Hukuki Mevzuat - Motorlu Taşitlar Sektöründe Dikey Anlaşma, Uyumlu Eylemlere İlişkin Grup Muafiyeti Tebliği Ve Dağitim Sistemine Etkileri Av. Özgür Kaya

Motorlu Taşitlar Sektöründe Dikey Anlaşma, Uyumlu Eylemlere İlişkin Grup Muafiyeti Tebliği Ve Dağitim Sistemine Etkileri Av. Özgür Kaya

Ekleyen: Av.tayfun Eyilik | Tarih: 23-05-2007 | Kategori: Makale | Not

MOTORLU TAŞITLAR SEKTÖRÜNDE

DİKEY ANLAŞMA, UYUMLU EYLEMLERE

İLİŞKİN GRUP MUAFİYETİ TEBLİĞİ VE

DAĞITIM SİSTEMİNE ETKİLERİ

Av. ÖZGÜR KAYA

1998/3 Sayılı Motorlu Taşıtlar Dağıtım ve Servis Anlaşmalarına İlişkin

Grup Muafiyeti Tebliği dağıtım sistemi olarak Münhasır ve Seçici Dağıtım

Sistemi’nin birleşiminden oluşan tek bir model benimsemişti. Bu iki dikey

kısıtlama tipinin birleştirilmesi sayesinde de, üreticiler, bayilere uymaları

gereken yüksek kalite ölçütleri getirebilirken, bu ölçütlere uyan

sistem dışı bir dağıtıcıya ürün vermekle yükümlülükleri bulunmamaktaydı.

Bununla beraber üreticiler, bayilerine bölge sınırlaması getirmekle

birlikte, satışları bağımsız yeniden satıcılarla sınırlayabilmekteydiler.

2005/4 Sayılı Motorlu Taşıtlar Sektöründeki Dikey Anlaşmalar ve

Uyumlu Eylemlere İlişkin Grup MuaŞyeti Tebliği, dağıtım sistemi bakımınran

köklü değişiklikler yapmıştır. Tebliğ, sağlayıcı açısından dağıtım sistemi

olarak Münhasır ya da Seçici Dağıtım Sistemi arasında bir seçim yapma

zorunluluğu getirmiştir. Dolayısıyla bir bayi ile bu dağıtım modellerinden

ancak biri akit kapsamına alınabilecektir. Ancak her ne kadar

sağlayıcıların tek bir bayi için münhasır bölge ile seçici dağıtım sistemini

bir arada kullanma olanağını ortadan kaldırılmış olsa da, sağlayıcıların

bir bölgede münhasır dağıtımı diğerinde ise seçici dağıtımı kullanmaları-

na herhangi bir engel bulunmamaktadır.

MÜNHASIR DAĞITIM SİSTEMİ

Münhasır Dağıtım Sistemi’nde, herbir bayiye coğraŞ sınırları çizilmiş

belli bölgeler veya belli müşteri gruplarının tahsis edilmesi söz konusudur.

Örneğin sağlayıcı konumundaki distribütör teşebbüs ürünlerini

Türkiye’nin her bir iline atadığı bayiler aracılığı ile dağıtabilir ve bayilere

bölgesel koruma sağlayabilir. Bu sistemde bayiler birbirlerinin bölgelerine/

müşteri gruplarına satış yapamazlar ve böylece her bayi kendi bölgesine

odaklanarak bu bölgede distribütörün satışlarını arttırır. Sağlayıcı

dağıtım ağını oluştururken bölgeleri dilediği gibi belirlemekte serbesttir.

Bölgeler il bazında oluşturulabileceği gibi, ilçe gibi daha küçük birimler

esas alınabilir ya da birkaç ili kapsayacak şekilde daha geniş de tanımlanabilir.

Sağlayıcı, dağıtım ağını oluştururken sadece münhasır bölge veya sadece

münhasır müşteri grubu uygulamasına gidebileceği gibi, bu iki uygulamayı

birleştirmesi yani belli bir bölgedeki belli müşteri grubu için tek

bir bayi ataması da mümkündür. Örneğin Ankara ilinde kamu ihalelerine

katılacak tek bir bayi atayabilir.

Ancak sağlayıcının kendisine ya da onun tarafından başka bir alıcı-

ya tahsis edilmiş bir münhasır bölge veya müşteri grubundan bahsedebilmek

için, bu bölgeye veya müşteri grubuna yalnızca tek bir alıcının

veya sağlayıcının kendisinin aktif olarak satış yapması gerekir. Başka

bir deyişle, bir bölgeye veya müşteri grubuna aktif satış yapan teşebbüs

sayısı iki veya daha fazla ise, o bölge veya müşteri grubu artık münhası

r değildir.

