Erken teşhis için "check-up"

Her yaşın bir CHECK-UP’ı var

Hastalıklarla mücadelede en önemli etkenlerin başında, erken teşhis geliyor. Erken teşhis için de en önemli adım, ‘check-up’ diye bilinen kapsamlı taramalar. Peki, her yıl yaptırdığımız, yüklüce para ve ciddi zaman harcadığımız bu tarama ve testlerden daha etkili sonuçlar alabilmek için ne yapmalıyız? İşte bu sorunun yanıtları...
DÜZENLİ sağlık taramaları koruyucu sağlık ve erken teşhis bakımından önemlidir. Bizde de “check-up” diye bilinen bu taramaların işe yarayabilmesi için dikkat edilmesi gereken bazı noktalar var. Bunlardan en önemlisi taramaların “fabrikasyon” yapılmaması, “kişiye özel” planlanması. Çoğumuz bu işi kendimizi rahatlatmak adına yapıyoruz. Uygulayanların önemli bir bölümü de ya bu işi yeteri kadar ciddiye almıyor ya da tamamen “ticari” bir yaklaşım içine giriyor.
Yaşam tarzı sorgulaması
Sağlık taramaları yapılacak herkesin, her şeyden önce dikkatli bir “genetik miras” ve “yaşam tarzı” sorgulamasından geçirilmesi, testlerin buna göre planlanması (ve değerlendirilmesi) gerekiyor. Ayrıca yaşı, cinsi, mesleği, yaşadığı yer, çevre koşulları, sosyal ve ekonomik şartları, eğitim ve ekonomi düzeyini de dikkate almak şart. Nedeni şu...
Erkeklerin vazgeçilmezi
Çocukluk ya da gençlik döneminde yapılacak bir check-upla 60’ını geçmiş birine yapılacak bir sağlık taraması arasında seçilecek testler açısından önemli farklar olabiliyor. Örneğin 15- 20 yaşındaki bir genç bir erkeğe PSA testi (prostat kanseri işareti) yapmak anlamsızken 60 yaşı tamamlamış bir erkek için bu vazgeçilmez bir zorunluluk haline geliyor. 18–20 yaşındaki bir genç kız için HPV (cinsel yolla bulaşan virüs) taraması şart, PAP Smear testi (rahim ağzı kanseri taraması) gereksiz olabilirken, menopoz çağındaki bir kadına HPV testi lüzumsuz PAP Smear takibi zorunlu oluyor.
Cinsiyete göre testler
Kadın erkek farkı da önemli. Aynı yaştaki kadın ve erkek arasında bile yapılacak testler planlanırken önemli farklılıklar olabiliyor. Örneğin “kanser taraması” söz konusu olduğunda 50’li yaşlardaki bir kadın için meme ve rahim ağzı kanserlerini taramak önemliyken aynı yaştaki bir erkek için prostat kanseri taramaları ön plana geçiveriyor. Ama her ikisini de kalın bağırsak ve akciğer kanseri yönünden taramak şart.
Genetik yük de önemli
Genetik mirası yani aile hikâyesini dikkatle sorgulamadan işe başlamamak lazım. Genetik mirasında diyabet yoğunluğu olan birinde (hele bir de kilo sorunu, tansiyon yüksekliği öyküsü gibi problemler de varsa) sadece açlık şekeri testi ile yetinmek taramayı güvensiz hale getiriyor. Böyle bir durumda mutlaka tokluk şekeri hatta üç aylık şeker ortalamasını (HbA1c) da araştırmak zorunlu hale geliyor.
Kolesterol yetmez
Benzer şekilde genetik mirasında erken yaşta kalp krizleri ve /veya felç-inme olan birinin tarama programında “total kolesterol” ile yetinmemek iyi ve kötü kolesterolü (HDL-LDL) hatta trigliseridi ve “hs-CRP”yi de ısrarla taramak gerekiyor. Aile mirasında kalın bağırsak kanseri olan birinde kolonoskopik inceleme için 50 yaşı beklemek de anlamsız. Hele “Familyal polipozis” gibi bir hastalık varsa kolonoskopik incelemelere otuzlu yaşlarda başlamak gerekiyor.
Sağlık öyküsünde ne var
Kişisel sağlık öyküsü de çok önemli. Daha önce sarılık geçirdiğini belirten biri için hepatit yönünden yapılacak taramalar, gut atağı yaşamış olan birinde ürik asit yüksekliği ile ilgili incelemeler, gebelik diyabeti ile karşılaşmış bir hanımda şeker yükleme testinin de mutlaka tarama programına alınması gerekiyor. Böbrek taşı olan biri için ayrı, safra kesesi taşı olan biri içinse farklı testler isteniyor. Alzheimer veya Parkinson hastalığı olan birinde de farklı tarama programlarını devreye sokmak lazım.
Alkolde karaciğer
Daha önce uzun süre sigara kullanan birinde akciğerlerin, alkol kullananlarda karaciğer fonksiyonlarının, bağırsak kanaması geçiren birinde kolonoskopinin, hipertansiyon atakları hikâyesi olan birinde kalp ve böbrek fonksiyon testlerinin tarama programına konulması şart!
BİR BİLGİ
Çocuk ve gençlerde nelere dikkat edelim
ÇOCUKLAR ve gençlere yapılan sağlık taramalarında kan ve idrar muayeneleri kadar görme ve işitme muayeneleri de önemli. Ruh sağlığı, bedensel büyüme ve gelişmenin yolunda gidip gitmediği de dikkatle araştırılması gereken noktalar. Rutin kan sayımları, şeker ve kolesterol gibi analizlerin yanında EKG ile kalp sağlıkları da değerlendirilmeli. “Bağırsak paraziti” yönünden yapılan taramalar hepatit virüsleri yönünden yapılacak incelemeler de unutulmamalı.
BİR NOT
40 yaş öncesi kadın ve erkekler için
İSTENECEK tetkiklerin içinde mutlaka kan şekeri, kolesterol, ürik asit seviyeleri karaciğer ve böbrek fonksiyon değerlendirmeleri, rutin kan sayımları olmalı. Ailesinde yoğun meme kanseri hikâyesi olan hanımlarda meme ultrasonu düşünülebilir. Benzer şekilde aile öyküsünde özellikle kardeş, baba ve amcasında prostat kanseri sık görülen bir erkekte PSA taramasına da yer verilebilir. EKG mutlaka uygulanmalı. Bu yaştaki kadınların yıllık muayenelerini, jinekoloji kontrollerini ve smear testlerini de eklemek lazım. Akciğer grafisi ve imkânı olanlarda karın ultrasonografisi de yapılmalı.
BİR ÖRNEK
Ve 60 yaş üstü için
BU yaş grubunda özellikle kanser ve damar riski yönünden yapılacak taramaların öne çıkarılması gerekiyor. Kan analizleri ve görüntüleme incelemeleri yapılırken de testlerin dikkatle planlanması gerekiyor. Aile öyküsünde olsun olmasın PSA düzeyine her erkekte bakılıyor. Riskli olan kadınlarda yılda bir, olmayanlarda iki yılda bir mamografi ve/veya meme ultrasonu ile meme taramaları yapmak da önemli. Kuşkulu durumlarda bu testler daha da derinleştirilebiliyor. Taramalarda kan sayımı, kan şekeri, kolesterol değerleri, ürik asit, trigliserid seviyeleri, böbrek, karaciğer, tiroid fonksiyonlarına da bakılıyor. İmkân varsa vitamin, mineral düzeylerini özellikle D3 vitamini ve B12 vitamini seviyelerine de bakmakta fayda var.
HÜRRİYET