Yurt dışı çıkış harcının iptali için?

Bir anayasa mahkemesi kararı:

ANAYASA MAHKEMESİ KARARI

Esas Sayısı : 1992/49

Karar Sayısı : 1992/54

Karar Sayısı : 29.12.1992

İTİRAZ YOLUNA BAŞVURAN : Balıkesir Havran Sulh Hukuk Mahkemesi.

İTİRAZIN KONUSU : 2.3.1984 günlü, 2985 sayılı Toplu Konut Kanunu nun 2. maddesinin (d) bendinin Anayasa nın 5., 10., 11., 12., 13., 15. ve 23. maddelerine aykırılığı savıyla iptali istemidir.

I- OLAY :

4.11.1992 tarihinde yurtdışına çıkarken 2985 sayılı Yasa uyarınca 100 Amerikan Doları karşılığı Türk Lirası ödeyen kişi; yurt dışına çıkanlardan para alınmasının yurtdışına çıkış hakkını kısıtladığını ve bu kısıtlamanın, hakkın özüne dokunduğunu ileri sürerek, ödediklerini dava yoluyla geri alabilmesi için bu miktar ödeme yaptığına ilişkin delil tespitine karar verilmesini ve 2985 sayılı Toplu Konut Yasası nın 2/d bendinin Anayasa ya aykırılığı nedeniyle konunun Anayasa Mahkemesi ne götürülmesini istemiştir.

Havran Sulh Hukuk Mahkemesi, istemin hasımsız delil tesbiti olduğunu kararlaştırarak, 2985 sayılı Yasa nın 2/d bendinin iptali için 15.12.1992 günü Anayasa Mahkemesi ne başvurmuştur.

II- İTİRAZIN GEREKÇESİ :

İtiraz yoluna başvuran Mahkeme nin kararı şöyledir:

Anayasaya aykırılığı ileri sürülen 2985 sayılı Toplu Konut Yasasının 2. maddesi un kaynaklarını sayarken (d) bendinde yurt dışına çıkışlardan çıkış başına alınacak en çok 100 Amerikan Doları karşılığı Türk Lirası ... nı da göstermiştir.

Bilindiği gibi günümüzde yurt dışı çıkışlarda kişi başına

100 Dolar karşılığı Türk Lirası harç nitelendirilmesi adı altında alınagelmektedir.

Harçların hukuksal tanımlaması, kişilerin bazı kamu hizmetlerinden yararlanırken devlete ödediği para şeklinde yapılmaktadır.

Bütçe yasalarında harçlar devletin gelirleri olarak sayılmış iken, 2985 sayılı yasa ile bütçe dışı ayrı bir fona aktarılması sonucu, teknik olarak harç olarak nitelendirilemeyecektir.

2985 sayılı yasadaki tanımlama esas alındığında, yurt dışına çıkışlarda alınan harç karşılığı yapılan hiçbir kamu hizmeti bulunmamaktadır. Çıkış için gereken pasaport işlemlerinde 492 sayılı yasaya uygun şekilde gerekli harçlar zaten alınmaktadır....

TC. Anayasasının 23. maddesi; Herkes yerleşme ve seya* hat hürriyetine sahiptir... Seyahat hürriyeti suç soruşturması ve kovuşturması sebebiyle ve suç işlenmesini önlemek, amaçlarıyla kanunla sınırlanabilir.

Vatandaşın yurtdışına çıkma hürriyeti, ülkenin ekonomik durumu vatandaşlık görevi ya da soruşturması ve kovuşturması nedeniyle sınırlandırılabilir... temel esaslarını getirmiştir.

Günümüzde ülkenin ekonomik durumu gerekçe gösterilip getirilmiş bir sınırlama yoktur. Bilakis eskiden farklı olarak istenilen miktar döviz alınıp, istenilen kez çıkılabilinmektedir. Ancak 2985 sayılı yasa ile getirilen 100 US Dolar karşılığı Türk Lirası harç alınma uygulaması sınırlı bir ekonomik özgürlüğe ulaşmış veya ulaşamamış milyonlarca ülke vatandaşı için, yurtdışına çıkışı olanaksız hale koyan ekonomik bir engel olmaktadır. Örneklersek dört kişilik bir ailenin bugünkü döviz kurlarına göre 3.360.000 TL.lık miktarı ülke sınırlarını aşabilme hakkını alabilmek için fon hesabına yatırması gerekmektedir. Ülkedeki asgari ücretin ve kamu kesiminde çalışan kişilerin aylık gelirleri düzeyi bu rakamın çok altındadır.