Buradan hareketle aktif satış yasağının münhasırlığın önemli bir

unsuru olduğu söylenebilir. Münhasır Dağıtım Si s t e m inde, sistem üyelerine

getirilebilen aktif satış yasağı tebliğin 5. maddesinin (b) bendinde

düzenlenmiştir. Maddeye göre; “dağıtıcı ya da yetkili servisin müşterilerince

yapılacak satışları kapsamaması kaydıyla, sağlayıcı tarafından

kendisine ya da başka bir dağıtıcıya tahsis edilmiş münhasır bir bölgeye

ya da müşteri grubuna yapılacak aktif satışların kısıtlanması” m u a f i y e t

kapsamında yer alır.

Ancak burada dikkat edilmesi gereken nokta, teşebbüslere münhasır

bir bölge veya müşteri grubu vermek suretiyle tanınan korumanın mutlak

olmadığıdır. Bu sebeple alıcının kendine ait münhasır bölgesi olması

durumunda, bu münhasır bölge dışında kalan ve sağlayıcı tarafından

kendisine veya başka bir alıcıya tahsis edilmiş bölgelere aktif satışlarının

yasaklanmasına izin verilmesine karşın, bu bölgelere yapılacak pasif satı

şların kısıtlanması tebliğ muaŞyetinden yararlanamaz. Bir başka deyiş-

le, sağlayıcı teşebbüs, kendisine veya bir alıcıya tahsis edilmiş münhasır

bölgeye ya da müşteri grubuna yapılacak aktif satışları kısıtlayabilir fakat

bu bölgeye veya müşteri grubuna yapılacak pasif satışları kısıtlaması,

anlaşmayı grup muaŞyetinden çıkaracaktır. Nitekim Rekabet Kurulu

bir kararında(1) ürünleri pazarlama ve dağıtma, müşteri arama, şube açma

ve dağıtım deposu kurma konusunda dolaylı olarak yapılan faaliyet-

556 İSTANBUL BAROSU DERGİSİ • Cilt: 81 • Sayı: 2 • Yıl 2007

___________________________________________________

(1) Rekabet Kurulu’nun 14.08.2003 Tarih ve 03-56/651-299 Sayılı Kararı. ‘Numil Gıda’

lere getirilen yasaklamaların pasif satışların engellenmesi sonucunu do-

ğuracağını belirtmiştir.

Bu noktada aktif ve pasif satış ayrımını belirtmek gerekir.

Başka bir alıcının münhasır bölgesindeki veya münhasır müşteri

grubundaki münferit müşterilere mektup veya ziyaret gibi doğrudan pazarlama

yöntemleriyle gerçekleştirilen satışlar aktif satış olarak değerlendirilmektedir.

Diğer yandan başka bir alıcının bölgesindeki veya müş-

teri grubundaki müşterilerden gelen ve alıcının aktif çabası sonucu olmayan

taleplerin karşılanması pasif satış olarak değerlendirilmektedir.

Alıcının ürünün teslimatını müşterinin adresinde yapması bile durumu

değiştirmez.

Münhasır Dağıtım Sistemi’nin önemli bir unsuru olan aktif satış yasa

ğında iki nokta dikkate alınmalıdır. Birincisi, aktif satış yasağında

önemli olan alıcı konumundaki teşebbüsün münhasır bir bölgeye sahip

olup olmaması değil, teşebbüsün satış yapacağı bölgenin niteliğidir. Bir

başka deyişle, satış yapılacak bölge başka bir teşebbüse münhasır olarak

atanmışsa bu bölgeye aktif satışın yasaklanması mümkündür ve tebliğ

muaŞyetinden yararlanılır. Ancak alıcının kendine ait münhasır bir bölgesi

olsa dahi, bu münhasır bölge dışında kalan ve sağlayıcı tarafından

kendisine veya başka bir alıcıya tahsis edilmemiş bölgelere (serbest bölgelere)

aktif satış yapabilme serbestisine sahip olması gerekir. Seçici da-

ğıtım ile münhasırlık aynı anda uygulandığı taktirde, seçici dağıtıma ayrı

lmış olan bölgeler belirli bir dağıtıcıya tahsis edilemeyeceğinden münhası

r bölgedeki dağıtıcının seçici dağıtıma ayrılmış olan bölgelerde de aktif

ve pasif satış yapması engellenemez.

