5846 Sayılı FSEK bakımından Bilgisayar Programları - Bilgisayar Yazılımları Koruması

5846 SAYILI FSEK BAKIMINDAN BİLGİSAYAR PROGRAMLARI KORUMASI



AV. ÖZGE ÖZŞAHİN

2013




5846 Sayılı FSEK bakımından Bilgisayar Programları

Bilgisayar programlarının ve bir sonraki aşamada program sonucunu doğurması koşulu ile bunların hazırlık tasarımlarının korunması , 5846 sayılı FSEK madde 2/1 maddesine göre “ilim ve Edebiyat Eserleri “kapsamında gerçekleşmektedir. (Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu Yorumu , Levent YAVUZ , Türkay ALICA ,Fethi MERDİVAN , I. Cilt , s. 101 )

Bir bilgisayar programının Fikri Hukukta korunabilmesi için kanunda sayılan eser kategorilerinden birine girmesi ve sahibinin hususiyetini taşıması gerekmektedir. FSEK 1. maddesinde genel anlamda "eser" tanımı yapılmıştır . Buna göre : “Sahibinin hususiyetini taşıyan ve ilim ve edebiyat , musıki , güzel sanatlar veya sinema eserleri olarak sayılan her nevi fikir ve sanat mahsulleri eser sayılmaktadır.” denilmektedir. Aynı maddede “eser sahibi “; “eseri meydana getiren kişi “ olarak açıklanmıştır. Fikir ve Sanat Eserlerinin çeşitleri de 5846 sayılı FSEK 2,3,4 ve 5 .maddelerinde belirtilmiştir.

FSEK madde 2 /1 , İlim ve edebiyat eserleri başlığı altında belirtilmiş olup “Herhangi bir şekilde dil ve yazı ile ifade olunan eserler ve her biçim altında ifade edilen bilgisayar programları ve bir sonraki aşamada program sonucu doğurması koşuluyla bunların hazırlık tasarımlarının eser niteliğinde olduğu anlamı çıkıyor ise de , eserin yasanın korumasından yararlanacak bir eser niteliğinde olup olmadığı , bu hükmün 1/B maddesi hükmüyle birlikte değerlendirilerek “sahibinin özelliklerini taşıyıp taşımadığının” tespitine bağlıdır. Devamla 5846 sayılı kanunun 1/B-b maddesinde de eser sahibi tanımı yapılmıştır. 5846 sayılı yasanın 1/B-b maddesine göre : “ Eser sahibi : “Eseri meydana getiren kişiyi “ifade eder denilmektedir.

FSEK madde 1/B-g bendine göre bilgisayar programı, bir bilgisayar sisteminin özel bir işlem veya görev yapmasını sağlayacak bir şekilde düzene konulmuş bilgisayar emir dizgesinin oluşum ve gelişimini sağlayacak hazırlık çalışmalarını ifade eder. Bir bilgisayar programı , çeşitli aşamalardan geçerek oluşur.Bu aşamalar , bir taraftan programın yapısını oluşturur, diğer taraftan da ona temel veren düşünce ve ilkeleri içerir ( FSEK madde 38/4) . Bu sebeple , aşamalar ve dolayısıyla yapı, eser olarak programın sahibi ile onu hukuki yollardan edinen ( FSEK m 38/ 4) ve kullanan , lisans alan gibi kişilerin ilişkilerinin nitelendirilmesinde ve haklarının belirlenmesinde rol oynar . Bir bilgisayar programını , üçüncü kişilerin tercihlerine göre işleme yetkisi de program üzerindeki hak sahibine aittir. ( 5846 sayılı FSEK m.6/10 ve m.21) (Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu Yorumu , Levent YAVUZ , Türkay ALICA ,Fethi MERDİVAN , I. Cilt , s. 101)

