| gönye |
İşçi tarafından haklı sebeplerle işten çıkma:
Kıdem tazminatı alınabilmesi için işçi de iş akdini haklı nedenle feshedebilir. Bu durum 1475 Sayılı Kanun'un 16. maddesinde düzenlenmiştir.
Bu hakkın kullanımında süre
Hak düşürücü süre bir yıldır, yani olayın oluşumundan itibaren bir yıl geçtikten sonra iş akdi feshedilemez. Ayrıca, işçi aşağıda belirteceğimiz olayları öğrendikten sonraki altı iş günü içinde iş akdini feshetmezse daha sonra bu olayı gerekçe gösterip iş akdi feshedilemez (1475/18).
İşçinin bildirimsiz fesih hakkı başlığını taşıyan bu madde üç bent halinde olup ayrıntısı aşağıdaki gibidir.
I- Sağlık sebepleri:
a) Hizmet akdinin konusu olan işin yapılması sözleşme sırasında bilinmeyen ve işin mahiyetinden doğan bir sebeple işçinin sağlığı veya yaşayışı için tehlikeli olursa.
Yargı kararları
(Y 9 HD. E. 1986/11066, K. 1987/2606, T. 03.03.1987)
-İşçinin işyerinde meslek hastalığına tutulduğu ve işyerinde çalışmayı devam etmesi halinde yaşamı ve sağlığı yönünden tehlikeli olduğu savıyla işten ayrılması durumunda bildirim öneli ve kıdem tazminatı yönünden ayrılmanın, İş Kanunu'nun 16. Maddesi'ndeki zorunlu sağlık nedenleriyle ayrılmalara girip girmediğinin kesinleştirilmesi gerekir.
(Y 9 HD. E. 1984/5246, K. 1984/8288, T. 26.09.1984)
-İşçi, sağlık sebebiyle 16/I. gereğince hizmet akdini feshetmişse kıdem tazminatına hak kazanır.
b) İşçinin sürekli olarak yakından ve doğrudan doğruya buluşup görüştüğü işveren, yahut başka bir işçi bulaşıcı veya işçinin işi ile bağdaşamayan bir hastalığa tutulursa.
Yargı kararları
(Y 9 HD. E. 1991/12816, K. 1992/824, T. 31.01.1992 )
-Davacının; sağlık kurulu raporunda kronik şizofreni hastalığına musap olduğu ve çalışmasının mümkün olmadığı belirtilmiştir. 1475 Sayılı İş Kanunu'nun 16/b fıkrası, işçiye bildirimsiz fesih hakkı tanımıştır. Böyle olunca, ihbar tazminatı gerekmez ise de davacı kıdem tazminatına hak kazanır.
( Y 9. HD. E. 1988/5122, K. 1988/5373, T. 05.05.1988)
-İşçinin işi ile bağdaşmayan bir hastalığa tutulması, işçi yönünden bildirimsiz fesih sebebidir.
II- Ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan haller ve benzerleri
İşverenin işçiyi yanıltması:
a) Hizmet akdi yapıldığı sırada bu akdin esaslı noktalarından biri hakkında yanlış vasıflar veya şartlar göstermek yahut gerçeğe uygun olmayan bilgiler vermek veya sözler söylemek gibi hallerle işveren, işçiyi yanıltırsa.
Yargı kararları
(Y 9. HD. E. 1982/5602, K. 1982/6395, T. 02.07.1982)
-Davacıya lojman tahsis edileceğine dair hizmet akdi şartı gereğince yerine getirilmemiştir. Bu durumda davacı hizmet akdini feshetmekte haklıdır.
İşverenin işçiye hakareti veya sövmesi:
b) İşveren işçinin veya ailesi üyelerinden birinin şeref ve namusuna dokunacak şekilde sözler söyler veya davranışlarda
bulunursa.
İşverenin evinde oturma:
c) İşçi, işverenin evinde oturmakta ise, bunların yaşayış tarzları genel ahlak bakımından düzgün olmazsa, +*bAğır isnat ve suçlamalar
ç) İşveren işçiye veya ailesi üyelerinden birine karşı sataşmada bulunur veya gözdağı verirse, yahut işçiyi veya ailesi üyelerinden birini kanuna karşı davranışa özendirir, kışkırtır, sürükler, yahut işçiye veya ailesi üyelerinden birine karşı hapsi gerektiren bir suç işlerse yahut işçi hakkında şeref ve haysiyet kırıcı asılsız, ağır isnat veya ithamlarda bulunursa,
Ücreti ödenmezse:
d) İşveren tarafından işçinin ücreti kanun hükümleri veya iş sözleşmesi şartları gereğince hesap edilmez veya ödenmezse.
Sigortasız çalışana hukuk şemsiyesi
Yargı kararları
(Y 9. HD. E. 1988/7893, K. 1988/10264, T. 03.11.1988)
-İşçinin gerçekleşmiş ücretinin işveren tarafından zamanında ödenmemesi nedeniyle iş akdini feshetmesi haklı sebebe dayanır. Bu durumda işçiye kıdem tazminatı ödenmesi gerekir.
(Y 9.HD. E. 1988/539, K. 1988/6142, T. 31.05.1988)
-İşçinin iş sözleşmesinde işlemiş ücretlerinin, takip eden ayın ilk haftasında ödeneceği kararlaştırılmış olmasına rağmen bu süreden sonra ödenmesi işçiye bildirimsiz fesih hakkı verir.
