Referans Gazetesi ( 06.03.2010 )
Veysi SEVİĞ
Ülkemizde ceza muhakemesinin nasıl yapılacağı hususundaki kurallar ile bu sürece katılan kişilerin hak, yetki ve yükümlülüklerini "Ceza Muhakemesi Yasası" düzenlemektedir.
Söz konusu yasanın ikinci maddesinde tanımlandığı üzere, "soruşturma" yasaya göre yetkili mercilerce suç şüphesinin öğrenilmesinden iddianamenin kabulüne kadar geçen süreyi kapsamaktadır.
Ceza Muhakemeleri Yasası;
* Genel Hükümler, (Madde 1-156)
* Soruşturma, (Madde 157-174)
* Kovuşturma Evresi, (Madde 175-232)
* Mağdur, Şikâyetçi, Malen Sorumlu, Katılan, (Madde 233-243)
* Özel Yargılama Usulleri, (Madde 244-259)
* Kanun Yolları (Madde 260-266)
* Yargılama Giderleri ve Çeşitli Hükümler (Madde: 324-355) başlıklı yedi kitaptan oluşmaktadır.
Ceza Muhakemesi Yasası'nda "Arama ve Elkoyma" ile ilgili düzenlemeler genel hükümler içerisinde yer almıştır.
Sözü edilen yasanın birinci kitabında, dördüncü bölümde "Koruma Tedbirleri" arasında yer alan arama ve el koyma ile hükümler (Madde: 116-1347) günümüzde yaşanan olaylar nedeniyle önem kazanmış bulunmaktadır.
Ceza Muhakemeleri Yasası'nın 116'ncı maddesi uyarınca şüpheli veya sanık hakkında "yakalanabileceği veya suç delillerinin elde edilebileceği hususunda makul şüphe varsa; şüphelinin veya sanığın üstü, eşyası, konutu, işyeri veya ona ait diğer yerler" aranabilmektedir.
Ancak yasal düzenleme gereği olarak "Şüphelinin veya sanığın yakalanabilmesi veya suç delillerinin elde edilebilmesi amacıyla diğer bir kişinin de üstü, eşyası, konutu, işyeri veya ona ait diğer yerler aranabilmektedir. (CMK. Madde: 117/1)
Bu hallerde aramanın yapılması, aranılan kişinin veya suçun delillerinin belirtilen yerlerde bulunduğunun kabul edilebilmesine olanak sağlayan olayların varlığına bağlıdır. (CMK. Madde: 117/2)
Bu sınırlama, şüphelinin veya sanığın bulunduğu yerlerle izlendiği sırada girdiği yerler hakkında geçerli değildir. (CMK Madde: 117/3)
İlke olarak, "Konutta, işyerinde veya diğer kapalı yerlerde gece vaktinde arama yapılamaz". Ancak buna karşılık suçüstü veya gecikmesinde sakınca bulunan haller ile yakalanmış veya gözaltına alınmış olup da firar eden kişi veya tutuklu ya da hükümlünün tekrar yakalanması amacıyla yapılan aramalarda "gece vakti arama yapılamaz" ilkesi dikkate alınmamaktadır.
Arama, hâkim kararı üzerinde veya gecikmesinde sakınca bulunan hallerde Cumhuriyet savcısının yazılı emri ile kolluk görevlilerince yapılabilmektedir. Bu bağlamda arama karar veya emrinde:
* Aramanın nedenini oluşturan fiil,
* Aranılacak olan kişi, aramanın yapılacağı konut veya diğer yerin adresi ya da eşya,
* Karar veya emrin geçerli olacağı zaman süresi, açıkça gösterilmiş olacaktır.
Arama tutanağına işlemi yapanların açık kimlikleri yazılır. Arama sonucunda bazı eşyaya el koyma söz konusu olursa, bu işlemin hâkim kararı üzerine veya gecikmesinde sakınca bulunan hallerde cumhuriyet savcısının yazılı emri ile kolluk görevlilerince gerçekleştirilmesi mümkündür.
* Cumhuriyet savcısı hazır olmaksızın konut, işyeri veya diğer kapalı yerlerde arama yapabilmek için, o yer ihtiyar heyetinden veya komşulardan iki kişi bulundurulur.
Bir suç dolayısıyla yapılan soruşturmada, başka surette delil elde etme imkânının bulunmaması halinde cumhuriyet savcısının istemi üzerine şüphelinin kullandığı bilgisayar ve bilgisayar programları ile bilgisayar kütüklerinde arama yapılmasına, bilgisayar kayıtlarından kopya çıkarılmasına, kayıtların çözülerek metin haline getirilmesine hâkim tarafından karar verilebilir.
Bilgisayar, bilgisayar programları ve bilgisayar kütüklerine şifrenin çözülememesinden dolayı girilememesi veya gizlenmiş bilgilere ulaşılamaması halinde, çözümün yapılabilmesi ve gerekli kopyaların alınabilmesi için bu araç ve gereçlere el konulabilir. Şifrenin çözümünün yapılabilmesi ve gerekli kopyaların alınması halinde, el konulan cihazlar gecikme olmaksızın iade edilir.
Yasal düzenleme gereği olarak bilgisayar veya bilgisayar kütüklerine el koyma işlemi sırasında sistemdeki bütün verilerin yedeklemesi yapılır.
İstenmesi halinde, bu yedekten bir kopya çıkarılarak şüpheliye veya vekiline verilir ve bu husus tutanağa geçirilerek imza altına alınır.
Bilgisayar veya bilgisayar kütüklerine el koymaksızın da sistemdeki verilerin tamamının veya bir kısmının kopyası alınabilir. Kopyası alınan veriler kâğıda yazdırılarak, bu husus tutanağa kaydedilir ve ilgililer tarafından imza altına alınır. (CMK Madde: 134)
Ceza Muhakemesi Yasası'nın 120/3'üncü maddesi gereği olarak da "kişinin avukatının aramada hazır bulunmasına engel olunamaz". Bu hüküm uyarınca da her hal ve takdirde kişinin avukatı aramada hazır bulunma hakkına sahiptir.
