Polisin kimlik sorması, üst araması ve İmajı

10 Kasım günü (özellikle bu gün olması da dikkatimi çekiyor)evimizin önündeki durakta otobüs beklerken bir polis aracı yanaştı ve kimlik var mı dendi ,var dedim ancak uzatmadım , istediler verdim neden kimliğimi istediklerini de sordum ancak memur net bir yanıt vermedi, kanuna göre açıklama yapmak zorunda olduklarını sonradan öğrendim diğer polis de gelip üstümü aradı ve ellerim cebimde olduğundan "çıkar elini" şeklinde kaba bir ifade kullandı.Tabi ki bu olay evimizin karşısındaki durakta oluyor,neden sadece benim üstüm aranıyor, neden şüpheliyim, biraz sakalım vardı ve kot giymekteydim , şüpheli görünmemek için takım giymem mi ,traş olmam mı gerekliydi, gibi düşünceler aklımdan geçti.
Son okuduğum bir haberde bir avukat usulsüz üst arama yapılmasına karşı açtığı davayı kazanmıştı ancak,mutlaka şahitler ve mesleki deneyimin yardımıyla olmuştur yoksa normal bir vatandaş maalesef hakkını arayamıyor ya da gördüğü kötü muameleleri sinesine çekiyor.
Polis üstümü aramak istediğinde bunu sormalıydım,buna sonradan çok pişman oldum, özetle şüpheli görülmekten(ki daha önce aynı semtte ve aynı siyasal dönemde ve kendi mahallemde benzeri bir olay olduğundan) ve herkesin içinde üstümün aranması sinirlerimi fazlasıyla bozdu, ve işin kötüsü Polis isterse senin hakkını hukukunu ayaklar altına alır ve hiç bir ceza almaz ,vatandaş olarak hakkını arayamazsın biçimindeki yerleşmiş kanıların bir örneğini görmüş oldum.
Açıkçası son yakın dönemdeki (İzmirde bir gencin arabasında vurulması,Mersinde 17 yaşındaki gencin motoru durdurmadığı için öldürülmesi ve polise kimlik soran birinin dövülmesi ve ülke çapında bilmediğimiz diğer olayları )düşündüğümde bu olayın ne kadar küçük kaldığını,içime bir karamsarlık çöktüğünü düşündüm ; ancak yukardaki örneklere giden o yolun da böyle önemsiz görünen olaylara gerekli tepkinin verilmemesiyle açıldığını da unutmayarak..
Diğer yandan Polisin hepsini de olumsuz tarafta düşünmemek gerekir belki ancak galiba vatandaşa hep olumsuz yönleri yansıyor sanıyorum.Ve aslında buna tepki gösterdiğimiz de polisin imajına da olumlu bir katkımız dolaylı da olsa olacaktır sanıyorum, böylece vatandaşa karşı olumsuz tutum takınanlar da bunu gözden geçireceklerdir.
Olayın ikinci kısmı da var ilgili birimlere gidip şikayet etmem vd konuları da uzatmamak için daha sonra aktarabilirim.
Ben sade bir vatandaşım ve hukukçu değilim, bu yaşadığım olayı paylaşmak biraz da sıkıntımı atmak için yazdım, Çünkü herkes bir değil ki; kimisi polisten haksız yere dayak yer, kimi de benim şüpheli görünmekten dolayı gibi incinir..
Teşekkür ederim...

Bana hak vermeyebilirsiniz. Ben hukuki netin yöneticilerinden biriyim. Bugün 2 kişiyi siteden uzaklaştırdım. Nedeni ise site kurallarına uymamakta ısrar etmeleri idi. Şimdi tüm forumlara "hah şimdi birileri daha kurallara uymayacak" gözü ile bakmaya başladığımı farkettim.
Bunu neden mi anlatıyorum? İşte polisimiz de bu durumda, onun için anlattım.
Meslekleri icra edenler de sonuçta insan. Ve bazen belki de 5 dk önce olan bir olayın veya belki de 1 gün önce elleri cebinde olan bir vatandaşa kimlik sorarken cebinden çıkan silah ile yaralanan bir meslektaşının endişesini üzerinden atamamış bir polis ile karşılaşmış olabilirsiniz.
Tüm bunlar polisin kaba tarzını mazur gösteremeyecekse de bizlerin de gözardı etmememiz gereken hususlar. Bu açıdan emniyet mensuplarının yüklerinin hafifletilmesi, moral ve destek açısından gerekirse psikolojik destek verilmesi gerekli. Siz, polis ile bugün bir kere karşılaştınız, onlar ise hergün suçlularla... Sanırım çok sağlam bir psikoloji gerek onlara. Ben bunları defalarca polislerle tartışmış biri olarak söylüyorum, ancak madalyonun öbür yüzüne de bakmak gerek.
Sevgili emniyet mensupları, maaşınızı biz ödüyoruz diye sizi ezmeyeceğiz, siz de vatandaşınıza sevgi ve saygı ile yaklaşmalısınız. Onlar saygısız veya sevgisiz olsa da siz bunu asla kaybetmemelisiniz. Biliyorsunuz ki polislik "ideal mesleğidir" , Adliyenin kapısından girdiğimde ben size günaydın diyeceğim, siz de diyeceksiniz. (Demiyorsunuz). Maaşınız yetersiz olsa da, çalışma şartlarınız zor olsa da siz saygın kişiler olmak, bu forumda yazan üyemiz ve nicelerinin kalbini kırmamak zorundasınız... Hukuk mu? Yasa mı? Herşeyi hukuktan beklersek, hukuk sistemini tıkamaktan başka bir amaca hizmet etmemiş oluruz?