Bu yolla Anayasanın 23. maddesinde yer alan yurtdışı seyahat hürriyeti, maddede gösterilen istisnalar dışında, Anayasal düzenlemeye aykırı biçimde özel bir yasa hükmü ile eylemli olarak sınırlandırılmıştır...

Bu sınırlamanın gerçekte var olduğunun en büyük kanıtı icra-yürütme organının bir kısım tasarruflarıdır. Ekte de görüldüğü gibi, Türk futbol takımlarının yurtdışı maçlarına gidecekleri için fon kesintisi alınmadığı gibi, hacca ilk kez gidenlerden de bu kesinti alınmamaktadır. Yürütme organı uygulamanın çıkışları engellediğini farkederek, var olan ekonomik engeli geçici olarak kaldırma yoluna gitmektedir...

Toplu Konut Fonu nun diğer kaynakları incelendiğinde, yapı* lan bir kamu hizmeti, sunulan bir ürün karşılığı sağlanan gelirler* den belirli oranlarda kesilen paralar olduğu görülecektir. Oysa ki yurtdışına seyahat kişinin Anayasanın 12. maddesinde dayanağını bulan, temel, kişiliğine bağlı, dokunulmaz, devredilmez, vazgeçilmez ... haklarında biridir. Bu temel haktan ne şekilde yararlanacağı, hakkın ne şekilde sınırlandırılabileceği madde 23 de açıklandığı gibi yazılmıştır. Anayasanın 11. maddesine göre Anayasaya aykırı olmaması gereken 2985 sayılı yasa ile bu hakkın kullandırılması 100 US Dolar karşılığı Türk Lirasının ödenmesi koşuluna bağlanmıştır. Bu miktar Türk Lirasını merciine ödemeyen kişinin yurtdışına çıkmasına izin verilmemektedir. Oysa ki bu kişi hakkın* da, ne askerlik ödevinden, ne soruşturması ve kovuşturmasından doğan kişisel bir engel, nede ülkenin ekonomik durumu nedeniyle getirilmiş bir sınırlama ortada bulunmaktadır.

Anayasamızın 5. maddesine göre devlet ;...kişinin temel hak ve hürriyetlerini, sosyal hukuk devleti ve adalet ilkeleriyle bağdaşmayacak surette sınırlayan siyasal, ekonomik ve sosyal engelleri... kaldırma yükümlülüğü altındadır. Bu açık yükümlülüğüne rağmen yasama organınca yürürlüğe konan 2985 sayılı yasayla yurtdışına çıkış hakkı gerçekten de sınırlandırılmıştır. Geliri belirli bir düzeyin altında olan kişilerin yurtdışına çıkması olanaksız hale gelirken, ekonomik varlığı nedeniyle bu miktarı kolayca ödeyemeyecekler arasında, bu temel haktan yararlanabilme yönünden eşitsizlik yaratılmıştır. (Md. 10/1). Yine açıklanan bazı kişilere istisna getirilmekle Anayasanın Md. 10/2 ye aykırı davranılmıştır....

Anayasanın 15. maddesine uygun olarak getirilmiş bir sınır* lamada bulunmamaktadır....

SONUÇ VE İSTEM : Açıklanan bu gerekçelerle 2985 sayılı Yasanın 2/d bendinin TC. Anayasasının 5, 10, 11, 12, 13, 15. ve 23. maddelerine aykırı kişilerin yurtdışına çıkış temel hak ve özgürlüğünü kısıtlayan bir yasa hükmü olduğu gerekçesiyle iptaline karar verilmesi yüksek taktire sunulur.

III- YASA METİNLERİ :

A. İptali İstenen Yasa Kuralı :

İptali istenen 2985 sayılı Toplu Konut Yasası nın 2. madde* sinin (d) bendi şöyledir :

MADDE 2.- Bu Kanunla öngörülen hizmetlerin gerçekleştirilmesi maksadıyla Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası nezdinde Toplu Konut Fonu kurulmuştur.

