Bağ-Kur Sistemindeki Köklü Değişikliğin Değerlendirilmesi

4-b Sigortalılarının Basamak Sisteminden Günlük Kazanç Beyan Sistemine Geçişi

A- 01.10.2008 Öncesi
01.10.1972 tarihi itibari ile prim tahakkuk işlemine başlayan 1479 sayılı Kanuna tabi kendi nam ve hesabına bağımsız çalışan Bağ-Kur sigortalılık sistemi, katsayı ve gösterge çarpımı üzerinden 12 basamaklı prim tahakkukunu zorunlu kılmıştır. Yıllar itibari ile gerek yasal gerek uygulama değişikliği nedeniyle dönem dönem farklılık gösteren basamak sistemi Sosyal Güvenlik Reformu öncesi;
- 24 basamaktan oluşmakta,
- Sigortalılık niteliğinin başlamasını takip eden üç ay içerisinde talepte bulunulması halinde 12 nci basamağa kadar istenilen basamak seçilebilmekte,
- Talebe bakılmaksızın 12 nci basamağa kadar her yıl zorunlu olarak bir üst basamağa geçilmekte,
- Talepte bulunulması ve geçmiş prim borcunun bulunmaması halinde 12 den 13 üncü basamağa bir yıl 13 ten 24 üncü basamağa kadar ise 2 yılda bir birer basamak yükseltilebilmekte,
- Bağ-Kur kapsamında sigortalılık başlamadan önce veya Bağ-Kur sigortalılığına ara verildiği dönemlerde diğer Sosyal Güvenlik Kurumlarına tabi çalışma mevcut ise mevcut gün sayısının her yılına bir basamak intibakı yapılmakta, bir yıldan eksik kalan kısmı ise kıdem sayılarak, Bağ-Kur hizmetiyle yıla tamamlandığında basamak intibakı gerçekleştirilmekte,
- Basamağa bağlı prim sistemi olmasına rağmen kıst prim alınmamakta, yani ayın ilk gününün haricinde sisteme girildiğinde o ay için prim alınmamakta ancak, sistemden çıkışta da ayın kaçıncı günü olduğuna bakılmaksızın tam prim alınmakta idi.

B- 01.10.2008 Sonrası
Kendi nam ve hesabına bağımsız çalışmaları nedeniyle 1479 sayılı Kanuna tabi olan Bağ-Kur’lular, Sosyal Güvenlik Kurumlarının tek çatı altında birleştirilmesi üzerine hazırlanan 5510 Sayılı Kanunun 4 üncü Maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamında değerlendirildiğinden artık 4-b sigortalıları olarak tanımlanır olmuşlardır. Bu köklü değişimin içinde yer alan düzenlemelerden biride primlere ilişkin hükümler üzerinedir.
5510 sayılı Kanunun değişik 80 inci maddesi gereğince, 4-b (Bağ-Kur) kapsamındaki sigortalıların aylık prime esas kazançları, 82 nci maddede belirlenen prime esas günlük kazanç alt sınırı (asgari ücretin otuzda biri) ile üst sınırı (günlük kazanç alt sınırının 6,5 katı) arasında kalmak şartı ile kendileri tarafından beyan edilecek günlük kazancın otuz katı olacaktır. Bu sigortalılar tarafından verilecek olan “Prime Esas Kazanç Beyan Formu” ile aylık olarak verilebilir. Bulunduğu beyana tahakkuk eden primlerini ödemeyen veya kazanç beyanında bulunmayanların primleri, asgari aylık prime esas kazanç üzerinden tahakkuk ettirilir.
4-b (Bağ-Kur) kapsamında bulunan sigortalı, aynı zamanda hizmet akdine tabi işçi çalıştırması nedeniyle işveren ise, beyan edeceği aylık kazancı, çalıştırdığı sigortalılardan prime esas günlük kazancı en yüksek olanın otuz katından az olamaz. Aksinin tespiti durumunda bildirilen aylık prime esas kazançları, tespit edilen kazanç düzeyine çıkartılarak aradaki prim farkı, 89 uncu madde hükümlerine göre gecikme cezası ve gecikme zammı uygulanmak suretiyle tahsil edilir. 4-b kapsamında sigortalı sayılmayı gerektirecek birden fazla faaliyet olsa dahi tescil T.C kimlik numarası üzerinden tek yapılacağından beyanda tek verilecektir.
Ayrıca, verilmiş olan beyan prime esas günlük kazanç alt sınırının altında kalmadıkça ve yeni bir beyanda bulunulmadıkça primlerin ödenmesi koşuluyla geçerli olup, prime esas günlük kazancın altına düştüğünde sistem tarafından otomatik olarak asgari prime esas kazanç üzerinden tahakkuk gerçekleşmektedir.

C- Değişimin Olumlu Yönleri
-Karmaşık basamak sistemi, kesin çizgileri olan açık ve net daha izah edilebilir bir yapıya kavuştu.
-Kazancın değişebilme ihtimaline esasla, çok kazanınca çok az kazanınca az prim ödeyebilme imkanı geldi.
-Sigortalılık süresi ile birebir ilişkili prim ödeme sistemi nedeniyle, sigortalılık süresi tespitlerinde her ne kadar yasal olsa da açıklanamayan prim borcu ve cezası oluşumlarının önüne geçildi.

D- Değişimin Olumsuz Yönleri
Konunun ehemmiyeti tam olarak bilinmediğinden veya uzun vadeli sigorta kollarından yaşlılık aylığına hak kazanmanın koşulu olan gün ve yaş şartının uzak gelecek olarak görülmesi nedeniyle, beyan vermeyerek, asgari günlük kazanç beyanında bulunarak prim ödeyen sigortalı sayısının çok olması.

E- Sosyal Güvenlik Kurumu Neler Yapmalı?
-Bilgilendirme faaliyetlerine hız verilmeli. Sadece Kazanç Beyanını esas alan afişler tasarlanmalı, broşürler dağıtılmalı, seminerler düzenlenmeli, görsel basında yer verilmesi sağlanmalı hatta AVM’lerde standlar kurulmak suretiyle konunun önemi anlatılmalıdır.
-Kazanç beyan formu doldurmak ve bürokratik bir çok işleme maruz kalınmak yerine sigortalılara verilecek şifreler ile diledikleri zaman kazanç beyanında bulunabilmelerinin önü açılmalı, talep eden sigortalılar için beyan vermeden ödediği tutarın kazanç olarak değerlendirilmesi yönünde düzenlemeye gidilmelidir.

Erkin AVCI
Beyoğlu Sosyal Güvenlik Merkez Müdürü
Çalışma Rehberi