Merak ediyosanız... Polis şüphe durumunda üst arar, kimlik sorar. Ama kaba bir şekilde yapamaz... Yaparsa anlattığınız örneklerdeki gibi sonuçlarına katlanır...

Alıntı:

---

Av.Feyz Pazarbaşı rumuzlu üyeden alıntı

Bana hak vermeyebilirsiniz. Ben hukuki netin yöneticilerinden biriyim. Bugün 2 kişiyi siteden uzaklaştırdım. Nedeni ise site kurallarına uymamakta ısrar etmeleri idi. Şimdi tüm forumlara "hah şimdi birileri daha kurallara uymayacak" gözü ile bakmaya başladığımı farkettim.
Bunu neden mi anlatıyorum? İşte polisimiz de bu durumda, onun için anlattım.
Meslekleri icra edenler de sonuçta insan. Ve bazen belki de 5 dk önce olan bir olayın veya belki de 1 gün önce elleri cebinde olan bir vatandaşa kimlik sorarken cebinden çıkan silah ile yaralanan bir meslektaşının endişesini üzerinden atamamış bir polis ile karşılaşmış olabilirsiniz.
Tüm bunlar polisin kaba tarzını mazur gösteremeyecekse de bizlerin de gözardı etmememiz gereken hususlar. Bu açıdan emniyet mensuplarının yüklerinin hafifletilmesi, moral ve destek açısından gerekirse psikolojik destek verilmesi gerekli. Siz, polis ile bugün bir kere karşılaştınız, onlar ise hergün suçlularla... Sanırım çok sağlam bir psikoloji gerek onlara. Ben bunları defalarca polislerle tartışmış biri olarak söylüyorum, ancak madalyonun öbür yüzüne de bakmak gerek.
Sevgili emniyet mensupları, maaşınızı biz ödüyoruz diye sizi ezmeyeceğiz, siz de vatandaşınıza sevgi ve saygı ile yaklaşmalısınız. Onlar saygısız veya sevgisiz olsa da siz bunu asla kaybetmemelisiniz. Biliyorsunuz ki polislik "ideal mesleğidir" , Adliyenin kapısından girdiğimde ben size günaydın diyeceğim, siz de diyeceksiniz. (Demiyorsunuz). Maaşınız yetersiz olsa da, çalışma şartlarınız zor olsa da siz saygın kişiler olmak, bu forumda yazan üyemiz ve nicelerinin kalbini kırmamak zorundasınız... Hukuk mu? Yasa mı? Herşeyi hukuktan beklersek, hukuk sistemini tıkamaktan başka bir amaca hizmet etmemiş oluruz?

Merak ediyosanız... Polis şüphe durumunda üst arar, kimlik sorar. Ama kaba bir şekilde yapamaz... Yaparsa anlattığınız örneklerdeki gibi sonuçlarına katlanır...