Bir bilgisayar programı ; program akış şeması , algoritma, kodlama ( kaynak kodları ) ve program geliştirmenin nihai kısmı olan kodların çevrilmesi ( nesne kodları ) aşamalarından oluşur. Bilgisayar programları ; “ sistem programları ( Windows, Linux vb ) , “çevrimiçi programlar “ ve “uygulama programları “ ( MS word , MS Excel , SQL vb ) olarak 3 gruba ayrılırlar . (Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu Yorumu , Levent YAVUZ , Türkay ALICA ,Fethi MERDİVAN , I. Cilt , s. 102 )

FSEK madde 1/B-h bendine göre arayüz; bilgisayarın donanım ve yazılım unsurları arasında karşılıklı etkilenme ve bağlantıyı oluşturan program bölümlerini ifade eder. Bilgisayar programının birbirinden ayrılması ve gözlemlenmesi mümkün olan , program akışı , algoritma, kaynak ve objekt kodu,kullanıcı arayüzü unsurlarından oluşur. Arayüz kavramı , bilgisayarın ana biriminin yan birimlerle ( yazıcı , disk, modem, terminal) bağlantısını sağlayan elektronik aksam anlamına gelir .Öte yandan , algoritma da , bilgisayarda kullanılan bir uygulama metodu niteliği itibariyle koruma kapsamı dışında kalır. (Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu Yorumu , Levent YAVUZ , Türkay ALICA ,Fethi MERDİVAN , I. Cilt , s. 104)

FSEK madde1/B-ı bendine göre araişlerlik; Bilgisayar program bölümlerinin fonksiyonel olarak birlikte çalışması ve karşılıklı etkilenmesi ve alışverişi yapılan bilginin karşılıklı kullanım yeteneğini ifade eder.

Bilgisayar programlarının uyarlanması,düzenlenmesi ve değişiklik yapılması bir işleme eser olarak kabul edilir. İşleme eser olarak kabulü ; 4110 sayılı yasa ile FSEK te yapılan değişiklik sonucunda olmuştur. (Erdil, Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu Şerhi sayfa 19 Nisan 2005,İst.)

Bilgisayar programında hususiyet bilgi ile bağlantılıdır.( Mustafa Ateş Fikri Hukukta Eser ) , Bağımsız ve yaratıcı bir fikri çalışma ürünü olan eserler, sahibinin özelliğini taşıyor sayılır. (Prof. Dr Mustafa Topaloğlu, İstanbul, Mayıs 2009)

Bilgisayar programları FSEK madde 2/1 uyarınca ilim ve edebiyat eserleri kategorisinde kabul edilerek kanunda belirtilen eser türlerinden, kanunda sayılan şartları taşıması halinde, eser sayılmaktadır.Bilgisayar programları , FSEK madde 2/1 uyarınca ilim ve edebiyat eserleri kategorisinde kabul edilerek kanunda belirtilen eser türlerinden sayılmaktadır.


2. ) Bilgisayar programının FSEK tarafından korunan unsurları :
2.1.Program Akışı:
Programcının, bir bilgisayar programı geliştirmeye başlarken, programın yerine getireceği fonksiyonun aşamalarını mantıksal olarak sıralamasına program akışı denir.
FSEK m.2/1. hükmü, bilgisayar programlarının hazırlık tasarımları dahi eser sayılır demek suretiyle “program akışına” da koruma sağlamaktadır.

2.2. Kaynak kodu ve objektkod :

Bilgisayar programlarının, programlama dillerinden biriyle yazılması ve sonrada bu kodun bilgisayarın anlayacağı dile çevrilmesi programlama sürecinin son aşamalarındandır.
Programlamanın bu aşamasında fikirler detaylı ifadelere dönüştürüldüğünden, hem kaynak kodu hem de objektkod , fikri hukuk tarafından korunur.
Bundan başka, bilgisayar programlarının detaylı yapısı da programın korunabilir ifadesinden sayılmaktadır.

