Zilyetliğin Kazanılması

ZİLYETLİĞİN KAZANILMASI

1)Zilyetliğin Aslen Kazanılması
Bir kimsenin bir mal üzerinde, bir başkasının rızası aranmaksızın, kendi zilyet olma iradesi ile fiili hakimiyet tesis etmesidir. Zilyetliğin, eşya üzerindeki önceki zilyetliğe dayanmaksızın, ondan bağımsız olarak kazanılmasıdır. Sahipsiz eşyalar, yakalanan av hayvanları üzerinde, hırsızın çaldığı eşya üzerinde kazanılan zilyetlik, aslen zilyetliktir.
Zilyetliğin devredileceğine ilişkin taraflar arasındaki anlaşma, ehliyetsizlik veya irade bozukluğu sebebiyle geçersizse, zilyetliğin devri geçersizdir. Eşyanın teslimi gerçekleşmişse bu devren değil, aslen kazanma olur. Örn. ayırtım gücü olmayan birisi eşyasını satıp devretse, “devralan zilyetliği aslen kazanmış olur”.

2)Zilyetliğin Devren Kazanılması
Zilyetliği kazanan kişinin zilyetliği, önceki zilyedin rızasına dayanıyorsa, zilyetlik devren kazanılmıştır. Zilyetliğin devri illi bir hukuki fiil değil “soyut bir hukuki işlem”dir. Yani zilyetliğin devrine esas teşkil eden satış, kira, rehin gibi hukuki işlemler geçersiz olsa bile, zilyetliğin devri işlemi bunlardan soyut olarak geçerliliğini muhafaza eder. Ayırtım gücü olan kısıtlı eşyasını satıp teslim etmişse “zilyetlik devren kazanılmış” olur.
Devren kazanma iki şekilde olur.

A-Eşyanın Teslimiyle Kazanma: Zilyetliğin teslim yoluyla devrinde “fiili hakimiyeti sağlayacak imkanın yaratılması” yeterlidir. Zilyetliğin devrinin iki unsuru vardır.
(Consensus + Res)
i-Anlaşma: Taraflar arasında zilyetliğin devrine ilişkin anlaşma,
ii-Eşyanın teslimi: Üç şekilde gerçekleşmektedir.
a-Eşyanın aynının teslimi ile: Salt eşyanın kendisinin karşı tarafa teslimi ile zilyetlik devredilmiş olmaz. Bundan önce taraflar arasında zilyetliğin devrine ilişkin sözleşme gerekir. Eğer devredenin temyiz kudreti yoksa, zilyetlik devren değil aslen kazanılmış olur. Zilyetliğin devri bir hukuki işlem değil bir hukuki fiil sayıldığından devredenin “sadece temyiz kudretine sahip olması” yeterli sayılmaktadır.
b-Aracın teslimi: Eşyayı fiili hakimiyetine sokacak, bir vasıtanın teslimi de yeterlidir. Satılan evin veya otomobilin anahtarlarını teslim gibi.
c-Fiili hakimiyet kurma imkanının teslimi: Devredenin iktisapedene eşya üzerinde fiili hakimiyet kuracak imkanları sağlamasıdır. Örn. Abone olunan gazetenin kapı önüne bırakılması.

B-Zilyetliğin Teslimsiz Kazanılması:
Eşyanın vasıtalı zilyetliğinin, hukuki muamele yani tarafların karşılıklı irade beyanı ile devredilmesine “zilyetliğin teslimsiz devri” denir. Zilyetliğin, teslimsiz iktisabı, dörde ayrılarak incelenmektedir a)Kısa elden teslim, b)Hükmen teslim, c)Zilyetlik havalesi, d)Eşyayı teslim eden senetlerin teslimi
a)Kısa elden teslim (Brevi manus traditio): Kısa elden teslimde, zilyetliği iktisapeden daha önce zaten eşyanın vasıtasız zilyedidir. Fer’i zilyet, haksız zilyet, zilyet yardımcısı gibi sıfatlarla malı zaten elinde bulundurmaktadır.
b)Hükmen teslim: Zilyedin “eşya üzerindeki vasıtalı zilyetliği başkasına devrettikten sonra kendisinin özel bir hukuki nedene dayanarak eşyayı vasıtasız zilyeliği altında tutmasıdır”.. Örn. Otomobilini satan kişinin kiralayarak kullanması. Bu durumda sadece vasıtalı zilyetlik nakledilmekte, önceki zilyet, yine eşyanın vasıtasız zilyedi olarak kalmaktadır. Bunun koşulları:
-Taraflar arasında zilyetliğin devrine ilişkin sözleşme
-Devreden zilyedin kira, ariyet gibi nedenle vasıtasız zilyetliğe devamı
Bu işlem “üçüncü kişileri zarara sokmak veya taşınır rehni kurallarından kurtulmak için yapılmışsa mülkiyetin intikali üçüncü şahıslara etkili değildir”.MK 766. Hükmen teslimde, eşyayı doğrudan hakimiyeti altında bulunduran şahıs, bir zilyetlik iktisapetmemekte, bilakis başkası lehine vasıtalı zilyetlik tesis etmektedir.
c)Zilyetlik havalesi: Bir kimsenin, bir eşya üzerinde sahip olduğu vasıtalı zilyetliği, sözleşmeyle başkasına nakletmesine, zilyetlik havalesi denir. Koşulları:
-Zilyetliği nakledenin vasıtalı zilyetliğini tanıyan vasıtasız bir zilyet olmalıdır.
-Bir havale sözleşmesi yapılmalıdır.
-İktisab edenin, eşyanın vasıtasız zilyedi olmaması gerekir.
Zilyetlik havalesi, üçüncü şahsın durumunu ağırlaştırmamalı, onun haklarını ihlal etmemelidir.
d)Eşyayı temsil eden senetlerin devriyle kazanılması: YMK 980, taşıma senedi, konişmento, makbuz senedi, varant gibi kıymetli evrak niteliğinde senetlerin devrini, eşyanın devri niteliğinde sayarak, taşıyıcı veya antrepocudaki eşyaların zilyetliğinin teslimsiz devrine olanak tanımıştır. Antrepocu ve taşıyıcı birer emin sıfatıyle zilyet durumundadır. Bu nedenle antrepocu veya taşıyıcıdan iyiniyetle mal iktisabı korunmaktadır. Hatta “eşyayı temsil eden senetlerin devriyle, karşılaşsa dahi iyiniyetle mal iktisabı korunmaktadır”.

3-Zilyetliğin Tesisen Kazanılması
Zilyedin kendi zilyetliğini muhafaza ederek, bu zilyetliğine dayanarak başkası için de, eşya üzerinde zilyetlik tanımasıdır. Örn. “bir otomobil kiralayarak teslim alan, bu otomobilin zilyetliğini” tesisen kazanmış olur.

4-Zilyetliğin Kazai Yoldan Kazanılabilirliği
Zilyetliği devir taahhüdü yerine getirilmediğinde açılan ifa davasında, “mahkemenin kararı zilyetliğin kazanılması için yeterli değildir”, ifa yapılırsa zilyetlik devren kazanılır.
Eski zilyedin açtığı zilyetliğin iadesi davasında, kararın infazı ile yeniden zilyetlik kazanılır. Bu bir devren kazanma olmadığı için aslen kazanmadır.