---

Teşekkür ederim sondan başlayabilirim, Polis şüphe durumunda arama yapar,tamam ama bu şüpheli olma durumu ne kadar öznel bir durum ve sınırları belirsiz ve ne kadar memurun eğitim düzeyine,verilen eğitime,kafasındaki kalıplara bağlı .. Durakta diğerlerinden biraz uzakta duruyordum ,gözlüğüm vardı ellerimi bağlamış başım dik şekilde duruyordum .. neyse artık onlar beni şüpheli görüyorsa artık ben de onları şüpheli görüyorum ve korkuyorum,çünkü adım adım bu ortamı kendileri oluşturmaktalar.
Kaba şekilde yapamaz demişsiniz ,iyi de bu kişiye yanıt versen ya da uyarsan daha kötü davranmayacağının,seni gözaltına almayacağının ve sana iftira atmayacağının garantisi var mı?(ki bunlara yüksek olasılık dahilinde)
İnsanlar yılllarca Polisin halka kötü muamele etmesinin her türlü örneğini görmedi mi? yere düşmüş bir göstericinin kafasına tekme atmak ,otobüsün içindeki insanların gözüne biber gazı sıkmak insanlığa sığar mı?
Avukat örneğinde sonuç alınmasında olayın gösteri esnasında olması ve şahitlerin olması etkili olmuştur sanıyorum.
Yine ilk yazımda tümüyle olumsuz ve karşıt görüşler yazmamıştım,yani olumlu olmaya çalışıyorum ve anladığım kadarıyla daha genç kuşaklar daha olumluya gidiş sağlar diye umuyorum.
Üst aramasıyla ilgili sanıyorum iki sene öncesine kadar üst araması için savcı ya da hakimin izni gerekliydi ,ve sonra yeni yasayla değişti şeklinde biliyorum.
Dikkatimi çeken diğer bir nokta da şu oldu;burada daha önce açılmış konularda Polisin en uç olayları da bile mazur görülebileceği,ya da bu kişilerin bunu hakkettiğine ilişkin yorumlar okumuştum,sözgelimi en yakın örnek Mersindeki genç olayında, Polis dur demişse duracaksın, yoksa sonuçlarına katlanırsın şeklindeki mantık.)
Konu çok boyutlu ve çok detayları var sanıyorum, Polisle vatandaşın ilişkisinin bu şekilde sürmesini isteyen bir anlayış ve eğitim sisteminin varlığı da eklenebilir ve Toplum sözleşmesi şeklinde düşünürsek güvenlikte hissetmek için bu yapının olası olumsuz yönlerine katlanmak şeklinde bir etkileşim ve bağımlılıktan da söz edilebilir.
Özetle bu yaşanmışlık ve paylaşım bir meslek gurubunu karalamak değil daha iyiye gidişe bir katkı olarak görülmelidir.
Teşekkür ederim..

Yeterince Bu Soru Eklenecek Bir Sey Kalmamis;tsk Ler

Polisler, seçtiklerin niteliklerini bilerek polis oluyorlar. Sıkıntılarını halktan çıkaramazlar. Onların tek bir görevi var. Suçluyu adalete teslim etmek. Dövmek, sövmek, tartaklamak, hakaret ve tacizde bulunmak vs vs. gibi hiçbir hakları veya görevleri yok. Bu saydığım fiilleri suçlular, kanun kaçakları yapar. Polisin onlardan ayrılması gerekir. Namlunun ucunda bir hayat seçtikleri için her vatandaşı haydut gibi görme hakları yok. Hatta karşılarında gerçekten azılı bir haydut olsa dahi onu adalete teslim etmek dışında bir görevleri yok. Kimse görmeden iki tane ben vurayım, copu şurasına indireyim, küfür edeyim vs vs gibi düşüncelere kapılamazlar.

Sorarım size, bugün eviniz soyulsa, arabanız çalınsa, eviniz kurşunlansa, bıçaklansanız, darp edilseniz kaçınızın polisin suçluyu yakalayıp getireceğine dair güveni var?

Ferhan Şensoy'un "Pardon" filmini tekrar tekrar seyretmeli, ders olarak okutmalıyız hatta.

Alıntı:

---

lektem71 rumuzlu üyeden alıntı

Polisler, seçtiklerin niteliklerini bilerek polis oluyorlar. Sıkıntılarını halktan çıkaramazlar. Onların tek bir görevi var. Suçluyu adalete teslim etmek. Dövmek, sövmek, tartaklamak, hakaret ve tacizde bulunmak vs vs. gibi hiçbir hakları veya görevleri yok. Bu saydığım fiilleri suçlular, kanun kaçakları yapar. Polisin onlardan ayrılması gerekir. Namlunun ucunda bir hayat seçtikleri için her vatandaşı haydut gibi görme hakları yok. Hatta karşılarında gerçekten azılı bir haydut olsa dahi onu adalete teslim etmek dışında bir görevleri yok. Kimse görmeden iki tane ben vurayım, copu şurasına indireyim, küfür edeyim vs vs gibi düşüncelere kapılamazlar.

