Millileştirme

Sözlük anlamıyla;
[1] Millî bir nitelik verme, millîleştirmek işi veya durumu.

Özelleştirmenin zıt anlamlısı olarak da geçen millileştirme, 18/01/1940 tarihinde kabul edilen 3780 sayılı MİLLİ KORUNMA KANUNU ile harekete geçirilmiş, 26/01/1940 tarihli Resmi Gazete'de yayımlanmıştır.

Kanunun 1. maddesinde "Fevkalade hallerde Devletin bünyesini İktisat ve Milli müdafaa bakımından takviye maksadiyle İcra Vekilleri Heyetince, bu kanunda gösterilen şekil ve şartlar dairesinde vazife ve salahiyetler verilmiştir.

Fevkalade haller şunlardır:
A - Umumi veya kısmi seferberlik,
B - Devletin bir harbe girmesi ihtimali,
C - Türkiye Cumhuriyetini de alakalandıran yabancı devletler arasındaki harb hali." denilerek, olağanüstü hallerde ulusal ekonomi ve savunmayla ilgili önlemlerin alma görevi ve yetkisi düzenlenmiş olup, bu haller gösterilmiştir.

Yasanın uygulandığı dönemde 1941'de Petrol Ofisi, 1952'de Et ve Balık Kurumu kurulmuştur.

3645 sayılı kanun ile 1939 yılında İstanbul Elektrik, Tramvay ve Tünel Şirketlerinin satın alınmasına dair mukavelenamelerin tasdikı hakkındaki kanunlarla bu kanunlara bağlı mukavelenameler mucibınce Hükümete intikal eden haklar ve vecibeler ve bilcümle tesisat ve mezkur kanunlarla vücuda getirilmiş olan teşekküller bütün hak, salahiyet ve vecibelerile İstanbul Belediyesine devredilmiştir. Kısaca bir süre muhtelif yabancı şirketler tarafından işletilen Elektrik, Tramvay ve Tünel İşletmeleri 1939 yılında millileştirilerek 3645 sayılı yasa ile İstanbul Elektrik Tramvay ve Tünel (İETT) İşletmeleri Umum Müdürlüğü adı altında bugünkü hüviyetine kavuşmuştur.

Millileştirmenin, benzer bir kavram olan devletleştirmeden farkı; devletleştirmede özel nitelikteki kuruluşların kamu yararı amacıyla devlet mülkiyetine geçirilmesi söz konusu iken, millileştirmede özel niteliğini yitiren girişime devletten ayrı bir tüzel,kişilik ve idari ya da teknik ve ekonomik özerk*lik verilmesidir, Millileştirme ilke olarak bir yasama işlemiyle yapılmakta ve millileştirilen özel girişimin maliklerine yasanın öngördüğü uygun bir tazminat ödenmektedir.

Millileştirmeyle birlikte Kamu yararı amacına yönelen kuruluşun denetimi de genellikle yasama organının eline verilir. Türkiye'de Osmanlı Devleti'nin 19. yüzyıl sonlarından başlayarak yabancı girişimcilere imtiyazlı kamu hizmeti olarak kurduğu demiryolları. maden işletmeleri, su, havagazI, elektrik üretimi ve dağıtımı, telefon, deniz fenerleri gibi girişimler 1928-1940 arasında imtiyaz satın alma yoluyla millileştirilmiş, bunlardan bir bölümü merkezi kamu kuruluşu niteliğinde ki iktisadi devlet teşebbüslerine dönüş*türülürken, bir bölümü de kent bele*diyelerine devredilmiştir.