Bu Fonun kaynakları;

a) ...............

b) ...............

c) ...............

d) (Değişik: 1/7/1992 - 3872/1 md.) Yurtdışı çıkışlardan çıkış başına alınacak en çok 100 Amerikan Doları karşılığı Türk Lirası ve Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti, Türkmenistan, Gürcistan, Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan ve Özbekistan Cumhuriyetleri için çıkış başına en çok bunun dörtte biri kadar Amerikan Doları karşılığı Türk Lirasından, (Türk vatandaşlığına kabul edilen göçmenlerin, geldikleri ülkeye yılda bir defa yapacakları seyahatler bu harçtan muaftır. Ayrıca Bakanlar Kurulu, Hac çıkışları dahil, kimlerin bu harçtan muaf tutulacağını veya istisnadan yararlanacağını tesbite yetkilidir.)

e) ................

Meydana gelir.

(Değişik: 1/5/1985-3189/1 Md.) Yukarıdaki bentlerde belirtilen nispet ve miktarları tespite, azaltmaya veya bir misline kadar artırmaya Bakanlar Kurulu yetkilidir.

B. DAYANILAN ANAYASA KURALLARI :

İptal istemine dayanak yapılan Anayasa kuralları şunlardır:

MADDE 5.- Devletin temel amaç ve görevleri, Türk milletinin bağımsızlığını ve bütünlüğünü, ülkenin bölünmezliğini, Cumhuriyeti ve demokrasiyi korumak, kişilerin ve toplumun refah, huzur ve mutluluğunu sağlamak; kişinin temel hak ve hürriyetlerini, sosyal hukuk Devleti ve adalet ilkeleriyle bağdaşmayacak surette sınırlayan siyasal, ekonomik ve sosyal engelleri kaldırmaya, insanın maddi ve manevi varlığının gelişmesi için gerekli şartları hazırlamaya çalışmaktır.

MADDE 10.- Herkes, dil, ırk, renk, cinsiyet, siyasi düşünce, felsefi inanç, din, mezhep ve benzeri sebeplerle ayırım gözetilmeksizin kanun önünde eşittir.

Hiçbir kişiye, aileye, zümreye veya sınıfa imtiyaz tanınamaz.

Devlet organları ve idare makamları bütün işlemlerinde kanun önünde eşitlik ilkesine uygun olarak hareket etmek zorundadırlar.

MADDE 11.- Anayasa hükümleri, yasama, yürütme ve yargı organlarını, idare makamlarını ve diğer kuruluş ve kişileri bağlayan temel hukuk kurallarıdır.

Kanunlar Anayasaya aykırı olamaz.

MADDE 12.- Herkes, kişiliğine bağlı, dokunulmaz, devredilmez, vazgeçilmez temel hak ve hürriyetlere sahiptir.

Temel hak ve hürriyetler, kişinin topluma, ailesine ve diğer kişilere karşı ödev ve sorumluluklarını da ihtiva eder.

MADDE 13.- Temel hak ve hürriyetler, Devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğünün, milli egemenliğin, Cumhuriyetin, milli güvenliğin, kamu düzeninin, genel asayişin, kamu yararının, genel ahlakın ve genel sağlığın korunması amacı ile ve ayrıca Anaya* sanın ilgili maddelerinde öngörülen özel sebeplerle, Anayasanın sözüne ve ruhuna uygun olarak kanunla sınırlanabilir.

Temel hak ve hürriyetlerle ilgili genel ve özel sınırlamalar demokratik toplum düzeninin gereklerine aykırı olamaz ve öngörüldükleri amaç dışında kullanılamaz.

Bu maddede yer alan sınırlama sebepleri temel hak ve hürriyetlerin tümü için geçerlidir.

MADDE 15.- Savaş, seferberlik, sıkıyönetim veya olağanüstü hallerde, milletlerarası hukuktan doğan yükümlülükler ihlal edilmemek kaydıyla, durumun gerektirdiği ölçüde temel hak ve hürriyetlerin kullanılması kısmen veya tamamen durdurulabilir veya bunlar için Anayasada öngörülen güvencelere aykırı tedbirler alınabilir.