Sorarım size, bugün eviniz soyulsa, arabanız çalınsa, eviniz kurşunlansa, bıçaklansanız, darp edilseniz kaçınızın polisin suçluyu yakalayıp getireceğine dair güveni var?

Ferhan Şensoy'un "Pardon" filmini tekrar tekrar seyretmeli, ders olarak okutmalıyız hatta.

---

Yazdıklarınıza kesinlikle katılıyorum. Bugün benim de başıma böyle bir olay geldi. Kısaca anlatayım. Yolda yürürken karşı kaldırımdan bir polisin el kol işaretiyle kafamı çevirdim ve ne olduğunu sordum. Kılık-kıyafetimin fazlasıyla düzgün olduğunun da altını çizmek istiyorum. Özellikle önümde yürüyen 2 arkamdan gelen 3 kişiye göre. Ama polis beni seçti! Neyse verdim ehliyetimi, vatandaşlık numaramı sordular, bilmediğimi söyledim. Madem vatandaşlık no lazım bi zahmet ehliyet üzerine de yazıversinler. Orda yazmaması benim suçum değil. Neyse zaten şimdiye kadar bir vukuatım yok GBT'den bişey çıkmadı haliyle. Sonra GBT'ye bakan polis kişisi, diğerine arkadaşı ara dedi. O da benden önce GBT'sine bakılan kişiye yöneldi, ve diğeri o değil diğeri dedi :S yani ben. Polis bana yönelince ben de nedenin sordum. Bişey söylemedi başladı yoklamaya. Yoklamadan kastımı anlayın. GBT'sinde bişey çıkmayan biri neden aranır? Neyse ceplerimde boğaz pastili falan var, adam bu ne şekermi falan demeye başladı bende hışımla aldım elinden. Çünkü sinirlendim, sana ne benim şekerimden hapımdan kanun dışı bişeyse el koyarsın değilse bırakırsın, ben senle muhatap olamk zorundamıyım. İşim var, yetişicem dedim neyse bıraktırlar ama tabi bu olay ciddi anlamda sinirlerimi bozdu. Önlerine gelen her platformda mazlumu oynamak yerine bence biraz bu ülkenin vatandaşına nasıl davrandıklarını değerlendirmeliler. Şüpheli şüphelidir sadece, suçlu değil. Suçlu olup olmadığının muhakemesi mahkemede yapılır.
Bu ülkede suçlularla mücadelede şehit düşen polislerimiz de var. İşini düzgün yapan da. Ancak bir yerde bunların ayrılması lazım.
Yani bu insanların işleri zor vs. gibi bir savunmayı ben kabul etmiyorum. Biz de 3 kuruş para kazanıcaz derken ne insanlarla uğraşıyoruz. Eğer bu yükü taşıyamayacaksan, o zaman başka meslek seçersin.

İnternette konuyla ilgili aşağıdaki bilgiye ulaştım. Tabiki işini düzgün yapan polislerimiz mevcut ama vatandaş olarak bizim de haklarımızı bilmeye ve bazı polislerin keyfi tutmlarına karşı çıkma hakkımız var. Kişisel komplekslerini işinin getirdiği bir hak sanan insanlara karşı hepimiz bilinçlenmeliyiz.

DURDURMA, KİMLİK SORMA, KİMLİK TESPİTİ

Prof.Dr.Feridun YENİSEY[*]

Durdurma ve kontrol, kimlik sorma, kimlik tesbit etme

Kolluğun ‘kimlik sorması’ ile ‘kimlik tesbit etmesi’ arasında fark vardır. Kimlik tesbit etme; o kişinin polis kayıtlarına geçirilmesidir. Buna karşılık kimlik sorma, kişiyi kayıtlara geçiren bir işlem değildir.

Kolluk suç işlenmesini önlemek veya işlenmiş suçların faillerini ele geçirmek için, kimlik sorabilir (PVSK 4/A).

Bu şekilde kimliği sorulan kişi bir hüviyet belgesi göstererek, kimliğini belirlemek mecburiyetindedir.

Kimliği belirlenemeyen kişinin üzeri aranabilir ve kolluğun ilgiliyi, kimliğini belirleyinceye kadar nezarete alma yetkisi doğar. Bu kişiler hakkında parmak izi alma ve fotoğraf çekme işlemi uygulanabilir.

I - Durdurma ve kontrol

Anayasamıza göre, her türlü arama işlemi için hakim kararı veya kanunla yetkili kılınan makamın yazılı emri bulunmalıdır (Any. “2001-4709” 20). Ancak arama sayılmayan “durdurma ve soru sorma”, “durdurma ve kimlik sorma”, “durdurma ve kimlik tesbiti” veya “durdurma ve sıvazlıyarak silah kontrolu yapma” (Stop and frisk) gibi işlemler için belli bir Kanunun kolluğu açıkça arama yetkisi verdiği haller saklıdır.