İkinci olarak, bölge ya da müşteri konusunda getirilen aktif satış yasa

ğı, müşterilerce yapılacak satışları kapsamamalıdır. Bu husus tebliğin

5inci maddesinde “dağıtıcı ya da yetkili servisin müşterilerince yapılacak

satışları kapsamaması kaydıyla…” ifadesiyle belirtilmiştir. Bu sebeple

sağlayıcı teşebbüs ancak dağıtıcı ya da yetkili servisler tarafından gerçekleştirilen

aktif satışları engelleyebilir. Buna karşın, sağlayıcı ile alıcı arası

ndaki anlaşmaya taraf olmayan ancak anlaşmaya taraf olan bayiden

mal ya da hizmet almış müşteriler, sözkonusu mal ve hizmetleri, aktif/

pasif satış ayrımı olmaksızın dilediklerine satabilirler. Örneğin, yetkili

satıcının kendi bölgesi içinde bulunan bir galeriye motorlu taşıt satması

yasaklanamayacağı gibi onun da başka dağıtıcılara tahsis edilmiş bölgelere

satış yapması yasaklanamaz.

Yukarıda verilen bilgiler ışığında, münhasır dağıtım sistemini kısaca

şöyle özetlemek mümkündür; Münhasır Dağıtım Sistemi’nde münhasır

bayi veya servis istasyonu kendi bölgesi içindeki nihai tüketicilere, aracı-

lara, galeri vb. yeniden satıcılara aktif ve pasif satış yapabiliyorken, kendi

bölgesi dışındaki münhasır bölgelere aktif satış faliyetinde bulunamamaktadı

r. Ancak kendi bölgesi dışındaki diğer alanlarda (örneğin seçici

Motorlu Taşıtlar Dağıtım ve Servis Anlaşmaları • Av. Özgür Kaya 557

dağıtıma ayrılmış bölgelerde) aktif/pasif her türlü satış faaliyetinde bulunabilmektedir.

Ayrıca münhasır dağıtım sisteminin ayırt edici unsurları

ndan biri olan aktif satış yasağının sadece sistem üyesi dağıtıcı ya da

yetkili servisler için mümkün olduğu, buna karşın anlaşmanın tarafı olmayan

ve bayiden mal ya da hizmet almış müşterilere böyle bir yasağın

getirilemeyeceği unutulmamalıdır.

Seçici Dağıtım Sistemi

2005/4 Sayılı Motorlu Taşıtlar Sektöründeki Dikey Anlaşmalar ve

Uyumlu Eylemlere İlişkin Grup MuaŞyeti Tebliği’nde Seçici Dağıtım Sistemi

3. maddede tanımlanmıştır. Buna göre;

“f) Seçici dağıtım sistemi, sağlayıcının, anlaşma konusu malları veya

hizmetleri sadece belirlenmiş ölçütlere dayanarak seçtiği dağıtıcılara veya

yetkili servislere doğrudan veya dolaylı olarak satmayı taahhüt ettiği, bu

dağıtıcıların veya yetkili servislerin de söz konusu malları veya hizmetleri

yetkilendirilmemiş dağıtıcılara veya servislere satmamayı taahhüt ettiği bir

dağıtım sistemi anlamına gelir.”

Tanıma göre, Seçici Dağıtım Sistemi’nin ayırt edici unsuru, sağlayıcı-

nın sadece belirli ölçütleri tutturan dağıtıcılara mal ve hizmet vermesi,

dağıtıcıların da anlaşma konusu mal ve hizmetleri yetkilendirilmemiş da-

ğıtıcılara veya servislere satamamasıdır. Böylece sağlayıcının mal ve hizmetleri,

sadece belirli ölçütlere göre seçilmiş dağıtıcılarda bulunacak, bu

ölçütleri tutturamamış ve dağıtım ağı dışında yer alan yetkisiz dağıtıcılarda

bulunmayacaktır. Dolayısıyla Seçici Dağıtım Sistemi üyesinin, anlaşma

konusu malları kendi bölgesi içinde bir yetkisiz dağıtıcıya satması durumu

bir sözleşme ihlali sayılacak ve grup muaŞyetinden yararlanamayacaktı

Seçici sistemin genel özelliği bu olmakla birlikte Tebliğ’in adı geçen

maddesinin (f) bendi iki istisnaya yer vermektedir. Buna göre seçici dağı-

tım sisteminde;

“- yetkili servislerin bağımsız teşebbüslere yedek parça satma hakkı,

- sağlayıcının, bağımsız teşebbüslerden gelen, motorlu taşıtların bakım

ve onarımının yapılması için gereken ya da çevre koruma mevzuatının öngördü

ğü teknik bilgiye, teşhis cihazına ve diğer ekipmana, gerekli yazılıma

ya da eğitime erişim taleplerini karşılaması yükümlülüğü saklıdır.”

