Seçim Sistemleri

3 Kasım 2002 tarihinde yapılması planlanan milletvekilliği seçimine koşar adım giderken siyasal yaşamın çok önemli bir parçası olan siyasal partiler ve seçimler hakkında yazmanın gerekli olduğu kanaatindeyim. Yakın tarihimizde bugüne değin yapılan seçimler,siyasal partilerimiz,seçim sistemlerine bakmak gereklidir,siyasal tarihimiz incelendiğinde bugünü yorumlamak pek de zor olmuyor. Toplumsal Ekonomik Siyasal Araştırmalar Vakfı (TESAV), ilgili tarihlerdeki Resmi Gazeteler, Devlet İstatistik Enstitüsü (DİE), Yüksek Seçim Kurulu (YSK) ile İçişleri Bakanlığı yayınlarından yararlanarak yakın dönem siyasal tarihimize,siyasal partilerimiz tarihine,istatistiki verilere ulaşmak hele de günümüzün Internet ortamında pek de zor değil. Çok partili siyasal yaşamımızda, 1950'den 2002 yılına kadar, 13 Milletvekili Genel Seçimi, 8 Milletvekili Ara Seçimi, 11 Yerel Yönetimler Seçimleri, 8 Cumhuriyet Senatosu Kısmi Seçimi olmak üzere 41 seçim yaşandı. Bu defa 3 Kasım 2002'de, 14. kez Milletvekili Genel Seçimi için sandık başına gidilecek. Aşağıda dünden bugüne siyasal yaşamımız ile ilgili birtakım veriler ışığında tespitler ve naçizane yorumlarımız yer almaktadır;
1) Memleketimizde 12 Eylül askeri darbesi sonrasında 2820 sayılı Siyasi Partiler yasasına göre kurulan ve bu nedenledir ki en eskisi 1983 tarihinde kurulmuş olan toplam 51 siyasi parti bulunmaktadır.Bu itibarla denilebilir ki Türkiye’de siyasal parti enflasyonu yaşanmaktadır ve 1983-2002 tarihleri arasında kurulan siyasal partilerimizin hemen hepsi gençtir. Zaten genç olan bir cumhuriyette siyasal partilerin çok daha genç olması birtakım sıkıntılar verecektir. Yapılan askeri darbelerle demokratik hayatta yapılan sil başlar siyasal partilerimizde de yapılmıştır. Gidişatı beğenilmeyen demokrasinin sil baştan kurulması siyasal partilerimizin de sil baştan kurulması sonucunu doğurmuştur. Siyasal partilerimizin kökleşememesi,siyasal düşünce anlamında ve kurumsal anlamda oturmuş bir yapıya kavuşamaması hep bundandır. Yakın tarihimizde Demokrasimizle doğrudan bağıntılı ve etkili olan sırasıyla 1961 darbesi,sonrasında 1971 muhtırası,1980 darbesi,28 Şubat süreci ve başkaca -belki kamuoyunun yeterince bilmediği- askeri bürokrasinin el atmaları ve hatta son dönemde sıkça tartışıldığı üzere sivil bürokrasinin hele de siyaset üretmesi gerekip bir türlü üretemeyen meclisin önünde ve üstünde siyaset yapan ve aslında siyaset yapmaması gereken hukuk bürokrasisinin el atmaları ile Türkiye’de demokrasi de,siyaset de,siyasal partiler de,seçmen de yolunu hepten şaşırmıştır. Bugün siyasal partilerimizin hemen hepsinde parti içi demokrasi sorunu vardır,bugün siyaset yapmak isteyen dürüst ve yetkin politikacıların önü açılamamaktadır,çünkü siyasal partilerin yaşı parti içi demokrasilerini,yapılarını oturtmaya yetecek kadar eski değildir. Demokratik teşkilatlanma kültürünü,deneyimini yakalayamayan ve her defasında birikimi sil baştan yapılan siyasal partilerimiz arzulanan kadrolara ulaşamamaktadır. Bugün her kurulan siyasal parti teşkilatlanmadan “ülke için siyaset üretmek ve siyasetçi seçtirtmek” ten çok “kendisini seçtirtmek için siyaset üretmek ve buna yönelik arkadaşlar teşkilatını kurmak” anlayışında olduğundan her yeni kurulan parti daha yenisinin kurulmasını körüklemiştir. Sonuçta fikirleri aynı ancak kadroları değişik siyasal partiler,uzunluğu metreyi geçen seçim pusulaları ve çokluğuna rağmen özgünlüğü ve özlenen kaliteyi yakalayamayan siyasal partiler ve tüm bunlara bakarak siyasal partilere ve siyasete güvenini kaybeden seçmenler fotoğrafı karşımıza çıkmaktadır.