Polisin şahısları yolda durdurarak “suç işlenmesini önlemek” veya “işlenmiş suçların faillerini bulmak” amacı ile, onlara çeşitli sorular veya kimlik sormasının yasal kaynağı, PVSK m.17 idi. Bu tür bir yetkinin kullanılabilmesi için yakalama ve aramada gereken derecede olmamakla birlikte, basit bir şüphenin mevcut bulunması da gereklidir.

Arama Yönetmeliği, kolluğun vatandaşı yolda durdurabilmesi için, “umma derecesinde makul şüphe” bulunması gerektiğini düzenlemiştir (AramaY 27).

Durdurma yakalama değildir. Yakalama sayılması için fiilen denetim altına alınması gereklidir.

Durdurulan kişiye, durdurma sebebinin oluşmasına veya şüpheye yolaçan davranışları hakkında sorular sorulabilir. Durdurulan kişi üzerinde giysilerinden herhangi biri çıkarılmadan “yoklama biçiminde bir kontrol” yapılır (AramaY 27/5).

Yüksek Mahkeme Terry davasında (1), polis memurunun tecrübesine dayanarak, izlediği davranışlardan, o şahsın bir suç işleme yolunda olduğuna inanırsa veya şahsın silahlı olduğu ve halen bir tehlike yarattığı kanaatine ulaşırsa, o şahsı durdurup sorular sorup üst araması yapabileceğini kabul etmiştir.

Yolda durdurulan kişi kimliğini ispat edemez ise, hakkında bilgi toplamak üzere 24 saate kadar gözaltına alma yetkisi doğar. Bu takdirde kişinin kimliğinin belirlenebilmesi amacıyla parmak izi alınabilir ve resmi çekilebilir.

Vatandaşın yolda durdurularak ona sorular sorulması, yakalama değildir. Teknik anlamda arama ve elkloyma da değildir. Bu nedenle yakalama, arama ve elkoyma için kanunlarda öngörülen koşullar burada aranmaz. Bu nedenle durdurma ve kimlik sorma, üst araması yapmak için ayrı bir tanım aranması gerekmiştir. Polisin durdurduğu kişiden yola çıkılarak bir kriter geliştirilmiştir: ‘polisin sorduğu soru üzerine, makul bir vatandaş, kendisini halen “serbest” hissedebilecek fakat oradan ayrılmaması gerektiğine inanabilecek idi ise’, polisin başvurduğu tedbir yolda durdurma ve kimlik sorma tedbiridir (2). Bir başka ifade ile, sadece polisin sübjektif olarak durdurma sırasında sahip olduğu maksat ve düşünce geçerli olmayıp, olayın dışa yansıması ve kişi üzerinde bıraktığı izlenim de önemlidir.

Durdurma ve sıvazlayarak silah kontrolü yapma. Yolda durdurulan kişiler üzerinde yapılan aramanın diğer bir amacı da tehlikenin önlenmesidir. Bu nedenle kişinin silahlı olduğu veya halihazırda bir tehlike yarattığı konusunda makul bir şüphe doğmuş olmalıdır. Bu nedenle, durdurma sırasında sadece sıvazlama yolu ile kontrol yapılabilirse de, bazı hallerde polisin ilgilinin cebine elini sokması kabul edilebilir. Bu yetkinin doğabilmesi için, cebinde silah bulunduğundan şüphelenilmesi gerekir.

II - Kimlik sorma

1) Önleme Amaçlı Kimlik Sorma Yetkisi: Polisin kimlik sorma yetkisi 1980 yılında 2260 sayılı kanunla kabul edilmiştir (3). İlgili kimliğini göstermezse, üstünün aranması gerekir. Bu takdirde o konudaki usul kurallarına uyulması gerekecektir.

Mevcut bir tehlikenin uzaklaştırılması (veya bir suçun aydınlatılması) amacıyla polis bir kişiye kimlik sormak yetkisine sahiptir. Diğer taraftan, somut olaylar bir yerde suç işlemeye hazırlanıldığını, suçun işlendiğini veya kararlaştırıldığını ortaya koyarsa, polis orada bulunan kişilerin kimliklerini tesbit edebilir. Toplum bakımından önemli bir tesis, resmî bir bina veya tehlike içinde olan bir başka obje söz konusu olup da, bu tesise, binaya veya objeye karşı suç işlenebileceğini gösteren somut olaylar mevcut ise, polis binanın içinde veya yakınlarında bulunan kimselerin kimliklerini sorabilir. Netekim, PVSK m. 4/A, polise suç işlenmesini önlemek amacıyla, kimlik sormak yetkisi vermiştir.