Aynı maddede yetkili servis ve bağımsız teşebbüs kavramları tanımlanmı

ştır. Buna göre;

“k) Yetkili servis, sağlayıcı tarafından kurulan bir dağıtım sistemi içerisinde,

motorlu araçlar için bakım ve onarım hizmetleri sağlayan teşebbüstür.

v) Bağımsız teşebbüs, doğrudan ya da dolaylı olarak araçların bakı-

mı ve onarımı ile iştigal eden teşebbüsleri, özel servisleri, onarım aracı ve

ekipmanı üreticilerini, bağımsız yedek parça üretici ve dağıtıcılarını, tek-

558 İSTANBUL BAROSU DERGİSİ • Cilt: 81 • Sayı: 2 • Yıl 2007

nik bilgi yayımcılarını, otomobil klüplerini, yol yardımı veren teşebbüsleri,

test hizmeti veren teşebbüsleri ve servisler için eğitim veren teşebbüsleri

ifade eder.”

Yeni düzenlemenin amaçlarından biri de satış sonrası rekabeti arttırmak

olduğundan getirilen bu iki istisna ile bağımsız teşebbüsler, yedek

parçalar ve dolayısıyla yedek parça üreticileri rekabete dahil edilerek sektör

daha da rekabetçi bir yapıya kavuşturulmuştur. Aksi halde, bağımsız

teşebbüslerin yedek parça bulması, gerekli bilgi ve ekipmana ulaşması zorlaşaca

ğından, yetkili servislerle rekabet etmeleri mümkün olmayacaktı.

Yeni düzenlemede Seçici Dağıtım Sistemi niteliksel ve niceliksel olmak

üzere ikiye ayırmıştır. Böylece sağlayıcı bayilerini niceliksel veya niteliksel

ölçütlerden oluşan bir dizi şart ve koşula bağlı olarak seçebilecektir.

Niteliksel ve Niceliksel Seçici Dağıtım Sistemleri Tebliğ’in 3. maddesinde

tanımlamaktadır. Buna göre;

“g) Niceliksel seçici dağıtım sistemi, sağlayıcının, dağıtıcılarını veya

yetkili servislerini seçerken onların sayılarını doğrudan sınırlandıracak ölçütler

kullandığı seçici dağıtım sistemidir.

h) Niteliksel seçici dağıtım sistemi, sağlayıcının, dağıtıcılar veya yetkili

servisler için sadece niteliksel olan, anlaşma konusu mal veya hizmetlerin

niteliğinin gerektirdiği, dağıtım sistemine katılmak için başvuran tüm

aday teşebbüsler için aynı olacak şekilde belirlenen ve ortaya konan, ayrı

mcı bir biçimde uygulanmayan ve dağıtıcıların veya yetkili servislerin sayı

sını doğrudan sınırlamayan ölçütler kullandığı bir sistemdir.”

Maddenin (g) bendindeki tanıma göre sağlayıcının, dağıtıcı veya yetkili

servislerinin sayısını doğrudan sınırlandırmaya yönelik ölçütler getirmesi

halinde, Niceliksel Seçici Dağıtım Sistemi sözkonusu olacaktır. Sağ-

layıcının bu sınırlaması, dağıtıcı sayısının açıkça belirtilmesi şeklinde

olabileceği gibi, belli ölçütler getirerek de mümkün olabilir. Örneğin Türkiye

çapındaki dağıtım ağını kırkbeş bayi ile oluşturmak isteyen sağlayı-

cı, Niceliksel Seçici Dağıtım Sistemi’ni benimsemiş olur. Aynı şekilde

showroom’u 1000 metrekare olan bayilerden oluşan bir dağıtım ağı kurmak

da Niceliksel Seçici Dağıtım Sistemi’ni gösterir. Ancak son örnekte

dikkat edilmesi gereken nokta şudur; sağlayıcı tarafından getirilen

ölçütin -showroom’un 1000 metrekare olması- mal veya hizmetin niteli-

ğinden kaynaklanması gerekmez. Bu sebeple Niceliksel Seçici Dağıtım Sistemi’nde

sağlayıcı, bayi sayısını sınırlandırmak için koymuş olduğu ölçütlerin

mal veya hizmetin niteliğinden kaynaklandığını göstermek zorunda

değildir.