3.)Bilgisayar programının FSEK tarafından korunmayan unsurlar
3.1.)Algoritma:
Algoritma, bilgisayardan istenen sonucun alınmasını sağlayan mantık aşamalarının sınırlı serisinden oluşan bir uygulama metodudur. Bir işlem metodu olduğundan, başka bir bilgisayar programında kullanılması mümkün bir fikir niteliğindedir.FSEK m.2/son da bilgisayar programının herhangi bir unsuruna temel oluşturan fikir ve ilkelerin eser sayılmayacağı hükmüne yer verilmiştir. Aynı maddenin gerekçesinde, algoritmanın koruma kapsamı dışında olduğu açıkça belirtilmiştir.

3.2.) Kullanıcı arayüzü (User İnterface) :
Bilgisayar programının "bak ve hisset" (lookandfeel) i olan kullanıcı arayüzü, kullanıcı ile bilgisayar arasındaki iletişimi sağlar.
Kullanıcı ara yüzünün biri fonksiyonel diğeri görsel ve işitsel (audovisual) olmak üzere iki unsuru vardır.
Kullanıcı ara yüzünün fonksiyonel unsuru, “kullanıcının klavyede özel bir tuşa bastığında özel bir fonksiyonu yerine getiren unsur" olarak tarif edilebilir.

Kullanıcı ara yüzünün fonksiyonel unsuru, kesinlikle, fikri hukuk tarafından korunmaz. Zira, endüstriyel standartlar ve fikirler kamunun mülkiyetinde kalmalıdır.


KISACA
• 5846 sayılı FSEK nun 2/a madde uyarınca , bilgisayar programlarının ilim ve edebiyat eseri niteliğinde olduğu , aynı yasanın 1/B-g maddesi gereğince bilgisayar programının , “bir bilgisayar sisteminin özel bir işlem ve görev yapmasını sağlayacak bir şekilde düzene konulmuş bilgisayara emir dizgesini ve bu emir dizgesini ve bu emir dizgesinin oluşum ve gelişimini sağlayacak hazırlık çalışmaları “ şeklinde tanımlandığı ; şu halde bilgisayar programının bizzat kendisi ve bunun hazırlık çalışmalarının bu tanım içinde yer aldığı ,

• Nitekim AB Bilgisayar Programlarının Korunmasıyla ilgili 1991/250 nolu Direktifin 1/1, gerekse FSEK 2/1 madde hükümlerinde bilgisayar programları ve bir sonraki aşamada , program sonucu doğurması koşuluyla bunların hazırlık tasarımlarının birer fikri eser olarak koruma altına alındıkları ,

• Bir bilgisayar programının 4 bölümden oluştuğu , bunların ; program akışı , algoritma , kodlar ve kullanıcı ara yüzlerden oluştuğu ,

• Bilgisayar programının değişik aşamalardan geçerek oluşan bir mimari yapı gibi olduğu , ortaya çıkartılan bu yapıda programın esasını ve bunun temelinde yatan düşünceleri okumanın mümkün olduğu , aslında bu düşünce ve fikirler tek başına korunmasalar da programa özgünlük veren ve korunmasını gerekli kılan bu fikir ve düşüncelerin “ bilgisayar programı olarak somutlaştırıldıklarında , nesnel fikri ürünler olarak korunmalarının kabul edildiği,

• Program akışının , sistem analizlerinin yapılıp , gereksinimlerin belirlendiği ve işletim kavramının oluşturulduğu bölüm olduğu , bu bölümde programcının sistem mimarisini kurmakta , verilerin ve girdilerin değerlendirilmesini yapıp , somut problemin çözümü ile ilgili sistem mimarisinin mantıksal dizilimini yapmakta olduğu , böyle bir sonucun ise bir fikri çaba gerektirip , elde edilen sonucun bir fikrin ifadesi olduğu , şu halde yazılımın program akışı bölümünün koruma altında olduğu ,