2) Adlî görev ile kimlik sorma: Polis Vazife ve Salâhiyetleri Kanununa göre, polis (suç işlenmesini önlemek veya) işlenmiş suçların faillerini ele geçirmek için kişilere kimlik sorabilir. Ancak, kendisinin polis olduğunu belirleyen belgeyi göstermesi şarttır. Böyle bir istek karşısında, herkes kimlik belgesi göstererek, kimliğini belirlemek zorundadır.

Polisin, kimliğini belirleyemeyen kişiyi 24 saat gözaltında tutma ve bu süre zarfında kimliğini tesbit etmek için araştırma yapma yetkisi vardır (PVSK 4/A). Bu yetki polise, kişiyi karakola götürme yetkisi de verir. Kimliğin yanı sıra ruhsat, yetki belgesi gibi kişinin yanında bulundurması gerekli belgeler de istendiğinde tetkik edilmek üzere yetkili memura gösterilmelidir.

III - Kimlik tesbiti.

1) İdari amaçlı kimlik tesbiti: 1973 yılında çıkartılan 1774 sayılı Kimlik Bildirme Kanunu, konaklama, dinlenme tesislerinde kalanların kimliklerinin tesbit edilmesine ilişkin hükümler içermektedir. Vazifesi sırasında soru soran memura kimliği konusunda cevap vermemek bir kabahattir (KK 40).

Sıkıyönetim Kanununun 19.9.1980 tarihinde 2301 sayılı kanunla değiştirilen 16. maddesine göre, sıkıyönetim ilân edilen yerlerde kimliklerine dair kasten gerçeğe uymayan bilgi verenler veya bilgi vermekten kaçınanlar 3 aydan 1 yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılırlar.

Diğer taraftan, mülga Ceza Kanunu resmî bir varaka tanzimi sırasında kendisine veya başkasının hüviyet ve sıfatı hakkında yalan bayanda bulunan kişiyi, bundan dolayı zarar meydana gelirse 3 aydan l seneye kadar hapisle cezalandırılmakta idi (mülga TCK 343).

2) Parmak izi almak: Mevzuatımız polise belli hallerde, belli kişilerin parmak izini almak ve fotoğrafını çekmek yetkisini (PVSK 5) vermektedir. Fizik kimliğin tespitini düzenleyen (CMK 81), kimliği belli olmayan ağır suç faili ile ilgili, ayrı bir düzenlemedir.

Bir insanın parmak izi başkasınınkine benzemez, değişmez, değiştirilemez. Parmak izi bu özellikleri nedeniyle kişilerin tekrar teşhis edilmesine yarar. Parmak izi bir nevi hüviyet tespitidir.

Kanaatimizce, bir kişinin polis kayıtlarına geçirilmesi ‘şüphenin isnad halini alması’ ile birlikte, kabul edilmelidir. Bu nedenle, kimlik tesbiti için resim çekilmesini (PVSK 5) uygun bulmamaktayız.

Savcı tarafından gönderilen tahkikat evrakının, o kişinin sanık veya mahkûm olduğunu göstermesi ve suçun ağır hapis cezasını gerektiren suç veya tüzükte sayılan suçlardan biri olması halinde mümkündür (PVSK 5).

3) Kimlik tesbitinin şartları: Kanaatimizce, zabıtanın adlî görevi çerçevesinde tekrar tanımaya yarayan tedbirlere başvurabilmesi için, şüphenin isnat teşkil edecek kadar yoğunlaşmış olması şart olmalıdır, yani belli olaylara dayanan ‘kuvvetli şüphe’ bulunmalıdır. Netekim Alman Kanunu StP0 163b 1 bunu kabul etmiştir. Suç teşkil eden bir fiilin aydınlatılması için gerekli ise, suç işlediğinden şüphelenilmeyen bir kişinin de kimliği tesbit edilebilmelidir.

Bu tesbit işleminde tanık dinlenmesi sırasında uygulanan kurallar uygulanır (StP0 69). Ancak, ‘şüpheli’ hukuk durumunda olmayan bir kişi hakkında kimlik tesbiti için alınan tedbirlerde ‘orantılılık kuralı’ gözönünde tutulmalıdır (StP0 163b, II).

Kimlik tesbiti amacıyla başvurulan tedbirler zorlama niteliği aldığında, ilgilinin rızası alınmalıdır.