2)Siyasal yaşamımızda dikkat çeken bir diğer husus Türkiye’nin bir erken seçimler ülkesi olmasıdır. Türkiye normal zamanında seçim yapamayan ve bir erken seçimden bir diğerine koşan bir ülkedir. Türkiye’de 1950’den bu yana 6 kez erken genel seçime gidildi. 3 Kasım 2002 tarihinde gerçekleştirilmesi öngörülen seçim 7. erken seçim olacak. Hatırlanacak olursa 1982 Anayasası ile siyasal istikrar gerekçesi ile TBMM’nin yasama dönemleri 4 yıldan 5 yıla çıkarıldı. Ancak bu tarihten sonraki meclislerin hiçbiri 5 yıllık süreyi tamamlayamadı ve 1987’den itibaren “istisnasız erken seçimler” dönemi başladı. Bu itibarla yasama dönemini uzatmak siyasal istikrarı sağlamaya yetmemektedir. Milletvekilliği seçimlerinde aslolan seçimlerin Anayasa’da öngörüldüğü biçimde 5 yılda bir yapılmasıdır. Siyasal yaşamda istisna teşkil eden erken seçimlerin asıl kural haline gelmesi beraberinde bir dizi sıkıntıları da getirmektedir. Artık tüm siyasal partilerce ve hatta toplumca erken seçimin kanıksanmış olması bilhassa 1980 sonrası seçimlerde istisnanın asıllaşması seçimlerin normal zamanında yapılmasının artık istisna sayılması ile erken seçimler ülkesi olmamız karşısında her an bir erken seçimle karşılaşacağına dair mutlak bir kabul ile hareket eden iktidarlar , muhalefeti ülkeyi bir an önce erken seçime götürmekten ve bunun gerekli manevralarından ibaret sayan muhalefet partileri ile her erken seçimden sonra bir sonraki erken seçimi bekleyen toplum ve müsamahasızlığı karşısında ne siyasal istikrardan,ne kuvvetli ve kendinden emin iktidarlardan,ne olgun ve yapıcı muhalefetten ve ne de ülke yönetimindeki iyileşmeleri destekleyen ve yer yer oluşabilecek ufak tefek aksaklıklara müsamaha gösterecek toplumdan bahsedilemez. Kısacası siyasal istikrardan uzak ve öngörülen zamanında siyasal hesabını vermesi gerekirken uygulamada artık asıl kural haline gelen “erken seçim” lerin her an olabileceği ihtimali karşısında günübirlik siyaset anlayışı ile hareket eden iktidar ve muhalefet partileri ile bocalar dururuz.
3)Türkiye’de sıkça tartışılan konulardan biri de çok partili siyasal sistemde siyasal iktidarların tek parti yahut koalisyon olması sorunudur. Hatta demokraside ara dönemlerin sebebi olarak kimilerince kuvvetli icra(iktidar) bulunmayışının gösterilmesi bu konuyu önemli kılmaktadır. Yine tek parti yahut koalisyon iktidarı sorunu ile bu iktidarları doğuran şartlar bilhassa seçim sistemleri de önemli bur husustur. 1950’den bu yana değişik sistemlerle yapılmış olan 13 genel seçimin 7’si,tek başına bir partinin iktidar çoğunluğuyla sonuçlanmıştır. 1950-1960 döneminde Demokrat Parti (DP) 3 kez,1960-1980 döneminde Adalet Partisi(AP) 2 kez ve 1980 sonrasında Anavatan Partisi(ANAP) 2 kez tek başına iktidara geldi.Bu üç partinin ortak yanı siyasal yelpazenin sağında yer almış olmalarıdır. Demokrat Partinin tek parti iktidarını sağlayan 1950,1954 ve 1957 seçimlerindeki seçim sistemi “Basit Çoğunluk” sistemi idi,baraj-kontenjan gibi özellikleri taşımamasına rağmen Türkiye’deki siyasal yaşamdaki en ezici oy oranı ile DP’nin tek başına iktidar olmasında o günkü seçim sisteminin etkisinden söz etmek mümkün değildir. Hatta aynı şeyler 1965 ve 1969 tarihinde AP’nin tek parti iktidarı olduğu seçimler bakımından da söylenebilir,nitekim 1965 seçimlerinde “nispi-milli bakiye”,1969 seçimlerinde “nispi-barajsız d’Hondt” seçim sistemleri uygulanmıştır. Sözünü ettiğimiz tek parti iktidarlarının doğmasında etken faktörleri o günlerde uygulanan seçim sistemlerinde değil o günlerdeki siyasal yaşamda mevcut bulunan şartlarda aramak lazımdır ,bunun sebepleri tek parti iktidarına karşı tepki,darbeye karşı tepki vs