• Kod yazılımın ise teknik anlamda program yazılımının en önemli bölümlerinden biri olduğu , toplam çalışmanın % 50 sini oluşturduğu , hazırlanan program ve hazırlık tasarımlarının gerek insan , gerekse donanım ( hardware ) tarafından okunup , girdi ve verilerin istenilen şekilde çıktılarının alınmasını sağlayan bölüm kodlaması ile mümkün olabileceği, açıklanan nedenle programın kod bölümünün de kaynak ( source) veya amaç ( object) koruma ayrımı yapılmadan koruma altına alındığı,

• Algoritma ve arayüz veya kullanıcı arayüzü diye bilinen son iki unsurun ise koruma kapsamı dışında oldukları,

• Bu bağlamda bilgisayar programının , sahibinin hususiyetini yansıtacak şekilde şekillenmiş oluşu , FSEK de öngörülen eser kategorilerinden birine girmesi ve fikri çabanın ürünü olması nedeniyle ilim ve edebiyat eseri vasfında bulunacağı düşüncesindeyim.

• 5846 sayılı Yasa nın 38. Madde hükmü uyarınca bir bilgisayar programının , herhangi bir şekilde bir bilgisayara yüklenmesi ve çalıştırılmasının , ancak programı yasal yoldan edinmiş ve lisans hakkı elde etmiş kişilere ait bulunduğu .

• Aynı yasanın 22/son maddesi uyarınca , bilgisayar programının geçici çoğaltılmasını gerektirdiği ölçüde , programın yüklenmesi , görüntülenmesi , çalıştırılması , iletilmesi ve depolanması fiillerinin , bilgisayar programının çoğaltılması niteliğinde bulunduğu ,

• Lisanssız program kullananın bu eylemde bulunabilmesi için , hak sahibi şirket ile FSEK 52. Maddesine uygun olarak yazılı bir sözleşme yapması ve bu şekilde ya programın mali hakları devir alması ya da kullanım ruhsatını elde etmesi gerektiği,

• Anılan eser vasfındaki bilgisayar programının , sahibi olanın , mali haklarının ihlali sebebiyle FSEK 68. Maddesi uyarınca tazminat hakkının bulunup bulunmadığı bu husustaki yasal ve hukuksal koşulların oluşup oluşmadığı hususundaki takdir mahkemelere ait olmak üzere “ eser sahibinin sözleşme yapılması halinde isteyebileceği bedelin veya emsal veya rayiç bedel itibariyle uğradığı zararın en çok 3 kat fazlasını isteyebileceği uygulamadaki haldir.

CEZAİ BAKIMINDAN

5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’ nun 71. Maddesinde de lisanssız bilgisayar programları kullanan kişiler için bir takım yaptırımlar düzenlenmiştir. 5846 Sayılı FSEK 71. Maddeye göre : ‘ Bir eseri, icrayı, fonogramı veya yapımı hak sahibi kişilerin yazılı izni olmaksızın işleyen, temsil eden, çoğaltan, değiştiren, dağıtan, her türlü işaret, ses veya görüntü nakline yarayan araçlarla umuma ileten, yayımlayan ya da hukuka aykırı olarak işlenen veya çoğaltılan eserleri satışa arz eden, satan, kiralamak veya ödünç vermek suretiyle ya da sair şekilde yayan, ticari amaçla satın alan, ithal veya ihraç eden kişisel kullanım amacı dışında elinde bulunduran ya da depolayan kişi hakkında bir yıldan beş yıla kadar hapis veya adli para cezasına hükmolunur.’ denilmiştir. Bu bağlamda lisanssız bilgisayar programı kullanmanın cezası 1 yıldan 5 yıla kadar hapis veya adli para cezasıdır.



AV. ÖZGE ÖZŞAHİN
İzmir Fikri ve Sınai Haklar Hukuk Ve Ceza Mahkemeleri
Fikri ve Sınai Haklar - Telif hakları Bilirkişisi