Polisin kimlik belirlemek amacı ile kişiyi gözaltında tutabileceği süre bizde 24 saattir (PVSK 4/A). Kanaatimizce, kimlik tesbiti amacıyla yapılan özgürlük kısıtlaması toplam olarak 12 saati geçmemeli ve kimlik tesbitinin zorunlu kıldığı süreden fazla devam etmemelidir (StP0 l63 c).

Gözaltında tutulan kişi derhal yakalandığı yerdeki sulh hâkimine çıkartılmalıdır. Ancak, hakim önüne çıkartma 12 saaatten fazla süreyi gerektiriyorsa, kişi hâkime çıkartılmadan serbest bırakılmalı, kimlik tesbit edilince, elde edilen belgeler, gereksizse yok edilmelidir (StP0 163 c, IV).

İleride tekrar tanımanın diğer bir aracı olarak, şüphelinin fotoğrafı alınır ve suç işleyen kişilere ait önceden alınmış parmak izleri ile olaylarda elde edilen parmak izleri karşılaştırılarak veya suç işleyen kişilerin fotoğrafları tanıklara gösterilmek suretiyle, olayın failinin kimliği tespit edilebilir.

Polisin parmak izi alma ve fotoğraf çekme yetkisini düzenleyen hukuk normları; PVSK 5, PVST 5, Teknik Büro Hizmeti Yönetmeliği gibi normlardır.

IV - Fizik kimliğin tesbiti. 1) Kavram. Şüpheli veya sanığın fotoğrafının çekilmesi, beden ölçüleri, parmak ve ayak izinin alınması, bedeninde yer almış olup, teşhisini kolaylaştıracak diğer özellikleri tespit etmek ve ses ile görüntüsünü kayda almak, fizik kimliğin tesbiti demektir (CMK “2005.5353” 81/1).

2) Fizik kimliğin tesbitinin koşulları: Kanunumuz fizik kimliğin tesbit edilmesi için iki koşul öngörmüştür:

a) Şüpheli veya sanığa isnad edilen suçun üst sınırının iki yıl veya daha fazla hapis cezasını gerektirmesi gereklidir;

b) Şüpheli veya sanığın kimliği belli olmadığından, “kimliğinin teşhisi için”, fotoğraf, parmak izi gibi, teşhisi kolaylaştıracak özelliklerin belirlenmesi gerekli olmalıdır.

Bu gibi hallerde, fizik kimlik tesbit edilebilir (CMK 81/1).

3) Karar verme yetkisi: Fizik kimliğin tesbiti kararını Cumhuriyet savcısı veya hakim verebiliyordu. 2005.5353 numaralı Kanun ile yapılan değişiklikle, yetki sadece Cumhuriyet savcısına verildi, hakim çıkartıldı (CMK “20045.5353” 81/1). Bu yetki kolluğa verilmemiştir.

4) Fizik kimlik bilgilerinin yok edilmesi: İki yıldan fazla hapis cezasını gerektiren suçtan sanık veya şüpheli olanların kimliğinin teşhisi gerekli ise, savcı emri ile alınan kayıtlar, soruşturma ve koğuşturma işlemlerine ilişkin dosyaya konulur.

Koğuşturmaya yer olmadığı kararına itiraz süresinin dolması, itirazın reddi, beraat veya ceza verilmesine kararı verilip kesinleşmesi halinde, bu kayıtlar C. Savcısının huzurunda derhal yok edilir ve bu konuda bir tutanak düzenlenir (CMK “2005.5353” 81/2).

5) Teşhise yarayan kayıtlar: Şüpheli veya sanığın yeniden teşhisini kolaylaştıracak özelliklerinin kayda alınması sözkonusudur. Bu özellikler fotoğraf çekerek, beden ölçüleri alınarak, parmak ve ayak izi alınarak bedeninde yer almış olan diğer özelliklerin tespit edilmesi ve sesi ile görüntüsünün kayda alınması suretiyle sağlanır.

Yeniden teşhis etmek amacıyla bir kişinin kimlik bilgilerinin bu şekilde tesbit edilmesi için, o kişinin suç işlediği konusunda kuvvetli şüphe bulunmalıdır (StPO 163b/1). Alman Kanunu tanıklar bakımından da bu kuralı kabul etmiştir (StPO 69).