olabilir… Ancak bilhassa 1980 askeri darbesi sonrasında yapılan ve ANAP’ın tek parti iktidarı ile sonuçlanan 1983 ve 1987 seçimleri tek parti iktidarlarının oluşmasında seçim sistemlerinin etkisinin anlaşılabilmesi bakımından önemlidir. Nitekim 1983 seçimlerinde uygulanan “nispi çifte barajlı d’Hondt” ve 1987 seçimlerinde uygulanan “nispi-çifte barajlı d’Hondt+kontenjan” sistemleri seçimlerden tek parti iktidarının çıkmasında oldukça etkili olmuştur. Bugüne değin ülke yönetiminde iktidar olan koalisyonlar,bilhassa son dönemde bir protokol etrafında uyum nutukları atarken esasen içten içe birbirinin kuyusunu kazdıkları günışığına çıkan siyasal partilerin oluşturduğu koalisyon hükümeti ile yakın tarihimizde tek parti hükümetleri karşılaştırıldığında memlekete fayda noktasında karşılaştırması yapıldığında tarih bize tek parti iktidarlarının ülke için daha faydalı olduğunu söylüyor. Bu itibarla tek parti hükümetleri ve bunun için uygun seçim sistemleri toplumun tüm kesimlerince ve bilhassa aydınlarınca ve üniversitelerce tartışılmalıdır.
Sevgi ve saygılarımla,

Senato sisteminin yeniden seçim sistemimize girmesi ne iyi olurdu diye düşünüyorum. Halihazır durumda; Milletvekili adayları Parti başkanlarının insiyatifi ile listelere yazılıyor ve sıraları da yine Parti başkanlarınca tayin ediliyor. Seçmen oy verdiği kişiyi dahi tanımıyor. Vatandaş A partisinde çok güvendiği ve beğendiği Ahmet 6.cı sırada ama seçilmesine imkan neredeyse yok, aslında B partisine oy verse listenin başında hiç güvenmediği Dursun var... Senato sisteminde belki bu sorunlar giderilebilir. Belki de hiç değilse milletvekilleri parti başkanlarının tahakkümü altında kalmaktan kurtulabilirler. Bu arada milletvekillerinin maaşlarının en az 10 Milyar TL. olmasını öneririm. Büyük bir şirketteki genel müdür en az 5.000 $ alıyorsa, milletvekili de en az bunu almalı. Tabi bir şartla; "hiç değilse dokunulmazlığın sınırlarının daraltılması" şartı ile.
Saygılarımla.

Sayın Özcan Hukuk yazınızda siyasal istikrarsızlığın en önemli sebeplerinden üç tanesini yani;1)Askeri darbelerle siyasal partilerimizde yapılan silbaşları bu nedenle siyasal partilerimizin parti içi demokraside sıkıntı çekmeleri ve bu bağlamda özgün ve kaliteli siyaset ve siyasetçi üretememeleri, 2)Erken seçimlerin asıl kural haline gelmesiyle ülkedeki siyasetin iktidar bakımından bir an önce erken seçime gidilmesi endişesi,muhalefet bakımından bir an önce erken seçime gidilebilmesi manevraları olarak algılanması,3)Yapılan seçimlerin tek parti iktidarı verememesi ve bu nedenle kuvvetli iktidarlara ulaşılamaması olarak göstermişsiniz. Yazınızı ilgiyle okudum ve çok da beğendiğimi söylemek isterim. Ancak size bu yazınız ile ilintili olarak bir soru sormak ve bu konudaki düşüncelerinizi de almak isterim. Şöyle ki;sayın Özcan Hukuk sizce şu anda Türkiye'de yargı erkinin içinde bulunduğu durum yani hukukun siyasallaşmış olması ve demokratik seçimin önünde ve üstünde seçimler yahut tercihler yapılarak birtakım adayların (ve üstelik bu adaylardan birisi memlekette en önde giden partinin genel başkanı ve bu itibarla yargının tercihleri bu yönde olmasaydı başbakan olacak idi..) hukukun mülke yani adalete değil tercih gereği belirli siyasal gruplar ve kadrolara temel olması ve halkın değil,yargının fiilen halktan önce ve halkın iradesinin üstünde seçimden önce ön seçim yapmış olması da siyasal istikrarsızlığa yol açmaz mı? Ne dersiniz? Halk adına karar veren yargının halk adına halkın iradesine ipotek koyması doğru mudur?

Yargıtay üyelerini, hakim ve savcıları ve hatta emniyet personelini Politikacılar tayin ediyorsa şapkamızı önümüze alıp iyice düşünmeliyiz.