Dilekçe & Sözleşme & Program: TBB İnsan Hakları Merkezi Tutuklama Raporu

Türkiye Barolar Birliği İnsan Hakları Merkezi
TUTUKLAMA RAPORU
10 Ağustos 2010



SUNUŞ
Tutuklama kararı, bir hakka, yani özgürlük hakkına, hukuk yoluyla
da olsa tecavüz niteliği taşıdığı, adil yargılanma hakkı ile doğrudan
ilişkili ve yine ceza değil bir önlem, kural değil bir istisna olduğu
için son derece dikkatli biçimde verilmesi gereken yargı kararlarındandır.
Ne yazık ki, ülkemizde mahkemeler tarafından çok
sık ve çoğu zaman da keyfi olarak verilmekle, tutuklama kararları,
istisna ve önlem olmaktan çıkarak kurala ve hatta cezaya dönüşmüştür.
Tutuklamaya ilişkin yargı kararlarındaki bu keyfilik ve çifte
standartlık mağdur olan sade yurttaşlar tarafından yakınma, avukatlar
tarafından eleştiri konusu yapılmasına rağmen kamuoyundan
yeteri kadar ilgi, tepki ve destek görmemiştir.
Süreç ve işleyiş, sade yurttaşa yönelik olarak böyle devam
ederken “Ergenekon” olarak isimlendirilen soruşturma ve kovuşturmalarla
birlikte, kimi askerlerin, gazetecilerin, siyasetçilerin, akademisyenlerin,
yani sade yurttaş dışındaki kişilerin ne ile suçlandıklarını
dahi tam olarak bilmeden tutuklanmalarının hemen ardından,
tutuklama olgusu, başta siyasetçiler, hukukçular, yazılı ve görsel
medya olmak üzere ülke kamuoyunun gündemine gelip oturmuş,
yoğun itiraz, eleştiri ve tartışmaları da beraberinde getirmiştir.
Bugün bizim üzerinde yoğun tartışmalar yaptığımız tutuklama
olgusu, Anglo-Saksonlar tarafından neredeyse 300 yıl önce tanınan
‘Habeas Corpus Hakkı’ ile çözüme bağlanmış olmakla, başta ülX
kemiz yargıçları ve savcıları ile kamuoyu üzerinde bir farkındalık
yaratır umuduyla ‘Habeas Corpus Hakkı’ üzerine kısa bir bilgi vermek
isterim.
Latince bir deyim olan ‘habeas corpus’, İngilizcede ‘you have the
body’, Türkçede ‘sen bir vücuda sahipsin/senin bir vücudun var/vücudun
senindir’ anlamına gelir. ‘Writ of habeas corpus’, yani ‘habeas corpus
ihzar emri’ olarak kullanıldığı zamandaki anlamı ise ‘great writ/
büyük ihzar emri’dir. Bu, bir kişinin mahkemeye gelmesini veya getirilmesini
isteyen otoritenin, yani yargıcın emrini ifade eder. ‘Habeas
Corpus’ kavramı, köken olarak kralların, muhaliflerini ortadan kaldırmalarının
önlenmesi anlamına gelir. Kralların zulmünden kaçmak
için Kuzey Amerika kıtasına göç eden Püritenler tarafından
yeni kıtaya taşınan ‘Habeas Corpus Hakkı’, Amerika Birleşik Devletleri
Anayasası ile de tanınmış ve güvence altına alınmıştır. ‘Habeas
Corpus Hakkı’ günümüzde Amerika Birleşik Devletleri’nde, tutukluların,
eyalet mahkemeleri tarafından haklarında verilen tutuklama
kararlarının, anayasanın öngördüğü asgari standartlara ve ilkelere
uygun olup olmadığının federal mahkeme tarafından denetlenmesi
talebi/itirazı anlamında kullanılmaktadır.
‘Habeas Corpus Hakkı’nın tanınması 1628’de İngiliz Kralı
Charles’ın ‘Petition of Right/Hak Bildirgesi’ni imzalamaya zorlanmasıyla
başlar. Bu bağlamda ‘Hak Bildirgesi’, Kralın, ‘Charter of Liberties/
Özgürlükler Şartı’ ile siyasal iktidarın sınırlandırılmasının tarihteki
ilk örneği olan ‘Magna Carta’da öngörülen kurallara uymasını sağlamak
amacıyla yürürlüğe konulmuştur.
‘Charter of Liberties/Özgürlükler Şartı’ ise, Kral I. Henry tarafından,
kralların hukuka bağlı olmalarını sağlamak amacıyla çıkartılan
ve ‘hiç kimse hukukun üstünde değildir’ ilkesine dayanan bir fermandır.
Parlamento, Kral Charles’ın büyük mülk sahiplerinden borç
para talep etmesi, borç vermeyen mülk sahiplerini herhangi bir suç
isnadı olmaksızın tutuklatması, kimi zamanda öldürtmesi ve yanı
sıra Kralın bu tasarruflarının ‘Magna Carta’yla güvence altına alınan
‘due process of law/hukuka uygun usul’e aykırı olduğunu gördüğü için
‘Habeas Corpus Hakkı’nın tanınmasını Kraldan talep etmiştir.
‘Petition of Right/Hak Bildirgesi’, ‘Charter of Liberties/Özgürlükler
Bildirgesi’ ve ‘Bill of Habeas Corpus/Habeas Corpus Bildirgesi’ ile İngiliz
Parlamentosu’nun krala karşı yetkileri artmış, bu bildirgelerde
öngörülen ilkeler, günümüzün insan hakları metinlerini ve modern
anayasalarını etkilemiştir. Bu bağlamda işaret etmek gerekir ki, adil
yargılanma ilkesi, verilen mahkumiyetin hakkaniyete uygun olması,
verilen cezanın infazında adalet ilkelerinin zedelenmemesi, devletin
kendi elindeki mahkuma karşı ezici ve haksız davranmaması,
buna bağlı olarak tanınan sanık hakları gibi günümüzde anlam ve
değer kazanan, dahası yasalarla güvence altına alınan hak ve ilkelerin
dayanağı ‘Habeas Corpus Hakkı’dır.
Gerek ulusal hukukta, gerekse uluslararası hukukta tutuklama
koşulları hakkında karşılaştırmalı bir incelemeyi ve yanı sıra tutuklama
hususundaki sayısal verileri, silahların eşitliği, yargı etiği, özel
hukuk bağlamında tazminat ve rücu gibi önemli konuları içeren ve
Türkiye Barolar Birliği İnsan Hakları Merkezi tarafından hazırlanan
Tutuklama Raporu başlıklı bu emekli çalışmanın avukat meslektaşlarımıza,
yargıç ve savcılarımıza, akademisyenlerimize, ilgi duyan
diğer kişi ve kuruluşlara yararlı olmasını diler, bu değerli, yararlı,
emekli çalışmadan dolayı, sevgili Rona Aybay hocama, Barolar Birliği
Yönetim Kurulu’nda birlikte görev yaptığım değerli meslektaşım
Serhan Özbek’e ve onların şahsında Türkiye Barolar Birliği İnsan
Hakları Merkezi’nin diğer üyelerine Barolar Birliği ve Yönetim Kurulu
üyesi arkadaşlarım adına, kendi adıma teşekkür ederim.
Av. V. Ahsen Coşar
Türkiye Barolar Birliği Başkanı