Niteliksel Seçici Dağıtım Sistemi’nde ise sağlayıcının, dağıtım ağını

oluşturmak için niteliksel ölçütler getirmesi sözkonusudur. Niteliksel

ölçüt, anlaşma konusu mal ve hizmetin, diğer mal ve hizmetlerden ayrıldı

ğı özellikleri ortaya koyan ölçüt anlamına gelir. Sağlayıcı, dağıtım ağını

oluştururken öngördüğü ölçütün, anlaşma konusu mal veya hizmetin

Motorlu Taşıtlar Dağıtım ve Servis Anlaşmaları • Av. Özgür Kaya 559

hangi özelliğinden kaynaklandığını belirtmek zorundadır. Bir başka deyişle,

anlaşma konusu motorlu taşıt, servis veya yedek parçanın sahip oldu

ğu nitelik ile sağlayıcının bu malların satışına yönelik getirdiği ölçüt

arasında bir bağ olmalı ve sağlayıcı bu bağı açıklamalıdır.

Sağlayıcının getirebileceği niteliksel ölçütlere örnek olarak, eğitimli

personel, showroom düzenlemeleri vb. verilebilir. Anlaşma konusu aracın

karışık bir bilgisayar programı içermesi, bu aracın satışında eğitimli personel

gerektirir. Bu sebeple sağlayıcı, otomobilin satışı sırasında tüketiciye

sözkonusu bilgisayar sistemi hakkında bilgi verecek eğitimli personel

bulundurulmasını isterse, bu istek niteliksel ölçüt olarak kabul edilir.

Çünkü malın niteliği ile –otomobilin karışık bir bilgisayar sistemine sahip

olması- bu malın satışına yönelik olarak getirilen ölçüt –eğitimli personelarası

nda bir bağ vardır. Böyle bir bağ olmadan getirilen ölçütler ise niteliksel

ölçüt değil, dağıtıcı veya servisin etkisini doğrudan azaltıcı etkisi sebebiyle

niceliksel ölçütler olarak kabul edilecektir.

Niteliksel dağıtım sisteminde dikkat edilmesi gereken bir diğer husus,

yetkili dağıtıcılık/servis faaliyeti ile mütenasip niteliklerin zorunlu tutulması,

konu ile ilgisi bulunmayan veya yetkili dağıtıcı/servisi zora sokacak

özelliklerin talep edilerek yetkili dağıtıcı/servis sayısının kısıtlanması

dır. Örneğin sağlayıcıların yetkili tamircilere verebilecekleri en yüksek

düzeydeki yükümlülük belirli bir kalitede ve belirli bir zamanda bakım

onarım hizmetlerinin yapılmasıdır. Bu sebeple sağlayıcı yetkili tamircisine

bakım onarım gören araçların yıkanarak temiz bir biçimde teslim edilmesini

zorunlu kılabilir. Fakat yetkili tamirciye, otomatik yıkama istasyonu

bulundurma yükümlülüğü niteliksel ölçüt ile bağdaşmayacaktır. Zira,

istenen sonuç, aracın temiz bir şekilde teslim edilmesidir. Bu sebeple tamirci,

yakınındaki bir yıkama servisinde bile aracı temizleterek müşteriye

teslim edebilir.

Tebliğin niteliksel seçici dağıtım sistemini tanımlayan 3. maddesinde,

“dağıtım sistemine katılmak için başvuran tüm aday teşebbüsler için aynı

olacak şekilde belirlenen ve ortaya konan, ayrımcı bir biçimde uygulanmayan”

ifadesi yer almaktadır. Bu ifade, sağlayıcı tarafından getirilen ölçütlerin

dağıtım/servis ağındaki tüm adaylara eşit şekilde uygulanması gerekti

ğini belirtmektedir. Bu nedenle sağlayıcı niteliksel ölçütler getirirken,

şebeke içinde yer alan ve eşit hak/edim/yükümlülüklere sahip olan

dağıtıcı/servisler arasında farklı uygulamalar yapmaktan kaçınmalıdır.

Gerçekten de karışık bir bilgisayar programına sahip olan otomobilin satı

şı için, hangi bölgede olursa olsun, eğitimli bir personelin varlığı gerekir.

Bu sebeple aynı niteliğe sahip otomobilin Ankara bayisi için ‘eğitimli

personel’ ölçütü getirilmesi, Tokat bayisi için böyle bir ölçüt konmaması,

rekabete aykırı olacaktır.

560 İSTANBUL BAROSU DERGİSİ • Cilt: 81 • Sayı: 2 • Yıl 2007