye kapanmış. Sebebini soran yol arkadaşına , Allah'a şükrederek karşılık vermiş:

- Ya şimdi minarede olsaydım...

[deniz02]

Kıyamet Zamanı

Hoca'ya sormuşlar:
— Kıyamet ne zaman kopacak?
— Hangi kıyamet, demiş, Hoca?
— Hocam, demişler, biz bir tane biliyoruz, kaç tane kıyamet var?
— Sizin bildiğiniz kıyamet başka, demiş Hoca. Benim bildiğim iki kiyamet var; hatun ölünce küçüğü, ben ölünce büyüğü kopacak!