Birinci fıkrada belirlenen durumlarda da, savaş hukukuna uygun fiiller sonucu meydana gelen ölümler ile, ölüm cezalarının infazı dışında, kişinin yaşama hakkına, maddi ve manevi varlığının bütünlüğüne dokunulamaz; kimse din, vicdan, düşünce ve kanaatlerini açıklamaya zorlanamaz ve bunlardan dolayı suçlanamaz; suç ve cezalar geçmişe yürütülemez; suçluluğu mahkeme kararı ile saptanıncaya kadar kimse suçlu sayılamaz.

MADDE 23.- Herkes, yerleşme ve seyahat hürriyetine sahiptir.

Yerleşme hürriyeti, suç işlenmesini önlemek, sosyal ve ekonomik gelişmeyi sağlamak, sağlıklı ve düzenli kentleşmeyi gerçekleştirmek ve kamu mallarını korumak;

Seyahat hürriyeti, suç soruşturma ve kovuşturması sebebiyle ve suç işlenmesini önlemek;

Amaçlarıyla kanunla sınırlanabilir.

Vatandaşın yurt dışına çıkma hürriyeti, ülkenin ekonomik durumu, vatandaşlık ödevi ya da ceza soruşturması veya kovuşturması sebebiyle sınırlanabilir.

Vatandaş sınır dışı edilemez ve yurda girme hakkından yoksun bırakılamaz

IV- İLK İNCELEME :

Anayasa Mahkemesi İçtüzüğü nün 8. maddesi gereğince yapılan ilk inceleme toplantısında, itiraz yoluna başvuran Mahkemenin iptalini istediği kuralların bakmakta olduğu davada uygulanıp uygulanmayacağı sorunu öncelik taşıdığından ilk inceleme raporu, dava dosyası ve ekleri, iptali istenen Yasa ve dayanılan Anayasa kurallarıyla bunların gerekçeleri ile diğer yasama belgeleri incelendikten sonra bu konuya öncelik verilerek gereği düşünüldü:

Anayasa nın 152. maddesi gereğince bir davaya bakmakta olan mahkeme, uygulanacak bir yasa ya da kanun hükmünde kararname hükümlerini Anayasa ya aykırı görür ya da taraflardan birinin ileri sürdüğü aykırılık savının ciddi olduğu kanısına varırsa o hükmün iptali için Anayasa Mahkemesi ne başvurmaya yetkilidir. Ancak, bir mahkemenin Anayasa Mahkemesi ne başvurabilmesi için elinde yöntemince açılmış ve görevine giren bir davanın bulunması ve iptali istenen kuralların o davada uygulanacak kural olması gerekmektedir.

Havran Sulh Hukuk Mahkemesi nden gönderilen dosya kapsamının incelenmesinde;

Mahkemeye başvuran kişinin isteminin delil tesbiti olduğu; maddi olayla hukuki ilişkisi ve hukuki yararın bulunmadığı; yapılan istem karşısında Havran Sulh Hukuk Mahkemesi nin 2985 sayılı Toplu Konut Yasası nın 2. maddesinin (d) bendi kuralını uygulayacak durumda olmadığı anlaşılmaktadır.

V- SONUÇ :

Bu evrede, dosyada eksiklik olup olmadığı üzerinde durulmaksızın, davada, uygulama niteliği taşımayan 2.3.1984 günlü, 2985 sayılı Toplu Konut Kanunu nun 2. maddesinin (d) bendine ilişkin itirazın başvuran mahkemenin yetkisizliği nedeniyle REDDİNE,

29.12.1992 gününde OYBİRLİĞİYLE karar verildi.

Başkan

Yekta Güngör ÖZDEN
Başkanvekili

Güven DİNÇER
Üye

Yılmaz ALİEFENDİOĞLU

Üye

Servet TÜZÜN
Üye

Mustafa ŞAHİN
Üye

İhsan PEKEL

Üye

Selçuk TÜZÜN
Üye

Ahmet N. SEZER
Üye

Haşim KILIÇ

Üye

Yalçın ACARGÜN
Üye

Mustafa BUMİN