6) Kolluğun parmak izi alması: 1 Ekim 2005 tarihi itibariyle halen yürürlükte olan PVSK 5, PVST 5 ve Teknik Büro Hizmeti Yönetmeliği, kolluğun parmak izi alma ve fotoğraf çekme yetkisini düzenlemektedir. Bu hukuk normlarının düzenlediği hususlar, CMK 81’den farklıdır: Kolluğun “suçları önleme” ve “bastırma” görevi çerçevesi içerisinde parmak izi alma ve fotoğraf çekme yetkisi devam etmektedir. Biz bu yetkinin bütün suçlar bakımından gerekli olduğu görüşündeyiz (7).

Ceza Muhakemesi Kanununun düzenlediği tesbit işlemlerinin amacı ise, ileride aynı kişinin yeniden teşhis edilmesinden ibarettir. Amaç farklı olduğu için farklı düzenleme yapılması mümkündür.

Yeni Ceza Muhakemesi Kanunu ile PVSK’daki hükümlerin hukuk sistemi içerisinde birbirleriyle uyumlu olmaları gerekir. Alman Polis Kanunları örnek alınarak kolluğun kişisel verileri kayıt altına alma yetkileri yeniden düzenlenmelidir.

POLİS dur derse !!! NE YAPMALIYIZ ?

Polis Vazife ve Salahiyet Kanunu’nda yapılan düzenleme polise ne haklar sağlıyor? Eğer bir gün karşımızda bize 'dur' ihtarı yapan bir polis görürsek ne yapmamız gerekiyor?

14 Haziran 2007’de Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Polis Vazife ve Salahiyet Kanunu’nda yapılan düzenlemeye göre, polis şüphelendiği kişiyi, ortada somut bir tehlike olmasa da, olası tehlikeyi önlemek için, durdurup kimlik sorabilecek. Peki yeni yasa polise başka ne haklar sağlıyor ve bir gün karşımızda bir polis görürsek ne yapmamız gerekiyor.


Bu soruların yanıtını Avukat Aynur Tuncel’den aldık.

GÖSTERMEM DEMEYİN

Siz siz olun, AB’ye uyum rüzgarlarından etkilenip kimlik soran polise "Ne kimliği", "Sen bana kimlik soramazsın" filan demeyin. Yasaya göre, polisin kimlik göstermeyen kişiyi yakalama yetkisi var.

KİMLİK SORUN

Ancak polis kimlik sorduğu kişilere, kendi kimliğini gösterme ve hangi görevi yerine getirdiğini anlatmakla yükümlü. Yani siz de ona kimlik sorabilirsiniz.

ÇANTA ARAYABİLİR

Polis yolda durdurup, üzerinizi ya da çantanızı aramak isteyebilir. Buna hakkı var; ama önce size savcılıktan aldığı arama kararını göstermesi gerekir. Göstermezse siz sorun.

ÜST ARAMA KOŞULU

Spor karşılaşmaları, miting, konser gibi yerlerde polis, savcılık emri olmadan üst araması yapabilir. Bir binayı korumakla yükümlü polis memurları, içeri girmek isteyen kişileri arayabilir. Direnenler, 5326 sayılı Kabahatlar Kanunu’nun 32. maddesine göre para cezası öder.

ARABADAN İNDİREBİLİR

Polis otomobilinizi şüpheli görürse durdurabilir. Kolluk amirinin emri ile sürücünün üzerini arayabilir. Savcılık kararı olmadan, kişinin elbisesini çıkarmasını, aracın torpido gözünün ya da bagajının açılmasını isteyemez, çantayı açtırıp içine bakamaz, elini sokup arama yapamaz.

TUTANAK TUTTUR

Siz haklı bir neden yokken durdurulduğunuzu düşünüyorsanız, polisten kimliğini göstermesini ve durdurulma nedeni hakkında açıklama yapıp tutanak tutulmasını isteyin. Bu tutanakla hakkınızı mahkemede arayabilirsiniz.

KONUT NASIL ARANIR

Konutlarda adli karar ile sadece gündüzleri arama yapılabilir. Arama işlemine de muhakkak Cumhuriyet Savcısının katılması gerekiyor. Kanuna göre iki kişi işleme tanık olarak katılmalı.

ZORLA NASIL YAKALAR

Polisin yazılı bir adli karar olmadan kimseyi yakalama ve zorla bir yere ***ürme yetkisi yok. Ama kişiyi bir daha bulamayacaksa, savcı ya da amirine ulaşamıyorsa yakalama yetkisi var. Vatandaşın direnme hakkı ise tartışmalı.

HIRSIZIN GİRDİĞİ EV

Polisin peşine düştüğü hırsız bir eve girerse polis de peşinden o eve giremez. Eve girmesi için mutlaka adli karar gerekiyor.