(Y 9.HD. E. 1998/550, K. 1988/2729, T. 08.03.1988)
-İşçinin ücretinin düşürülmesi ve fazla çalışmalarının da ödenmemesi nedeniyle hizmet akdinin feshi haklı sebebe dayandığından, işçi kıdem tazminatı isteyebilir.+*b
Sigortasız çalıştırma
(Y 9 HD. E. 1986/8408, K. 1987/9469, T. 25.09.1987)
-İşçinin sosyal güvenlik hakkı da ücret kadar önemli ve temel anayasal haklardandır. Bu nedenle sigortasız çalıştırılan işçinin hizmet akdini feshetmesi haklı sebebe dayanır. Kıdem tazminatının ödenmesi gerekir.
(Y 9. HD. E. 1985/7106, K. 1985/9504, T. 16.10.1985)
-İşverenin, işyerinde işçinin çalışmasını SSK'ya bildirmemesi ahlak ve iyiniyet kuralları ile bağdaşmadığından işçinin hizmet akdini feshi haklı sebebe dayanmaktadır.
Ücret artırımı:
(Y 9. HD. E. 1987/7789, K. 1987/8512, T. 25.09.1987)
-Bir hizmet akdi veya bir toplu iş sözleşmesine dayanmayan ücret yükseltilmesi isteğinin karşılanmaması, kural olarak işçiyi feshe zorlama sayılmaz ve bu durum işçiye
fesih hakkı vermez.
(Y 9. HD. E. 1991/608, K. 1991/8315, T. 10.05.1991)
-İşverenin takdir hakkına dayanarak düşük oranda zam yapmış olması bildirimsiz fesih hakkı vermez.
İşyeri nakli vs.
e) Ücretin parça başına veya iş tutarı üzerinden ödenmesi kararlaştırılıp da işveren tarafından işçiye, yapabileceği sayı ve tutardan az iş verildiği hallerde, aradaki ücret farkı zaman esasına göre ödenerek işçinin eksik aldığı ücret karşılanmazsa, yahut iş şartları esaslı bir tarzda değişir, başkalaşır veya uygulanmazsa; (sözleşmelere bu fıkradaki haller hakkında başka türlü kayıt konmamak şartıyla). +*bİşyeri devri tazminat gerektirmez:
Yargı kararları
(Y 9. HD. E. 1989/610, K. 1990/5, T. 17.01.1990)
-İşyerinin devri, iş şartlarında esaslı değişiklik sayılmayacağından, işçiye iş akdini haklı nedenle fesih imkanı vermez ve işverence kıdem tazminatı ödeme yükümlülüğünü getirmez.
(Y 9. HD. E. 1989/11580, K. 1990/955, T. 02.02.1990)
-İhale sonrası işyerinin başka bir işverene geçmesi halinde işçinin hizmet akdi feshedilmiş sayılmayıp yeni işverene geçer. Bu şekilde işyerinin devri, işçiye fesih hakkı vermez. Davacının kıdem tazminatı talep edebilmesi için kıdem tazminatını gerektiren hallerden birinin bulunması gerekir.
İşyeri nakli
(Y 9. HD. E. 1990/7006, K. 1990/7675, T. 21.06.1990)
-İşçinin, işverenin bir işyerinden diğerine nakledilmesi, iş şartlarında esaslı tarzda yapılan bir değişiklik olup, işçinin hizmet akdini bildirimsiz olarak feshedebilmesine imkan verir. Bu durumda işçiye sadece kıdem tazminatı ödenir. İhbar tazminatına hükmedilmesi bozma sebebidir.
(Y 9.HD. E. 1987/3075, K. 1987/3270, T. 30.03.1987)
-Büyükşehir belediye hudutları içindeki işyeri nakli, iş şartlarında esaslı değişiklik sayılmaz ve bu nedenle iş akdini fesheden işçiye kıdem tazminatı ödenmesi gerekmez.
Makam, unvan değişikliği
(Y 9.HD. E. 1990/5528, K. 1990/9379, T. 18.09.1990)
-Personel şefliği görevinden alındıktan hemen sonra kendisine münasip bir iş verilmediği için hizmet akdinin feshinde işçi kıdem tazminatına hak kazanır.
(Y 9. HD. E. 1990/12182, K. 1991/3621, T. 12.03.1991)
-İş şartlarının işçi aleyhine vukubulan değişiklik iş şartlarını ağırlaştırıyorsa işçinin bildirimsiz fesih hakkı doğar.
(Y 9. HD. E.1992/2631, K. 1992/5011, T. 05.05.1992)
-Primsiz işten, primsiz işe isteği dışında nakledilen işçinin iş akdini kıdem tazminatı alarak feshetme hakkı doğar.
III- Zorlayıcı sebepler:
İşyerinde işin durması:
İşçinin çalıştığı işyerinde bir haftadan fazla süre ile işin durmasını gerektirecek zorlayıcı sebepler ortaya çıkarsa.
Yargı kararı
(Y 9. HD. E. 1988/13604, K. 1989/2687, T. 23.03.1989)
-Zorunlu bir nedenle kırk gün süreyle kapalı kalan bir işyerinin işçisi İş Kanunu'nun 16/III. Maddesi'ne göre iş akdini fesih hakkını ve tüm yasal sonuçlarıyla birlikte kazanır.
-Ücretsiz İzin (Y 9. HD. E. 1992/11203, K. 1992/13640, T. 15.12.1992)
-Hammadde temin edemediği için işi durduran işveren tarafından zorunlu olarak ücretsiz izne çıkartılan işçi iş akdini bildirimsiz olarak feshe ve kıdem tazminatına hak kazanır.
|
